Μπορεί η Ευρώπη να αμυνθεί χωρίς την Αμερική;

Μετά την νίκη του Ντόναλντ Τραμπ στις προεδρικές εκλογές των ΗΠΑ, έχουν αρχίσει να κυκλοφορούν πολλά σενάρια για την επόμενη μέρα του ΝΑΤΟ. Από την άλλη, τα ευρωπαϊκά κράτη μέλη της συμμαχίας προσπαθούν να αναλογιστούν αν θα μπορούσαν να υπερασπιστούν την Ευρώπη χωρίς τις ΗΠΑ. 

Ανάλυση των Financial Times, περιγράφει τι θα γινόταν σε περίπτωση που ο Τραμπ αποφάσιζε, είτε την αποχώρηση των ΗΠΑ από την περιοχή, είτε την έξοδο από το ΝΑΤΟ.

Έτσι η Ευρώπη έχει αρχίσει να κάνει ασκήσεις επί χάρτου σε περίπτωση που δεν μπορούν πλέον να υπολογίζουν στην πλήρη υποστήριξη των ΗΠΑ - ή ίσως και σε οποιαδήποτε αμερικανική υποστήριξη.

«Πρέπει να κάνουμε περισσότερα»

Ακόμη και πριν από τις εκλογές, το κεντρικό ζήτημα, όπως δήλωσε τον Οκτώβριο ο Γερμανός υπουργός Άμυνας Μπόρις Πιστόριους, ήταν αν οι ΗΠΑ έκαναν «πολύ λιγότερα στην Ευρώπη ... ή λίγο λιγότερα. Όπως και να έχει, πρέπει να κάνουμε περισσότερα».

Μετά τις αμερικανικές εκλογές, οι ευρωπαϊκές εκκλήσεις για δράση έχουν γίνει πιο επίμονες. «Πρέπει να είμαστε σε θέση να υπερασπιστούμε τους εαυτούς μας», δήλωσε ο πρόεδρος της Γαλλίας, Εμανουέλ Μακρόν, αυτόν τον μήνα, προειδοποιώντας ότι η Ευρώπη δεν πρέπει να γίνει ένα αδύναμο “φυτοφάγο” που περιβάλλεται από “σαρκοφάγα”.

Μέχρι στιγμής, όμως, οι ευρωπαϊκές πράξεις δεν έχουν ανταποκριθεί σε αυτή την ρητορική. Ορισμένοι αμυντικοί σχεδιαστές σκέφτονται ακόμη και τη δεκαετία του 1970 - την τελευταία φορά που το ΝΑΤΟ, προκειμένου να αντισταθμίσει την ελλιπή συμβατική αποτροπή του, κατέστησε σαφές στη Μόσχα ότι σε περίπτωση επίθεσης θα χρησιμοποιούσε πρώτα πυρηνικά όπλα.

Σε τι κατάσταση βρίσκεται η στρατιωτική συμμαχία

Υπάρχουν δύο μεγάλα ερωτήματα που θα έπρεπε να αντιμετωπίσει το ΝΑΤΟ αν οι ΗΠΑ ξαφνικά μείωναν την παρουσία τους στην Ευρώπη σε θέματα ασφαλείας. Τι θα κάνει πρώτα; Και πόσο θα κοστίσει;

Στα χαρτιά, η στρατιωτική συμμαχία δεν ήταν ποτέ καλύτερα προετοιμασμένη. Μετά την πλήρους κλίμακας εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία τον Φεβρουάριο του 2022, οι σύμμαχοι έχουν αναπτύξει περισσότερες δυνάμεις στην ανατολική Ευρώπη, έχουν συμφωνήσει εξαιρετικά λεπτομερή στρατιωτικά σχέδια και έχουν υπογράψει το λεγόμενο «Νέο Μοντέλο Δυνάμεων» του ΝΑΤΟ.

