Τα «Λαζαράκια» οι αυγοκουλούρες τα καλιτσούνια «το μοιρολόι της Παναγιάς», το «κάψιμο του Ιούδα» μέσα στη λίμνη, το σημαντήρι, το οφτό, το αντικριστό αλλά και το «Πάσχα των νεκρών» είναι μερικά από τα έθιμα της ανατολικής Κρήτης των εορτών τα περισσότερα των οποίων παραμένουν ακόμη ζωντανά σε πολλές περιοχές μιας και έχουν περάσει από γενιά σε γενιά «δένοντας» το χθες με το σήμερα.
Κάθε ένα από αυτά κρατά τα σκήπτρα της παράδοσης σε συγκεκριμένες περιοχές και σε συνδυασμό με τα υπόλοιπα συνθέτουν ένα ξεχωριστό σκηνικό των ημερών.
Χαρακτηριστικά το κάψιμο του Ιούδα στη λίμνη το συναντάμε στον Άγιο Νικόλαο Λασιθίου, «το μοιρολόι της Παναγιάς» σε χωριά της περιοχής της Πεδιάδας Ηρακλείου και το «Πάσχα των νεκρών», που γιορτάζεται την Δευτέρα της Αναστάσεων, στην Τύλισο και αποτελούν κομμάτια του πασχαλινού πάζλ της Ελλάδας.
Τα έθιμα των ημερών ξεκινούν από το Σάββατο του Λαζάρου, όπου σε αρκετά χωριά, κορίτσια, που τα ονομάζουν «Λαζαράκια»,η «Λαζαρίνες» μαζεύουν λουλούδια και στολίζουν ένα καλαθάκι και την Κυριακή των Βαΐων, κρατώντας το πηγαίνουν στα σπίτια του χωριού, τραγουδώντας τα κάλαντα του Λαζάρου.
Επίσης τόσο στα χωριά όσο και στις πόλεις νεαροί πηγαίνουν και κόβουν βάγια τα οποία μεταφέρουν στις εκκλησίες και εκεί οι γυναίκες αρχίζουν και πλέκουν τους σταυρούς που θα δοθούν στους πιστούς την Κυριακή των Βαΐων.
Στα περισσότερα χωριά των νομών της ανατολικής Κρήτης, παιδιά παίρνουν τα βάγια και σε μερικά σημεία τα πλέκουν στολίζοντας τα παράλληλα με λουλούδια και κρατώντας τα γυρνούν στα σπίτια
ψάλλοντας τα κάλαντα του Λαζάρου:
Σήμερον έρχετ' ο Χριστός
Ο επουράνιος θεός
Εν πόλη Βηθανία
Μάρθα κλαίει και Μαρία.
Λάζαρον τον αδελφόν τους
Και πολύ αγαπητόν τους
Τρεις ημέρες τον θρηνούσαν
Και τον εμοιρολογούσαν...
Ακόμη την Κυριακή των Βαΐων μετά τον εκκλησιασμό οι πιστοί μεταφέρουν στα σπίτια τους σταυρούς από βάγια καθώς και από ένα κλαδί ελιάς και υπάρχει και το έθιμο να τρώνε ψάρια αυτή την ημέρα και σχετικά υπάρχει και η παροιμία:
«Την ημέρα των Βαγιώ
τρώμε ψάρι και κολιό
και την άλλη Κυριακή
τρώμε το παχύ αρνί».
Η Εβδομάδα των Παθών
Από τη Μεγάλη Δευτέρα αρχίζουν οι προετοιμασίες για το Πάσχα με τις νοικοκυρές να ασπρίζουν τα σπίτια τους, να καθαρίζουν τις αυλές, τους δρόμους και να δίνουν μια ξεχωριστή λαμπερή όψη στο σπίτι προκειμένου να υποδεχθούν την Ανάσταση.
