Πριν από μερικές ημέρες, το Θωρηκτό Αβέρωφ, μετά από εργασίες επισκευών συντήρησής του που διήρκησαν τρεις μήνες, επέστρεψε στο αγκυροβόλιό του στο Φλοίσβο.
Λαμπερό και καλογυαλισμένο θα συνεχίσει να υποδέχεται κάθε χρόνο πάνω από 60.000 επισκέπτες που θα θέλουν να δουν από κοντά ένα κομμάτι της σύγχρονης ιστορίας της Ελλάδας. Το Αβέρωφ πήρε μέρος στους Bαλκανικούς και σε δύο παγκόσμιους πολέμους. Αυτό που δεν ξέρουν πολλοί όμως είναι ότι για να βρίσκεται σήμερα το στο Φλοίσβο και να μην είναι ένα κουφάρι στο βυθό του Σαρωνικού, αυτό οφείλεται σε περίπου είκοσι θαρραλέους αξιωματικούς (πολλοί από τους οποίους μόλις είχαν αποφοιτήσει από τη σχολή) και έναν αποφασιστικό πλωτάρχη, που τον Απρίλιο του 1941, πήραν πάνω τους την ευθύνη να αντιταχθούν στην εντολή του υπουργείου να βυθίσει το πλοίο για να μην πέσει στα χέρια των Ναζί και το οδήγησαν μέσα από νάρκες και γερμανικά υποβρύχια, στην Αλεξάνδρεια.
Η ιστορία της ανταρσίας του Αβέρωφ είναι γνωστή ως γεγονός στους “μυημένους” αλλά πέρα από το ιστορικό γεγονός, η όλη επιχείρηση και το τι προηγήθηκε κρύβει ένα θρίλερ για γερά νεύρα όπου αξιωματικοί συγκρούονται με αξιωματικούς και μία ανταρσία φτάνει τελικά στο σημείο να νομιμοποιηθεί από το επίσημο κράτος με τελικό αποτέλεσμα το πλοίο να σωθεί. Παρουσιάζουμε σήμερα την εξέλιξη της ανταρσίας μέσα από τις προσωπικές σημειώσεις του σημαιοφόρου του Αβέρωφ, Γεώργιου Δροσινού, μέσα από τα ημερολόγιο του πλοίου αλλά και μέσα από τα πρωτότυπα σήματα του Αβέρωφ στην επικοινωνία του με το ΓΕΝ που έρχονται για πρώτη φορά στη δημοσιότητα.
Το χρονικό
Βρισκόμαστε τη νύχτα της 17ης Απριλίου του 1941. Το μέτωπο άμυνας του ελληνικού στρατού στη Μακεδονία είχε καταρρεύσει και οι Γερμανοί κατευθύνονταν προς την Αθήνα, ενώ την ίδια στιγμή οι Άγγλοι εγκαταλείπουν την Ελλάδα. Σε τρεις μέρες ο Τσολάκογλου επρόκειτο να παραδώσει τη χώρα και τυπικά στη ναζιστική Γερμανία.
Η ελληνική κυβέρνηση και το υπουργείο ναυτικών είχαν δώσει την εντολή να καταστραφούν τα κλείστρα των πυροβόλων του Αβέρωφ και αυτό να βυθιστεί στα ανοιχτά της Ψυτάλειας για να μην πέσει στα χέρια των κατακτητών. Από μαρτυρίες των παρευρισκόμενων στο πλοίο αξιωματικών και με όσα καταγράφει στο βιβλίο του ο Στυλιανός Χαρατσής "1023 αξιωματικοί και 22 κινήματα", οι περισσότεροι αξιωματικοί του πλοίου δεν ήταν καθόλου ευχαριστημένοι από την απόφαση.
Στην ανταρσία πρωτοστατούν δύο σημαιοφόροι και ένας ιερέας. Ο Αλέξανδρος Διαμαντής μηχανικός του πλοίου, ο Π. Ηλιομαρκάκης και ο στρατιωτικός ιερέας Δ. Παπανικολόπουλος.
Την προηγούμενη μέρα καθώς είχε ήδη ξεσπάσει αναταραχή ο Διαμαντής ανοίγει το οπλοστάσιο του πλοίου και μοιράζει όπλα στους ναύτες διαχέοντας την ιδέα το πλοίο να φύγει παρά το ρίσκο που έχει μια τέτοια απόφαση και να κατευθυνθεί στην Αλεξάνδρεια για να ενωθεί με το συμμαχικό στόλο.
Ο Ηλιομαρκάκης ενημερώνει τον πλωτάρχη Πότη Δαμηλάτη, διευθυντή του πυροβολικού για την πρόθεση μερίδας των αξιωματικών να σώσουν το πλοίο έστω και με τη βία. Ο κυβερνήτης Βλαχόπουλος και ο ύπαρχος Παπαβασιλείου δεν βρίσκονταν στο πλοίο εκείνη τη στιγμή και ο Δαμηλάτης ως ανώτερος στην ιεραρχία είχε την ευθύνη του πλοίου.
