Είναι πολλοί οι πολιτικοί και δημοσιογράφοι που καθημερινά επαναλαμβάνουν ότι η κυβέρνηση Lega-M5S δεν θα διαρκέσει πολύ. Περισσότερο από μια πρόβλεψη αυτό είναι μια ευχή, όπως επίσης είναι και το κλασικό πολιτικό παιχνίδι μεταξύ των κομμάτων. Στην πραγματικότητα, εγώ πιστεύω πως η παρούσα κυβέρνηση μπορεί να διαρκέσει ακόμη για μεγάλο διάστημα, κι’ αυτό για πολλούς λόγους.
Έναν από τους οποίους θα αποπειραθώ να συνοψίσω σε μερικές γραμμές.
Για πάνω από δύο αιώνες ιστορίας, διακεκριμένοι οικονομολόγοι - συμπεριλαμβανομένου του και του Σούμπετερ, αλλά και μεταξύ αυτών και διάφοροι Ρώσοι οικονομολόγοι - εστίασαν την προσοχή τους στους «οικονομικούς κύκλους». Κατ’ ουσίαν προσπάθησαν να καταλάβουν εάν το σύγχρονο καπιταλιστικό οικονομικό σύστημα είναι δυνατόν να καθορίζεται από κάποια «κανονικότητα», δηλαδή εάν διαθέτει μία κυκλική τάση (αυτό που ο Κοντρατίεφ ονομάζει «κύματα»).
Κάποιοι από αυτούς τους οικονομολόγους θεώρησαν ότι όντως υπάρχει αυτή η τάση, παρατηρώντας την ύπαρξη κάποιων περισσότερο ή λιγότερο σύντομων και τακτικών κύκλων στην επέκταση και συρρίκνωση της οικονομίας: ακριβώς «κύματα», όπως αυτά που περιέγραφε ο Κοντρατίεφ.
Και αυτή η εναλλαγή ανάπτυξης-ύφεσης ήταν γνωστή ακόμη και στον Μαρξ και μάλιστα έπαιξε σημαντικό ρόλο στην ανάλυσή του περί μετάβασης από τον καπιταλισμό στο σοσιαλισμό. Αλλά το θέμα είναι αλλού.
Επιστρέφοντας στο αρχικό σημείο, θα ρωτήσει κανείς: Γιατί αυτός ο πρόλογος; Γιατί εκ προοιμίου βοηθά να εξηγηθεί η τρέχουσα πολιτική φάση, αλλά επίσης μας λέει και άλλα «δύο μικροπράγματα» για την οικονομία.
Η μεταπολεμική περίοδος του Εικοστού Αιώνα χαρακτηρίστηκε από αυτό που συνηθίζουμε να ονομάζουμε «τα τριάντα ένδοξα» χρόνια της «οικονομικής άνθησης», που οδήγησαν και την Ιταλία στην ελίτ των προηγμένων βιομηχανικών χωρών του κόσμου.
Χάρη στις κεϋνσιανού τύπου πολιτικές, όλη η βιομηχανική Δύση επωφελήθηκε τα μέγιστα από την παρατεταμένη τούτη φάση ανάπτυξης. Σε εκείνο το στάδιο, η πολιτική καθοδήγησε την οικονομία σε μια επεκτατική διαδρομή, θεσπίζοντας ένα πλαίσιο λειτουργικών κανόνων σε διεθνές επίπεδο, προκειμένου να αποφευχθεί - ή μάλλον να καθυστερήσει-η αντιστροφή του κύκλου της ύφεσης στον επόμενο κύκλο. Μία αναστροφή που συντελείται πολύ πιο γρήγορα οσάκις η καπιταλιστική οικονομία αφήνεται μόνη της να δράσει.
Με σημείο εκκίνησης τη δεκαετία του ’80, όπως πολλοί γνωρίζουν, η φάση αυτή διακόπηκε, πρώτα στο θεωρητικό επίπεδο και στη συνέχεια στο πεδίο της πραγματικής οικονομίας. Ο κύριος λόγος έχει να κάνει με το κεντρικό χαρακτηριστικό του καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής: την πάλη των τάξεων.