Την Μεγάλη Τέταρτη και μετά από την ολοκλήρωση του ευχέλαιου στις εκκλησίες ξεκινούν στα σπίτια οι προετοιμασίες για τα ζύμωμα.
Την Μεγάλη Πέμπτη ζυμώνουν και ψήνουν τα πασχαλινά τσουρέκια καθώς και τις αυγοκουλούρες πλουμισμένες με ξόμπλια και κόκκινα αυγά, τις οποίες συνήθως προορίζουν για τα παιδιά της οικογένειας και τα φιλιότσα (βαφτιστήρια).
Την ίδια μέρα φτιάχνουν τα κρητικά καλιτσούνια με μυζήθρα και βάφουν επίσης τα κόκκινα αυγά στα οποία παλαιοτέρα χρησιμοποίησαν τα παντζάρια και την κόκκινη παπαρούνα για τη βαφή τους.
Δεν περιορίζονται όμως οι γυναίκες τη Μεγάλη Πέμπτη μόνο στην παρασκευή των γλυκισμάτων και στα έθιμα που σχετίζονται με το πασχαλινό τραπέζι, αλλά, κυρίως, στα χωριά βγαίνουν στα χωράφια και τα περιβόλια και μαζεύουν λεμονανθούς και αγριολούλουδα φτιάχνοντας στεφάνια για να τα τοποθετήσουν το βράδυ της ίδιας ημέρας στον Εσταυρωμένο Ιησού.
Όμως τη Μεγάλη Πέμπτη σύμφωνα με την επικρατούσα παράδοση κανείς δεν πρέπει να πιάσει στα χέρια του καρφί, σφυρί ή βελόνα, για να καρφώσει κάτι η να ράψει γιατί είναι «σαν να σταυρώνει τον Χριστό».
Ένα έθιμο που διατηρείται ακόμη αφορά τη Μεγάλη Παρασκευή και μετά τις «Μεγάλες Ώρες», όπου παιδιά κάθε ηλικίας βγαίνουν στους δρόμους των χωριών και από τις αυλές των σπιτιών μαζεύουν λουλούδια μεταφέροντας τα σε πανεράκια στις εκκλησίες για τον στολισμό των Επιταφίων.
Επίσης σε χωριά της Κρήτης στην περιοχή της Πεδιάδας υπάρχει το έθιμο με τα κάλαντα της Μεγάλης Παρασκευής η «το μοιρολόι της Παναγιάς» με νεαρούς και νεαρές να κρατούν ένα Σταυρό με στεφάνι και να γυρνούν τους δρόμους των χωριών περνώντας πόρτα- πόρτα και ψάλλοντας το:
«Σήμερα μαύρος ουρανός σήμερα Μαύρη Μέρα Σήμερα έβαλαν βουλή οι άνομοι Εβραίοι.
Οι άνομοι και τα σκυλιά οι τρισκαταραμένοι...».
Τη Μεγάλη Παρασκευή το βράδυ γίνεται με κατάνυξη η περιφορά του Επιταφίου και σε ορισμένα χωριά η περιφορά δεν γίνεται μόνο στους δρόμους αλλά και στο κοιμητήριο όπου ο Σταυρός που προπορεύεται του Επιταφίου μεταφέρεται σε ένα- ένα μνήμα προκειμένου ο ιερέας να μνημονεύσει τους νεκρούς.
Στο Ηράκλειο κατά την περιφορά συναντώνται οι Επιτάφιοι διάφορων εκκλησιών στον σταυρό της πόλης όπου αναπέμπονται δεήσεις από τους ιερείς.
Επίσης τα τελευταία χρόνια μετά την περιφορά του επιταφίου οι Ηρακλειώτες πηγαίνουν στα ρακάδικα και τα ουζερί για να δοκιμάσουν νηστίσιμους μεζέδες, ενώ κάτι αντίστοιχο γίνεται και στα γύρω χωριά.
