Τα τελευταία χρόνια, η Τουρκία έχει ενισχύσει σημαντικά τις ναυτικές της φιλοδοξίες στη Μεσόγειο, με στόχο να επιβεβαιώσει την επιρροή της και να προστατεύσει τα συμφέροντά της στην περιοχή. Πιο πρόσφατα, η άσκηση Mavi Vatan 2025, μια μεγάλης κλίμακας ναυτική επιχείρηση που πραγματοποιήθηκε στη Μαύρη Θάλασσα, το Αιγαίο Πέλαγος και τη Μεσόγειο Θάλασσα μεταξύ 7-16 Ιανουαρίου, ανέδειξε τις στρατηγικές θαλάσσιες νεο-οθωμανικές φιλοδοξίες της Άγκυρας.
Η στρατηγική σημασία της διασφάλισης των ενεργειακών πόρων και των εμπορικών οδών έχει ωθήσει την Τουρκία σε άμεσο ανταγωνισμό με περιφερειακούς παίκτες, τοποθετώντας το ναυτικό της ως βασικό εργαλείο γεωπολιτικών ελιγμών.
Ενόψει των προεδρικών εκλογών του Μαΐου 2023, το TCG Anadolu, το οποίο ο Τούρκος πρόεδρος Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν αποκάλεσε «το πρώτο πλοίο UCAV στον κόσμο», περιόδευσε σε τουρκικά λιμάνια, όχι μόνο γιορτάζοντας την καθέλκυσή του αλλά και αποτελώντας σύμβολο της προεκλογικής εκστρατείας του Ερντογάν και του Κόμματος Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (AKP).
Ο Κεμάλ Κιλιτσντάρογλου, ο ηγέτης του μεγαλύτερου κόμματος της αντιπολίτευσης που ήταν τότε αντίπαλος του Ερντογάν, επέκρινε τη χρήση του TCG Anadolu για προεκλογικές εκστρατείες. «Όποιες και αν είναι οι πολιτικές μας συζητήσεις, ο στρατός μας πρέπει να μείνει έξω από αυτές. Όπως η προεκλογική εκστρατεία δεν μπορεί να γίνεται με τη σημαία, έτσι δεν πρέπει να γίνεται και με το πλοίο του στρατού», δήλωσε ο Κιλιτσντάρογλου.
Τοπικά και εθνικά
Ωστόσο, πέρα από τον πολιτικό συμβολισμό της, η έναρξη της TCG Anadolu σηματοδότησε μια ευρύτερη μεταμόρφωση: Η Τουρκία αναδυόταν ως σοβαρή ναυτική δύναμη.
Σύμφωνα με τον Ερντογάν, το ποσοστό εντοπιότητας του πλοίου ήταν 70 τοις εκατό. Το «τοπικό και εθνικό» («yerli ve milli» στα τουρκικά) είναι ένας από τους πυλώνες της νέας τουρκικής πολιτικής του Ερντογάν, τόσο στην εσωτερική όσο και στην εξωτερική σφαίρα.
Αυτό εντάσσεται σε μια ευρύτερη τάση: το τουρκικό Πολεμικό Ναυτικό έχει επί του παρόντος 31 πολεμικά πλοία υπό κατασκευή, συμπεριλαμβανομένων ενός εγχώριου αεροπλανοφόρου, αντιτορπιλικών κατευθυνόμενων πυραύλων, φρεγατών πολλαπλού ρόλου και επιθετικών υποβρυχίων. Η επέκταση των ναυτικών δυνατοτήτων της αποτελεί κεντρικό σημείο για την Τουρκία, αντανακλώντας τις φιλοδοξίες της για στρατηγική αυτονομία και περιφερειακή κυριαρχία.
Το TCG Anadolu αναφέρεται ως «πλοίο αμφίβιας επίθεσης πολλαπλών χρήσεων» στον κατάλογο του πολεμικού ναυτικού. Ο σχεδιασμός του βασίζεται στο ισπανικό πλοίο αμφίβιας επίθεσης Juan Carlos I, με παρόμοιες προδιαγραφές σε μήκος, ύψος, πλάτος και ταχύτητα.
Το TCG Anadolu είχε αρχικά σχεδιαστεί για αεροσκάφη F-35 αμερικανικής κατασκευής, αλλά ο ρόλος του άλλαξε όταν η Τουρκία αποβλήθηκε από το αμερικανικό πρόγραμμα F-35 μετά την αγορά των ρωσικών συστημάτων αντιπυραυλικής άμυνας S-400 το 2019. Αντ' αυτού, το πλοίο βελτιστοποιείται τώρα για έναν στόλο μη επανδρωμένων εναέριων οχημάτων μάχης (UCAV), γεγονός που ευθυγραμμίζεται με τις αυξανόμενες δυνατότητες της Τουρκίας στον μη επανδρωμένο πόλεμο.