Αυτό απαιτεί την ανάπτυξη πάνω από 100.000 στρατευμάτων σε λιγότερο από 10 ημέρες - διπλάσιο αριθμό και πέντε ημέρες ταχύτερα από τα σχέδια του ΝΑΤΟ πριν από το 2022. Αλλά το αν οι Ευρωπαίοι σύμμαχοι του ΝΑΤΟ μπορούν να το κάνουν αυτό χωρίς τις στρατιωτικές δυνατότητες και την ηγεσία των ΗΠΑ είναι ένα άλλο θέμα.

Ο βρετανικός στρατός, παραδοσιακά ο δεύτερος σημαντικότερος παράγοντας του ΝΑΤΟ μετά τις ΗΠΑ, έχει «εκφυλιστεί», δήλωσε ο John Healey, υπουργός Άμυνας του Ηνωμένου Βασιλείου. Τα στρατιωτικά αποθέματα στη Γαλλία, η οποία διαθέτει τις δεύτερες σημαντικότερες ευρωπαϊκές ένοπλες δυνάμεις του ΝΑΤΟ, είναι ισχνά. Όσον αφορά τη Γερμανία, που είναι ενδεχομένως ο μεγαλύτερος δαπανηρός φορέας της ηπείρου, ο εκσυγχρονισμός του στρατού της έχει περιοριστεί από την έλλειψη κονδυλίων λόγω των συνταγματικών ορίων δαπανών της Γερμανίας.

«Η εκπλήρωση των υποχρεώσεων [του Νάτο] θα απαιτήσει από τα ευρωπαϊκά μέλη του Νάτο να αυξήσουν σημαντικά τα επίπεδα ετοιμότητάς τους, να κλείσουν κρίσιμες περιοχές δυνατοτήτων, να ενισχύσουν τις αμυντικές-βιομηχανικές βάσεις τους και να κάνουν μακροπρόθεσμες οικονομικές επενδύσεις στις δυνάμεις και την αμυντική καινοτομία», προειδοποίησε σε πρόσφατη έκθεσή του το think-tank του Διεθνούς Ινστιτούτου Στρατηγικών Μελετών. «Η ταχεία αντιμετώπιση αυτών των ελλείψεων είναι φιλόδοξη», πρόσθεσε.

Και όλα αυτά είναι επιπλέον όσων θα πρέπει να κάνει η Ευρώπη σε περίπτωση που η Αμερική αποχωρήσει από το ΝΑΤΟ. Σε αυτό το σενάριο, τα πράγματα που βρίσκονται στην κορυφή κάθε υποθετικής λίστας «to-do» είναι αυτό που ο Edward Stringer, πρώην στρατάρχης της βρετανικής RAF, αποκαλεί «βαρετά πράγματα».

Αλλά ορισμένα από αυτά που παρέχουν οι ΗΠΑ στο ΝΑΤΟ -όπως ο στόλος των φορτηγών αεροσκαφών C17, τα οποία κοστίζουν 340 εκατ. δολάρια το καθένα και μπορούν να μεταφέρουν 75 τόνους εξοπλισμού σχεδόν 4.500 χιλιόμετρα χωρίς ανεφοδιασμό- είναι σχεδόν αναντικατάστατα.

Τα αμερικανικής κατασκευής F-35 βρίσκονται επίσης όλο και περισσότερο στην καρδιά της πολεμικής αεροπορικής ισχύος του ΝΑΤΟ, με περισσότερα από 500 από τα μαχητικά αεροσκάφη να αναμένεται να επιχειρούν στην Ευρώπη μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του 2030, σύμφωνα με τις εκτιμήσεις του IISS.

Τι θα γίνει με την χρηματοδότηση

Οι σύμμαχοι της Ευρώπης στο ΝΑΤΟ έχουν αυξήσει τις αμυντικές δαπάνες από το 2022 κατά σχεδόν το ένα τρίτο, σε πραγματικούς όρους, σε 476 δισ. δολάρια, σύμφωνα με το ΝΑΤΟ. Από τον φετινό Ιούνιο, 23 από τα 32 μέλη του ΝΑΤΟ πέτυχαν επίσης τον στόχο του να δαπανούν το 2% του ΑΕΠ για την άμυνα, υπερδιπλάσιοι από ό,τι πριν από τέσσερα χρόνια.