Το μήνυμα της Αναστάσεως
Μετά την πρώτη Ανάσταση και το «Ανάστα ο Θεός, κρίνων την γην, ότι συ κατακληρονομήσεις εν πάσι τοις έθνεσι», το πρωί του Μεγάλου Σαββάτου οι πιστοί με ευλάβεια μεταφέρουν στο σπίτι τα άνθη από τον Επιτάφιο τα λεγόμενα «καλορίζικα» και τα εναποθέτουν στο εικονοστάσι τους.
Το βράδυ του Μεγάλου Σαββάτου και λίγο πριν από την Ανάσταση παλαιότερα, παιδιά, έπαιρναν το «σημαντήρι» και γυρνούσαν στις γειτονίες, χτυπώντας το και καλώντας τους πιστούς να πάνε στην εκκλησία, έθιμο που συνεχίζεται και σήμερα σε ορισμένες περιοχές.
Επίσης πριν την Ανάσταση, τα παιδιά στα χωριά μαζεύουν ξύλα, που κατά την παράδοση σε ορισμένες περιοχές τα «κλέβουν» από σπίτια, ή τα ζητούν από τους συγχωριανούς τους και τα αφήνουν στα προαύλια των εκκλησιών για να ανάψουν το βράδυ τη φουνάρα. Πάνω στα ξύλα τοποθετούν ένα ομοίωμα του Ιούδα και την ώρα που ο ιερέας λέει το «Χριστός Ανέστη» βάζουν φωτιά και τον καίνε, ενώ σε κάποιες περιοχές την ώρα της καύσης ταυτόχρονα τον πετροβολούν.
Πριν από χρόνια σύμφωνα με την παράδοση σε ορισμένες περιοχές μετά την Ανάσταση μετέφεραν το Άγιο Φως στο σπίτι τους αμίλητοι πιστεύοντας ότι έτσι θα γίνει κάτι καλό στο σπιτικό τους.
Επίσης ένα ξεχωριστό έθιμο που υπάρχει στον Άγιο Νικόλαο Λασιθίου είναι το κάψιμο του Ιούδα μέσα στη γραφική λίμνη της πόλης.
Στο χώρο της λίμνης και στην εξέδρα που στήνεται εκεί, φθάνει, λίγο πριν τα μεσάνυχτα, η πομπή από την εκκλησία του Αγίου Γεωργίου με χιλιάδες πιστούς που κρατούν αναμμένα κεριά και φαναράκια, ενώ στη μέση της επιπλέει μια σχεδία που πάνω της βρίσκεται κρεμασμένο το ομοίωμα του Ιούδα.
Την ώρα που οι ιερείς από την εξέδρα ψάλλουν το «Χριστός Ανέστη» από τα βράχια «κατεβαίνει» μια φλόγα και παίρνουν φωτιά τα ξύλα που έχουν τοποθετηθεί κάτω από την κρεμάλα του Ιούδα με αποτέλεσμα να καεί το ομοίωμα, ενώ τα πολύχρωμα πυροτεχνήματα κάνουν τη νύχτα μέρα με τους επισκέπτες και τους κατοίκους να απολαμβάνουν ένα μοναδικό έθιμο που έχει ξεκινήσει από τη δεκαετία του 1970.
Την ημέρα της Ανάστασης οι καμπάνες των εκκλησιών πριν από κάποια χρόνια χτυπούσαν επί τρία μερόνυχτα γιατί το θεωρούσαν για καλό, ενώ και σήμερα επικρατεί σε πολλές περιοχές η παράδοση πως όποιος χτυπήσει την καμπάνα της Εκκλησίας την αναστάσιμη ημέρα δεν πρόκειται να έχει πονοκέφαλο όλο τον χρόνο.
Το σούβλισμα του αρνιού το Πάσχα έχει επικρατήσει τα τελευταία χρόνια αφού συνήθως στην Κρήτη –πράγμα που συνεχίζεται και σήμερα- το ψήνουν οφτό ή αντικριστό.