Απειθαρχία και συγκρούσεις
Ο Δαμηλάτης βρέθηκε σε δύσκολη θέση καθώς δεν μπορούσε να πάρει την απόφαση και προσπάθησε να καθησυχάσει τους αξιωματικούς του. Επικρατεί χάος και ο Ηλιομαρκάκης προτείνει σε όσους θέλουν να φύγουν και να επιστρέψουν στις οικογένειές τους. Ο πόλεμος για την Ελλάδα είχε τελειώσει. Το πλήρωμα ωστόσο αναστατωμένο αρχίζει να φωνάζει "να σωθεί το Αβέρωφ". Ανταρσία όμως εν καιρώ πολέμου σημαίνει το λιγότερο εκτελεστικό απόσπασμα.
Ο Δαμηλάτης κλίνει προς την απόφαση να φύγει το πλοίο και ο Ηλιομαρκάκης τον ενημερώνει ότι στις 23.00 θα επιστέψει ο ύπαρχος Παπαβασιλείου με τις τελικές διαταγές από το υπουργείο ναυτικών. Πολλοί αξιωματικοί ωστόσο, γνωρίζοντας την δυσκολία του εγχειρήματος και με δεδομένο ότι η μέχρι εκείνη στιγμή η διαταγή ήταν να βυθιστεί το πλοίο, έρχονται σε σύγκρουση με τους στασιαστές.
Σύμφωνα με τις μαρτυρίες που κατέγραψε στο βιβλίο του ο Χαρατσής, ο υποπλοίαρχος μηχανικός Μ. Χρονόπουλος που ήταν και ο αρχαιότερος μηχανικός βάζει τις φωνές λέγοντας ότι αυτές είναι παράτυπες ενέργειες και δεν μπορεί αν αποπλεύσει το πλοίο χωρίς διαταγή. Απειλεί μάλιστα ότι θα σαμποτάρει τους λέβητες για να μην μπορούν να δουλέψουν οι μηχανές και επιτίθεται στον Δαμηλάτη κατηγορώντας τον για συνωμοσία με τους δύο σημαιοφόρους.
Ο Ηλιομαρκάκης τότε λέει στον Διαμαντή να αναλάβει αυτός τις μηχανές και να τις προετοιμάσει για απόπλου. Η ανταρσία ήδη έχει ξεσπάσει σε μια ατμόσφαιρα απειθαρχίας και αβεβαιότητας και με τη μεγάλη πλειοψηφία των αξιωματικών να είναι σημαιοφόροι, δηλαδή νέοι άντρες εκ των οποίων πολλοί μόλις είχαν βγει από τη σχολή χωρίς εμπειρία σε ανάλογες κρίσεις και εκ των πραγμάτων ελάχιστα, αυτό που λέμε, "μπαρουτοκαπνισμένοι."
Για τους αξιωματικούς του Αβέρωφ όμως, δεν υπήρχε μπροστά τους μόνο το δίλημμα να φύγουν ή να βυθίσουν του πλοίο. Σε περίπτωση που το πλοίο βυθίζονταν κάποιοι σκέφτονταν το ενδεχόμενο να μείνουν στο κατάστρωμα μέχρι τέλους.
Το ημερολόγιο του πλοίου αποκαλύπτει ακόμη πως η ιστορία επαναλαμβάνεται ξανά και ξανά. Αποκαλύπτει το πως έβλεπαν οι Έλληνες αξιωματικοί αλλά και η πολιτική ηγεσία τους Άγγλους συμμάχους τους, στους οποίους δεν είχαν καμία εμπιστοσύνη καθώς τους είχαν κοροϊδέψει επανειλημμένα.
Το δίλημμα των αξιωματικών
Στις προσωπικές του σημειώσεις ο σημαιοφόρος του Αβέρωφ Γεώργιος Δροσινός, σχετικά με το ενδεχόμενο βύθισης του πλοίου έγραφε:
"Προσωπικώς θεωρώ δειλία την πράξη της αυτοβυθίσεως πλοίου, τοσούτω μάλλον, καθ' όσων τούτο ακέραιο από πάσης πλευράς.
Εγεννάτο όμως το ζήτημα του προσωπικού, όπερ θα ηκολούθη κατά μεγάλο μέρος την τύχη του πλοίου, εις την περίπτωσιν της καταστροφής του. Αλλά το ζήτημα αυτό ηδύνατο να λυθεί διά της εθελουσίας παραμονής του πληρώματος επί τω πλοίω.
Πάντες οι αξιωματικοί εδήλωσαν εις τον ύπαρχον την απόφασίν των και την του πληρώματος όπως το πλοίον αποπλεύση το ταχύτερον έστω και ασυνόδευτον και ότι πάντες προτιμούν να αποθάνουν τιμίως επί του πλοίου το οποίον μας ενεπιστεύθη η πατρίς παρά να αυτοβυθίσουν το πλοίoν και να παραδοθούν ως αιχμάλωτοι, ως επρότεινεν ο ύπαρχος εις τους Γερμανούς.