Σημειώνεται ότι το μήκος του καταστρώματος του TCG Anadolu δεν επαρκεί για την απογείωση των αεροσκαφών F-16 και F-117 που διαθέτουν οι τουρκικές ένοπλες δυνάμεις. Το Reuters ανέφερε ότι το TCG Anadolu σχεδιάζεται εκ νέου για συστήματα μη επανδρωμένων αεροσκαφών μετά από αυτή την κρίση. Με κάποιες προσθήκες, στόχος είναι να φτάσει την ταχύτητα απογείωσης των συστημάτων UAV-UAV στα 100-150 μέτρα.
Περισσότερο από τα πολεμικά πλοία: Ένα στρατηγικό ναυτικό δόγμα
Η ικανότητα του τουρκικού ναυτικού δεν περιορίζεται στο TCG Anadolu. Η Τουρκία κατασκευάζει ταυτόχρονα πολλαπλά προηγμένα πολεμικά πλοία. Οι κορβέτες κλάσης ADA, τα τέσσερα πρώτα πλοία που κατασκευάστηκαν στο πλαίσιο του έργου «Εθνικό Πλοίο (MILGEM)», βρίσκονται ήδη σε υπηρεσία.
Από το πέμπτο πλοίο και μετά, έχει αρχίσει η κατασκευή των φρεγατών κλάσης ISTIF, με επτά να βρίσκονται επί του παρόντος υπό κατασκευή. Επιπλέον, η Τουρκική Δημοκρατία κατασκευάζει τα υπεράκτια περιπολικά σκάφη κλάσης HISAR, τα επιθετικά υποβρύχια κλάσης Reis και έναν νέο τύπο σκάφους έρευνας ναρκών.
Η Τουρκική αναπτύσσει επίσης ένα πλήρως εγχώριο αεροπλανοφόρο στο πλαίσιο του σχεδίου MUGEM και προχωρά τις εργασίες για το αντιτορπιλικό αεράμυνας TF-2000. Ένα αυξανόμενο οπλοστάσιο υποβρύχιων μη επανδρωμένων αεροσκαφών ενισχύει περαιτέρω τη θαλάσσια κυριαρχία της Τουρκίας.
Αλλά η ναυτική ανάπτυξη της Τουρκίας δεν αφορά μόνο την επέκταση του στόλου της. Υποστηρίζεται από το αναθεωρητικό δόγμα της «Γαλάζιας Πατρίδας» (Mavi Vatan), το οποίο επιδιώκει να επεκτείνει τον θαλάσσιο έλεγχο της Τουρκίας σε τεράστιες περιοχές της Ανατολικής Μεσογείου, του Αιγαίου και της Μαύρης Θάλασσας.
Παρόλο που ο Ερντογάν και το ΑΚΡ χρησιμοποιούν αυτές τις εξελίξεις για εσωτερική πολιτική κατανάλωση, ορισμένοι επικριτές του επισημαίνουν ότι η κατασκευή ενός ισχυρού ναυτικού είναι μια μακροπρόθεσμη διαδικασία και ένα σημαντικό μέρος αυτών των έργων προϋπήρχε του ΑΚΡ.
Ο υποναύαρχος εν αποστρατεία Αλί Ντενίζ Κουτλούκ, ο οποίος υπηρέτησε για έξι χρόνια ως διευθυντής του Στρατιωτικοπολιτικού Αρχηγείου του ΝΑΤΟ στις Βρυξέλλες, εξηγεί ότι καθένα από αυτά είναι ένα έργο ανάπτυξης για την ικανοποίηση μιας άλλης απαίτησης. Αναπτύσσονται στο πλαίσιο της δομής που προβλέπεται από το Σύστημα Σχεδιασμού Δυνάμεων, για να υλοποιηθούν σε κύκλους δύο ή τριών ετών.
Η «Γαλάζια Πατρίδα» και οι επιπτώσεις της
Ο θαλάσσιος χώρος αποτελεί βασικό στοιχείο του σύγχρονου γεωπολιτικού επεκτατικού δόγματος της Τουρκίας. Μέχρι πρόσφατα, το κύριο σημείο έντασης στον θαλάσσιο χώρο ήταν με την Ελλάδα και την Κύπρο. Η ανάπτυξη της τεχνικής ικανότητας για γεωτρήσεις πετρελαίου και φυσικού αερίου στη θάλασσα, η ανακάλυψη και εκμετάλλευση του κοιτάσματος του Πρίνου στο Αιγαίο Πέλαγος και η διαδικασία του ΟΗΕ για τη σύνταξη της Σύμβασης για το Δίκαιο της Θάλασσας άρχισαν να αλλάζουν τα πράγματα τη δεκαετία του 1970.