Ακόμα κι έτσι, ο Μαρκ Ρούτε, γενικός γραμματέας του ΝΑΤΟ, δήλωσε ότι η Ευρώπη «δεν θα φτάσει στον στόχο του 2%». «Όσο περισσότερα ξοδεύουμε για την άμυνα, τόσο περισσότερο μειώνουμε τον κίνδυνο μελλοντικών συγκρούσεων», δήλωσε ο Ρούτε αυτόν τον μήνα. Οι περισσότερες δαπάνες θα έδιναν επίσης ένα σαφές σημάδι σοβαρής πρόθεσης.

Αλλά το ερώτημα είναι πώς, δεδομένων των σφιχτών προϋπολογισμών, των υψηλών επιπέδων δημόσιου χρέους και των ανταγωνιστικών προτεραιοτήτων, όπως η υγειονομική περίθαλψη και η εκπαίδευση. Η νέα κυβέρνηση του Ηνωμένου Βασιλείου έχει δηλώσει ότι δεσμεύεται να αυξήσει τον αμυντικό προϋπολογισμό της στο 2,5% του ΑΕΠ, αν και δεν έχει ακόμη πει πότε.

Όσον αφορά την ΕΕ, χώρες όπως η Ιταλία, η Πολωνία και η Ελλάδα έχουν προτείνει ότι τα 27 κράτη θα πρέπει να αναλάβουν κοινά ομόλογα για τη χρηματοδότηση αυξημένων αμυντικών δαπανών σε όλο το μπλοκ. Όμως η Γερμανία και η Ολλανδία αντιτίθενται σε αυτό. Μια άλλη πιθανότητα είναι οι Βρυξέλλες να ανακατευθύνουν δεκάδες δισεκατομμύρια ευρώ από τον κοινό προϋπολογισμό του μπλοκ αντί να τα χρησιμοποιήσουν για τη μείωση της οικονομικής ανισότητας μεταξύ των χωρών της ΕΕ.

Ο Τραμπ δεν είναι ο πρώτος πρόεδρος των ΗΠΑ που διαμαρτύρεται για τους Ευρωπαίους που κάνουν τσάμπα μαγκιές. Ο Τζον Κένεντι κάποτε ρώτησε το Συμβούλιο Εθνικής Ασφαλείας του: «Γιατί θα πρέπει να έχουμε στην Ευρώπη προμήθειες επαρκείς για να πολεμήσουμε για ενενήντα ημέρες, όταν οι ευρωπαϊκές δυνάμεις . . έχουν προμήθειες που αρκούν μόνο για να πολεμήσουν για δύο;»

Τι μέλλει γενέσθαι

Αν και ακόμα δεν υπάρχει ξεκάθαρη εικόνα για τις κινήσεις του Τραμπ, τόσο ο Μάρκο Ρούμπιο, υποψήφιος για υπουργός Εξωτερικών, όσο και ο Μάικ Γουόλτς, υποψήφιος του Τραμπ για σύμβουλος εθνικής ασφαλείας είναι απίθανο να υποστηρίξουν την αποχώρηση από το ΝΑΤΟ.

«Υπάρχει μια τεράστια δεξαμενή υποστήριξης του ΝΑΤΟ στο αμερικανικό Κογκρέσο και το ΝΑΤΟ χωρίς τις ΗΠΑ δεν θα ήταν ΝΑΤΟ», λέει ο λόρδος Πίτερ Ρίκετς, πρώην μόνιμος αντιπρόσωπος του Ηνωμένου Βασιλείου στο ΝΑΤΟ. Αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι οι ΗΠΑ δεν θα μπορούσαν να μειώσουν την παρουσία τους στο ΝΑΤΟ - για παράδειγμα, μεταφέροντας ορισμένους από τους περίπου 90.000 Αμερικανούς στρατιώτες που σταθμεύουν σήμερα στην Ευρώπη, από περίπου 65.000 που ήταν όταν η Ρωσία προσάρτησε την Κριμαία το 2014.