Υποστηρίζοντας πως έχουν παραχωρηθεί υπερβολικά προνόμια στους εργαζομένους - αρκεί να σκεφθούμε το ’68 και τα επιτεύγματα στον τομέα των εργασιακών δικαιωμάτων, που κερδήθηκαν έπειτα από σκληρούς αγώνες μέχρι το πρώτο μισό της δεκαετίας του ‘70 - ο πολυποίκιλος κόσμος του Κεφαλαίου αποφάσισε να πάρει την κατάσταση στα χέρια του. Και να διαχωρίσει τη θεωρία των κυκλικών τάσεων από την πραγματικότητα .
Στην οικονομική θεωρία, από την πρωτοκαθεδρία της κεϊνσιανής θεωρίας περάσαμε σε μία επιστροφή στη νεοκλασική, ή στην περιθωριοποιητική (marginalist) θεωρία. Σε όσους έχουν κάποια στοιχειώδη ιδέα περί οικονομικής θεωρίας έρχεται αμέσως στο μυαλό ο «μονεταρισμός» του Μίλτον Φρίντμαν, όμως μπορούν να υπάρξουν και άλλες πολλές αναφορές. Λοιπόν, μόλις αποκαταστάθηκε το παλιό θεωρητικό πρότυπο, θα μπορούσαν κάλλιστα υπό τον μανδύα του να αιτιολογήσουν όλα αυτά τα φιλελεύθερα μέτρα, που στόχο είχαν να αποδεσμεύσουν το Κεφάλαιο από τα δεσμά και τις πεδούκλες που το περιόριζαν.
Για παράδειγμα, ο έλεγχος των κινήσεων κεφαλαίων σε διεθνές επίπεδο έγινε ελεύθερος, ενθαρρύνοντας μια όλο και πιο έντονη «χρηματοοικονομικοποίηση» (financiarization) της οικονομίας. Για το συγκεκριμένο μέτρο, αλλά και για πολλά άλλα μέτρα που σχετίζονται με τη λεγόμενη «συσσώρευση κεφαλαίου» θα μπορούσαμε να μιλάμε για μεγάλο χρονικό διάστημα, αλλά αυτό δεν είναι το θέμα μας.
Είναι σημαντικό όμως να υπογραμμίσουμε ότι, από τότε, ξεκίνησε εκείνη η φάση των «ξέφρενης ανάπτυξης» της οικονομίας, η οποία κατέληξε στην πολύ σκληρή κρίση του 2008, αντιστρέφοντας τον πραγματικό κύκλο σε υφεσιακό.
Αλλά τι έχουν να κάνουν αυτά τα οικονομικά φαινόμενα με τον Ματέο Σαλβίνι και το M5S; Έγκειται στο γεγονός ότι ο καπιταλισμός έχει εννέα ζωές όπως κι οι γάτες.
Πολύ συχνά η Αριστερά πίστευσε ότι δύναται να ξαναπάρει τον έλεγχο της κατάστασης πάνω από τις στάχτες ενός οικονομικού συστήματος που θα κατέρρεε εσωτερικά, αλλά αυτό ουδέποτε συνέβη.
Απεναντίας, ο μηχανισμός του Κεφαλαίου - ο οποίος απεικονίζεται ήδη εύγλωττα στον Μαρξ - ανακάμπτει και ξαναβρίσκει τις δυνάμεις του ακριβώς στις φάσεις ύφεσης. Σε αντίθεση με τη δεκαετία του ‘60 και του ‘70, τώρα συνειδητοποιούμε ότι το σχοινί τράβηξε πάρα πολύ, με την ψαλίδα στη διαφορά της κατανομής εισοδήματος να έχει ανοίξει σε δυσθεώρητα μεγέθη.
Φράσεις όπως «το πλουσιότερο 1% του παγκόσμιου πληθυσμού κατέχει περισσότερο πλούτο από το υπόλοιπο 99%» (βλέπε την έκθεση της Oxfam το 2018) αποκαλύπτει περίτρανα πόσο έχει πως κακώς μοιρασθεί η πίτα της οικονομίας. Αλλά μην νομίστε ότι το πλούσιο 1% αυτό δείχνει κάποιο σημάδι τύψεων, μα απολύτως κανένα.