Την ίδια ώρα τα πυροτεχνήματα παρέμεναν ένα βασικό στοιχείο των ημερών, όχι όμως με κροτίδες και φωτοβολίδες, αλλά με αυτοσχέδια «μπλακατζίκια», καθώς έκοβαν παλιότερα μακριές λωρίδες σταφιδόχαρτου, έβαζαν στην άκρη της κάθε λωρίδας μπαρούτι και ένα φιτίλι τυλίγοντας τα τριγωνικά, ώστε να προεξέχει το φυτίλι που το άναβαν την ώρα της Ανάστασης για να προκαλέσει θόρυβο.
Ακόμη για την δημιουργία δυνατού κρότου χρησιμοποιούσαν πριν από χρόνια και μεγάλα σιδερένια κλειδιά μέσα στα οποία τοποθετούσαν κεφαλές από σπίρτα ή μπαρούτι και στη συνέχεια έβαζαν ένα μεγάλο καρφί μέσα στο κλειδί και τα έδεναν με μια χοντρή κλωστή ή σχοινί. Την κατασκευή αυτήν την χτυπούσαν σε τοίχους προκειμένου να κάμει δυνατό κρότο.
Το Πάσχα των Νεκρών
Τη Δευτέρα του Πάσχα αναβιώνει ένα ξεχωριστό έθιμο στο χωριό Τύλισος του Ηρακλείου που εξελίσσεται στο νεκροταφείο του χωριού.
Πρόκειται για το λεγόμενο «Πάσχα των νεκρών» καθώς οι χωριανοί συγκεντρώνονται στο κοιμητήριο σε μια γιορτή μνήμης για να τιμήσουν τους νεκρούς τους και να μοιραστούν μαζί τους τα γιορτινά φαγητά του Πάσχα, σε μια συνάντηση-γέφυρα μεταξύ των δύο κόσμων.
Έτσι την επομένη της Κυριακής του Πάσχα μετά την πρωινή λειτουργία οι κάτοικοι της Τυλίσου κατευθύνονται στο νεκροταφείο κρατώντας μαζί τους πασχαλινούς μεζέδες, κόκκινα αυγά, καλιτσούνια, κρέατα, γλυκά, κρασί και τα εναποθέτουν πάνω στα μνήματα, ενώ πολλοί αφήνουν κι ένα κόκκινο αυγό μέσα στην κοντυλοθήκη και ο ιερέας του χωριού περνά από τους τάφους και μνημονεύει τους νεκρούς.
Στη συνέχεια οι συγκεντρωμένοι καταναλώνουν τα πασχαλινά εδέσματα με τη συνοδεία κρασιού και τσικουδιάς δημιουργώντας ένα γιορτινό κλίμα μέσα στο κοιμητήριο, δείχνοντας πως δεν ξεχνούν αυτή την ημέρα τα αγαπημένα τους πρόσωπα που έχουν φύγει από τη ζωή και «μεταφέροντας» τους το χαρμόσυνο μήνυμα της Ανάστασης.
Του Γιώργου Μυσιρλάκη / ΑΠΕ
ΠΑΣΧΑ 2017 - Καιρός, ήθη, έθιμα, παραδόσεις προορισμοί κλπ. - ΕΔΩ
Όλα τα σχετικά θέματά μας με το
ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ
Οι ΗΠΑ εξαπέλυσαν 59 πυραύλους εναντίον της Συρίας ως απάντηση στη χρήση χημικών
Το διάγγελμα Τραμπ για την αμερικανική πυραυλική επίθεση κατά αεροπορικών στόχων στη Συρία
Βομβαρδισμός Συρίας: Πλήρη υποστήριξη των ΗΠΑ από Βρετανία - Γαλλία
Βομβαρδισμός Συρίας: Η Τεχεράνη καταδικάζει τα αμερικανικά αεροπορικά πλήγματα