Πιθανά σενάρια

Μια πρόταση που έχει κυκλοφορήσει μεταξύ των συντηρητικών Ρεπουμπλικάνων, η οποία ονομάζεται «αδρανές ΝΑΤΟ» από τον αναλυτή Sumantra Maitra, υποστηρίζει ότι οι ΗΠΑ θα πρέπει να παρέχουν στο ΝΑΤΟ υλικοτεχνική υποστήριξη «ως έσχατη λύση», αφήνοντας τα υπόλοιπα στην Ευρώπη.

Μια άλλη πρόταση, που περιλαμβάνεται στο λεγόμενο Σχέδιο 2025 του Ιδρύματος Heritage, αναφέρει ότι το ευρωπαϊκό ΝΑΤΟ θα πρέπει να διαθέτει τη «μεγάλη πλειοψηφία των συμβατικών δυνάμεων που απαιτούνται για την αποτροπή της Ρωσίας», με τις ΗΠΑ να παρέχουν πυρηνική αποτροπή και «επιλεγμένες άλλες δυνατότητες».

Επισημαίνουν ότι με βάση ορισμένα μέτρα, το ευρωπαϊκό ΝΑΤΟ προσφέρει στις ΗΠΑ μια καλή συμφωνία. Μια μελέτη του 2019 υπολόγισε ότι οι άμεσες στρατιωτικές δαπάνες των ΗΠΑ για την Ευρώπη ήταν τότε 36 δισ. δολάρια, ή το 6% του αμυντικού τους προϋπολογισμού, έναντι 264 δισ. δολαρίων που δαπανούσαν οι ευρωπαϊκές χώρες του ΝΑΤΟ.

Τι λένε οι αναλυτές

«Η αμερικανική ισχύς ενισχύεται από στρατιωτικές δυνάμεις για τις οποίες δεν πληρώνει. Το ΝΑΤΟ είναι ένα «δωρεάν αγαθό» για τις ΗΠΑ», υποστηρίζει ο Ρομπ Τζόνσον, ακαδημαϊκός του πανεπιστημίου της Οξφόρδης, ο οποίος πρόσφατα ήταν επικεφαλής μιας μονάδας του βρετανικού υπουργείου Άμυνας, επιφορτισμένης με τη μέτρηση της στρατιωτικής ισχύος της Βρετανίας.

Υπάρχει επίσης το επείγον ζήτημα της βοήθειας προς την Ουκρανία, την πρώτη γραμμή άμυνας της Ευρώπης έναντι της Ρωσίας. Από τον Φεβρουάριο του 2022, οι ΗΠΑ έχουν παράσχει στο Κίεβο 66 δισ. ευρώ σε στρατιωτική βοήθεια, ενώ οι σύμμαχοι της Ευρώπης στο ΝΑΤΟ έχουν διαθέσει 85 δισ. ευρώ, σύμφωνα με το Ινστιτούτο του Κιέβου για την Παγκόσμια Οικονομία.

Η πλήρης αντικατάσταση της στρατιωτικής συνεισφοράς των ΗΠΑ ισοδυναμεί με περίπου 0,3% του ΑΕΠ της ΕΕ. Το Ηνωμένο Βασίλειο και η Ευρώπη «μπορούν να το αντέξουν» αυτό, λέει ο Ευρωπαίος αξιωματούχος της άμυνας, αν και «θα είναι μια ιδιαίτερα δύσκολη απόφαση επειδή μεγάλο μέρος του εξοπλισμού θα πρέπει να αγοραστεί από τους Αμερικανούς».