Χριστόψωμο λέγεται γενικά το ψωμί (καρβέλι) ή κουλούρα που οι Ελληνίδες νοικοκυρές έχουν παρασκευάσει 2-3 ημέρες προ των Χριστουγέννων ειδικά για τη μεγάλη αυτή θρησκευτική γιορτή. Η μόνη διαφορά με τα άλλα συνήθη ψωμιά είναι ο πλούσιος του στολισμός με διάφορα κεντήματα (κεντίδια) ή «πλουμίδια» όπως ονομάζονται.
«Σ΄ αυτό το σπίτι πού ΄ρθαμε πέτρα να μη ραΐσει κι ο νοικοκύρης του σπιτιού χίλια χρονιά να ζήσει»
Ασφαλώς και δεν εννοείται ράγισμα πέτρας αλλά την απευχή του θανάτου που με τους θρήνους και ολοφυρμούς μπορούν να κάνουν και «τις πέτρες να ραΐσουν» γι΄ αυτό και αμέσως μετά η ευχή καμιά συμφορά κι ο νοικοκύρης χίλια χρόνια να ζήσει. Αυτό το ψωμί αφιερώνεται στη Γέννηση του Χριστού που θα στέρξει να μεταβάλει τα «πλουμίδια» σε ευλογημένη πραγμάτωση. Αυτή είναι και η βάση της λατρευτικής ψυχολογίας από πανάρχαιους χρόνους της ελληνικής φυλής που βεβαίως έχει προσαρμοστεί στη νεότερη θρησκεία της.
Tο καθημερινό φαγητό των Ελλήνων έχει ως βάση το ψωμί ή την πρώτη ύλη του ψωμιού, τους σπόρους δηλαδή των δημητριακών. Γι' αυτό και η έννοια του φαγητού ταυτίζεται για τον Έλληνα με το ψωμί: ψωμι και προσφάι' λένε ενώ η κατάρα της πείνας είναι: να πεις το ψωμί ψωμάκι. Στις μεγάλες γιορτές το ψωμί βάζει τα καλά του με ιδιαίτερο όνομα και είδος παρασκευής κάθε φορά, κατέχει σπουδαία θέση ανάμεσα στα εορταστικά φαγητά κι αυτό αποτελεί πραγματικά ένα κοινό στοιχείο του παραδοσιακού πολιτισμού όλων των ελληνικών τόπων.
Τα Χριστούγεννα το ψωμί είναι χριστόψωμο και το βρίσκουμε παντού. Είναι το σύμβολο, ο φορέας της ευεργετικής δύναμης που ενσαρκώνεται στο νεογέννητο Χριστό. Παρασκευάζεται όπως το συνηθισμένο ψωμί, από καλύτερο όμως αλεύρι, κοσκινισμένο με τη μπακλαβόσιτα, ψιλή σίτα. Είναι συνήθως στρογγυλό και στην επάνω επιφάνεια του έχει σταυρό από ζυμάρι ή σφραγίδα και είναι πασπαλισμένο με σουσάμι. Σε πολλά μέρη βάζουν επίσης και καρύδια με το τσόφλι, ξερά σύκα, σταφίδες και αμύγδαλα, με τα οποία κάνουν διάφορα σχήματα.Το χριστόψωμο δεν το κόβουν με μαχαίρι, γιατί τη δύναμη του καλού που είναι μέσα στο ψωμί δεν θέλουν να την βιάσουν με σίδερο που συμβολίζει τη δύναμη του κακού.
Στην Καστοριά οι γυναίκες αποτυπώνουν και τα πέντε τους δάχτυλα, πάνω στο ψωμί, και λένε στα μικρά παιδιά πως ο Χριστός κατέβηκε στο φούρνο και το ευλόγησε. Στο Μιχαλίτσι της Μικράς Ασίας, το χριστουγεννιάτικο ψωμί ονομαζόταν Χριστός. Στη Γρατινή της Κομοτινής το χριστόψωμο ονομάζεται παράς γιατί μέσα έχουν βάλει ένα νόμισμα ενώ στην Κύπρο το χριστόψωμο είναι γνωστό ως γεννόπιττα, δηλαδή η πίτα των (Χριστου)γέννων.
Επίσης σε πολλά μέρη της Ελλάδας παρασκευάζουν κουλούρες τα «Χριστοκούλουρα» που μοιάζουν με τα Χριστόψωμα, είναι όμως μικρότερα, τα οποία και κρεμούν δίπλα στα εικονίσματα για όλο το έτος ενισχύοντας τους πόθους της οικογένειας.
Συνταγή από tilegrafima.gr για Χριστόψωμο
ΥΛΙΚΑ
(για δύο μεγάλα ψωμιά)
2 κιλά αλεύρι σκληρό
130 γρ. μαγιά φούρνου
1 φλιτζάνι περίπου χλιαρό νερό
700 γρ. ζάχαρη
2 κρασοπότηρα λάδι
2 φλιτζάνια ζεστό κόκκινο κρασί
λίγο αλάτι
2 κουταλάκια μαστίχα κοπανισμένη
400 γρ. καρύδια χοντροκομμένα
500 γρ. σταφίδες
2 κουταλιές σούπας κανέλα – γαρίφαλο
φλούδες 2 πορτοκαλιών ψιλοκομμένες
1 ποτηράκι χυμό πορτοκαλιού
1 ποτηράκι κονιάκ
Για το γαρνίρισμα
Λίγο λάδι
σουσάμι
καρύδια
ΕΚΤΕΛΕΣΗ
Φτιάχνετε από το προηγούμενο βράδυ προζύμι με 350 γρ. αλεύρι, τη μαγιά και λίγο νερό. Το πρωί προσθέτετε 250 γρ. ζάχαρη, το μισό λάδι και λίγο αλεύρι.
Τα ζυμώνετε όλα καλά και τα αφήνετε να φουσκώσουν σε ζεστό μέρος.
Προσθέτετε μετά όλα τα υπόλοιπα υλικά και ζυμώνετε πολύ καλά για να γίνει μία λειά ζύμη που δεν κολλάει. Σκεπάζετε τη ζύμη και την αφήνετε να φουσκώσει σε ζεστό μέρος (1 1/2 ώρα). Πλάθετε τα χριστόψωμα και τα βάζετε σε 2 μεγάλα λαδωμένα ταψιά.
Τα αφήνετε πάλι να φουσκώσουν, τα αλείφετε με λάδι και τα πασπαλίζετε με σουσάμι και καρύδια.
Τα ψήνετε σε ζεστό φούρνο στους 200C για 15 λεπτά και μετά για 35-40 λεπτά σε μέτριο φούρνο στους 150C.