Είναι που ο ίδιος ο καπιταλιστικός οικονομικός μηχανισμός καθαυτός απαιτεί εκ φύσεως κάποια διορθωτικά μέτρα, επειδή εάν εξαφανισθεί η ζήτηση από το 99%, είναι ο ίδιος ο μηχανισμός που θα μπλοκάρει και θα οδεύσει προς την κρίση. Συνεπώς είναι απαραίτητο να πραγματοποιήσει μία επανεκκίνηση, προσεκτική μεν, αλλά επανεκκίνηση: γιατί εάν σκοτωθούν όλοι οι σκλάβοι, δεν θα υπάρχει πλέον κανένας να δουλεύει.
Είναι αναγκαίο να δίνουμε στους σκλάβους κάποια τροφή και λίγη ξεκούραση παραπάνω, παρέχοντάς τους με μέτρο κάποια αγοραστική δύναμη και, επομένως , λίγη πίτα παραπάνω. Αυτό, από ιστορικής απόψεως, μπορεί εύκολα να παρατηρηθεί και με βάση τις κυκλικές τάσεις. Μέχρι τώρα ο καπιταλισμός έχει καταφέρει να ανακτήσει την ενέργεια χάρη στη λειτουργία ενός μηχανισμού που χαρακτηρίζεται από την εναλλαγή ανάπτυξης και κρίσης, εκχώρησης και αφαίρεσης δικαιωμάτων.
Και ιδού που βρισκόμαστε ενώπιον της κυβέρνησης Σαλβίνι (Λέγκας του Βορρά) και Ντι Μάιο (M5S). Η Ιταλία δεν μπορούσε να έχει άλλη κυβέρνηση παρά αυτή, κι αυτό θα πρέπει να υπογραμμισθεί. Το Δημοκρατικό Κόμμα (PD), ένα κόμμα που υπηρέτησε πιστά το Κεφάλαιο, δεν μπορούσε να διαδραματίσει κανένα ηγετικό ρόλο σε αυτό το στάδιο.
Και ο Μπερλουσκόνι έχει ολοκληρώσει τον δικό του ρόλο. Ο καπιταλισμός χρειάζεται κάποιον που ξέρει πώς να διαχειριστεί αυτή τη φάση ύφεσης για να αποφύγει την κατάρρευση του συστήματος.
Ποιος μπορεί άραγε να είναι καλύτερος από το ζεύγος Lega-M5S; Αυτοί μπορούν να εγγυηθούν μια "αναπροσαρμογή" του συστήματος χωρίς να το θέσουν πραγματικά υπό αμφισβήτηση.
Ενσαρκώνουν την εικόνα ενός μετριοπαθούς καπιταλισμού , που παίρνει τη θέση του άγριου καπιταλισμού, που κυριάρχησε από τη δεκαετία του ’80 ίσαμε το 2008. Ο στόχος της κυβέρνησης αυτής είναι ακριβώς να προσδώσει μια μικρή «αγοραστικής δύναμη» και κάποια δικαιώματα σε αυτό το 99% του ασθενέστερου πληθυσμού, ο οποίος με τη σειρά του θα τους εκφράσει έμπρακτα την εκτίμησή του στις εκλογές.
Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο εγώ πιστεύω ότι η κυβέρνηση αυτή έχει εξαιρετικές πιθανότητες να διαρκέσει. Βέβαια, η λογική συνέχεια της σκέψης λέει αυτό το πράγμα, όμως στο τέλος η ιστορία ποτέ δεν επαναλαμβάνεται πραγματικά αυτούσια, και ξαφνικά και απροσδόκητα γεγονότα μπορούν να αλλάξουν τα πάντα στη γενική εικόνα.
Και τούτη ακριβώς είναι η κρυφή ελπίδα μου: Να κάνω λάθος.
ΠΗΓΗ: Il Ponte via ΑΠΕ-ΜΠΕ