Κατόπιν τούτων εδέχθη όπως κληθούν άπαντες οι υπαξιωματικοί και ακολούθως το πλήρωμα και να δηλώσουν ποιοί επιθυμούν να ακολουθήσουν την προταθείσαν υπό των αξιωματικών τύχην του πλοίου.
Δραματικές ώρες
Εκλήθησαν οι υπαξιωματικοί και εξ' αυτών αφού ελέχθησαν υπό του υπάρχου τα γεγονότα αρκετά απαισιόδοξα και σχεδόν με την πρότασιν του υπέρ της εγκαταλείψεως του πλοίου πράγμα όπερ εγέννησεν την ζωηράν διαλογικήν συζήτησιν μεταξύ υπάρχου και παρευρισκομένων αξιωματικών παρουσιάσθησαν οι κάτωθι υπαξιωματικοί με την απόφασιν της εγκαταλείψεως του πλοίου:.... "
" Πλείστοι εδήλουν ότι θα ηκολούθουν την τύχην του πλοίου παραμένοντος του υπάρχου επί του πλοίου, τότε ούτως εδήλωσεν δεδομένου ότι ο ασφαλής πλους είναι αδύνατος δεν δύναται να λάβει μόνος την απόφασιν και εζήτησε να αποβιβαστεί εις την ξηράν ίνα συνεννοηθεί αρμοδίως, άφησας να εννοηθή ότι εγκαταλείπει το πλοίον.
Την εντύπωσιν ταύτην εσχημάτισαν απαντάς καθ' ότι επροτάθη εις τον υπάρχον να συνεννοηθεί αρμόδιως είτε διά τηλεφώνου είτε διά ασυρμάτου.
Τούτο απέρριψε κατηγορηματικώς. Εν συνεχεία ηρωτήθη το πλήρωμα και εδόθη άδεια να φύγουν όσοι δεν επεθύμουν να παραμείνουν στο πλοίον τονίσας εις αυτούς ότι η ενέργειά τους ουδόλως τους ατιμάζει και πράττουν σαν άντρες.
Εκ του πληρώματος εδήλωσαν ως μη επιθυμούντες να συμμετάσχωσι εις τον πλούν οι κάτωθι ναύται οίτινες και εγκατέλειψαν το πλοίον: .....
Το πλήρωμα εξανέστη όταν έμαθε ότι ο ύπαρχος του τους εγκαταλείπει και απεπειράθη να κακοποιήση τούτον, πλην όμως τούτο απεφεύχθη καθ' ότι ο ύπαρχος εξαπατήσας το πλήρωμα διέταξεν "Εις τάξιν απάρσεως" και συγχρόνως εγκατέλειπεν το πλοίον ομού μετά τον δειλών υπαξιωματικών και ναυτών. Τούτο αντιληφθέντες τινές του απολύτως πειθαρχούντος πληρώματος απεδοκίμασαν αυτόν διά των φράσεων "έξω οι προδότες και οι δειλοί". Την κυβέρνησιν του σκάφους, υπό τας επεφημίας του πληρώματος ανέλαβεν ο πλωτάρχης Δαμηλάτης"
Η ανταρσία βρίσκεται σε εξέλιξη με το πλοίο έτοιμο να αναχωρήσει, υπό το βάρος τόσο του περιορισμένου χρόνου που είχε το πλήρωμα να βγάλει το πλοίο από τον όρμο της Ελευσίνας και της αποστολής αυτοκτονίας που είχε μπροστά του, όσο και υπό το βάρος της σκέψης ότι οι συμμετέχοντες ήταν πλέον στασιαστές εν καιρό πολέμου με ότι αυτό μπορεί να σημαίνει για τη μετέπειτα ζωή τους.
Τέσσερα χρόνια αργότερα ο Βλαχόπουλος θα πνιγεί μαζί με τη σύζυγό του. Ο Δαμηλάτης θα εξαναγκαστεί σε παραίτηση το 1952. Μετά το Αβέρωφ έγινε κυβερνήτης στο πλοίο Κανάρης το οποίο έκανε απόβαση στη Σικελία τον Ιούλιο του 1943 και ήταν αυτός που ανέθεσε στον τότε ανθυποπλοίαρχο Κακεπάκη να ηγηθεί της επιχείρησης.
Ο Κακεπάκης ήταν ο βασικός κατηγορούμενος στη δίκη του ναυτικού το 1948, μια δίκη παρωδία ποτισμένη από το εμφυλιακό μίσος το οποίο έστειλε στο εκτελεστικό απόσπασμα 20 παρασημοφορημένους αξιωματικούς.
Ο Δροσινός και άλλοι έξι σημαιοφόροι αποστρατεύθηκαν πρόωρα το 1967 από τη χούντα των συνταγματαρχών.
Το άρθρο είναι του Κώστα Πλιάκου και αναρτήθηκε στο