Ανώτεροι αξιωματικοί του τουρκικού Ναυτικού υιοθέτησαν και χρησιμοποίησαν τον όρο «Γαλάζια Πατρίδα» το 2006 για να δηλώσουν την ανάγκη της Τουρκίας να διεκδικήσει και να υπερασπιστεί μια ευρεία αποκλειστική οικονομική ζώνη (ΑΟΖ). Στη δεκαετία του 2010, το δόγμα αυτό επεκτάθηκε πέρα από το Αιγαίο και την Κύπρο στη Μαύρη Θάλασσα και την Ανατολική Μεσόγειο.
Έκτοτε, ο Ερντογάν έχει γίνει κορυφαίος εκφραστής της «Γαλάζιας Πατρίδας» και η έννοια θεωρείται το θεμέλιο της τουρκικής αναθεωρητικής περιφερειακής πολιτικής.
Αν και το δόγμα σχετίζεται επίσης με τους νέους ενεργειακούς πόρους στη Μαύρη Θάλασσα και την Ανατολική Μεσόγειο, μπορεί να θεωρηθεί ως μια ευρεία γεωπολιτική αντίληψη που φιλοδοξεί τελικά να ελέγξει τις ανατολικές θαλάσσιες οδούς διέλευσης προς την Ευρώπη.
Ο Kutluk επισημαίνει αυτή την πτυχή του δόγματος:
«Η Μεσόγειος είναι ένα σημαντικό γεωπολιτικό πεδίο ελιγμών από πολλές απόψεις. Μέχρι και 7.000 εμπορικά πλοία την ημέρα παρέχουν σημαντικό μέρος της εφοδιαστικής αλυσίδας της Ευρώπης μέσω των μεταφορών σε αυτή τη θάλασσα. Είναι η οδός διέλευσης του πετρελαίου και του φυσικού αερίου της Μέσης Ανατολής προς την Ερυθρά Θάλασσα, τη Μεσόγειο, το Αιγαίο, τη Μαύρη Θάλασσα, την Ευρώπη και τον Ατλαντικό. Η αμφίδρομη μεταφορά υδρογονανθράκων μέσω αυτής της διαδρομής είναι σημαντική για την Τουρκία και άλλους. Ως εκ τούτου, μπορεί να θεωρηθεί η ζωτική γεωγραφία του εξωτερικού μας εμπορίου».
Ο ναύαρχος εν αποστρατεία Αλαετίν Σεβίμ, λέει ότι η περιοχή είναι σημαντική όχι μόνο για τους δυνητικούς ενεργειακούς πόρους της, αλλά και για τη διασφάλιση της μεταφοράς των ενεργειακών πόρων των γειτονικών περιοχών στις αγορές.
Αποτελεί το σημείο τομής σημαντικών θαλάσσιων οδών για το παγκόσμιο εμπόριο, όπως η διώρυγα του Σουέζ, τα στενά του Βοσπόρου και οι Μεσογειακές οδοί. Η Μεσόγειος αποτελούσε ανέκαθεν το γεωστρατηγικό κέντρο (heartland) του κόσμου στη θάλασσα. Σήμερα, το κέντρο αυτό έχει μετατοπιστεί στην Ανατολική Μεσόγειο».
Επιπλέον, ο Kutluk πιστεύει ότι η παρουσία του τουρκικού ναυτικού στη Λιβύη, τη Σομαλία και το Κέρας της Αφρικής, καθώς και στο Λίβανο με τη δύναμη UNIFIL του ΟΗΕ και στο Κατάρ με άλλα στοιχεία των τουρκικών ενόπλων δυνάμεων, έχουν το καθένα τους δικούς του λόγους. «Είναι πιο λογικό να τα δούμε όλα αυτά ως σχετιζόμενα με την επέκταση των σφαιρών συμφερόντων και επιρροής της Τουρκίας», υποστηρίζει.
Εκτός από τις πηγές υδρογονανθράκων, συμπεριλαμβανομένων των υδριτών φυσικού αερίου, είναι επίσης κατάλληλη για παραγωγή ενέργειας από τις θάλασσες μέσω του ανέμου, των παλιρροϊκών ρευμάτων και με την τοποθέτηση ηλιακών συλλεκτών.
Επιπλέον, το νησί της Κύπρου, υποστηρίζει ο Kutluk, το οποίο αποτελεί την ασφάλεια των νότιων ακτών της Τουρκίας, παρέχει επίσης την ασφάλειά του μέσω των κατεχόμενων
Μεταξύ των Μεγάλων Δυνάμεων, αλλά με κλίση προς το ΝΑΤΟ
Η επιθετική ναυτική επέκταση της Τουρκίας έχει οδηγήσει σε αυξανόμενες εντάσεις με την Ελλάδα, την Αίγυπτο και το Ισραήλ. Η Ελλάδα, ειδικότερα, έχει αντιδράσει έντονα στο δόγμα της «Γαλάζιας Πατρίδας», καθώς παραβιάζονται τα κυριαρχικά της δικαιώματα
Η διεκδικητική τοποθέτηση των τουρκικών ναυτικών δυνάμεων στα ελληνικά ύδατα, αλλά και των άλλων χωρών, έχει αυξήσει τις διπλωματικές πιέσεις και έχει εγείρει ανησυχίες για πιθανές στρατιωτικές αντιπαραθέσεις.
Παρά τις εντάσεις με τους δυτικούς συμμάχους για θέματα όπως το ρωσικό πυραυλικό σύστημα S-400 και οι ενεργειακές διαμάχες, η Τουρκία παραμένει ένα κρίσιμο μέλος του ΝΑΤΟ. Οι πρόσφατες ναυτικές ασκήσεις με τις ΗΠΑ, όπως η κοινή άσκηση του Αυγούστου 2024 στην Ανατολική Μεσόγειο, σηματοδοτούν ότι η Άγκυρα συνεχίζει να διατηρεί ισχυρούς στρατιωτικούς δεσμούς με την Ουάσινγκτον.
Η άσκηση έγινε κατανοητό ότι ήταν μια άσκηση εναρμόνισης πλοίων μεταξύ πλοίων μεταξύ της Τουρκίας, η οποία διαθέτει ένα ναυτικό πλοίο αμφίβιων επιδρομών στην Ανατολική Μεσόγειο, και των ΗΠΑ, με στόχο την «αποτροπή της επιθετικότητας και τη διασφάλιση της σταθερότητας» στην περιοχή.
Το αμερικανικό αμφίβιο πολεμικό πλοίο USS Wasp έκανε την εμφάνισή του στα τουρκικά μέσα ενημέρωσης χάρη στην ανακοίνωσή του στον λογαριασμό του πολεμικού πλοίου στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Η «άσκηση εναρμόνισης» μεταξύ του Wasp και του TCG Anadolu στην Ανατολική Μεσόγειο συνοδευόταν από το αμερικανικό αποβατικό πλοίο USS Oakhill και την τουρκική φρεγάτα TCG Gokova.
Περιφερειακές φιλοδοξίες
Αν και δεν ανταγωνίζεται ακόμη παγκόσμιες ναυτικές δυνάμεις όπως οι ΗΠΑ ή η Κίνα, η Τουρκία διαθέτει πλέον ένα από ισχυρότερα ναυτικά στη περιοχλη και συγκαταλέγεται στις 10 κορυφαίες ναυτικές δυνάμεις παγκοσμίως.
Ο απόστρατος ναύαρχος Σεβίμ σημειώνει ότι ενώ η ναυτική ισχύς της Τουρκίας έχει επεκταθεί σημαντικά, παραμένει σε μεταβατικό στάδιο, καθώς είναι «μια μεσαίου μεγέθους δύναμη» σε παγκόσμιο επίπεδο και «μια μεγάλης κλίμακας δύναμη» σε περιφερειακό επίπεδο.
Υποστηρίζει ότι ο μελλοντικός ρόλος της Τουρκίας θα εξαρτηθεί από το πώς θα ενσωματώσει αυτές τις ναυτικές εξελίξεις σε μια ευρύτερη γεωπολιτική στρατηγική.
Για τον Kutluk, το τουρκικό Ναυτικό δεν μπορεί να θεωρηθεί ένα (ανοιχτής θαλάσσης) ναυτικό με «παγκόσμια διάσταση». Αντίθετα, μπορεί να θεωρηθεί ως εργαλείο περιφερειακού αγώνα ισχύος. Ενώ η ναυτική ισχύς ενισχύει τις στρατηγικές επιλογές της Άγκυρας, συνοδεύεται επίσης από κινδύνους, ιδίως σε ένα περιβάλλον όπου οι εντάσεις με την Ελλάδα, το Ισραήλ και τους εταίρους στο ΝΑΤΟ παραμένουν ανεπίλυτες.
Αυτή η ανάπτυξη δεν έχει να κάνει μόνο με το κύρος. Πρόκειται για την εξασφάλιση ενεργειακών πόρων, τον έλεγχο ζωτικών εμπορικών οδών και τη διεκδίκηση της στρατηγικής επιρροής της Τουρκίας από τη Μεσόγειο έως την Αφρική.