Στις 28 Μαρτίου 1941 έχουμε την κορύφωση της ναυμαχίας του Ταινάρου (Ματαπά), όπου ο βρετανικός στόλος της Μεσογείου, με επικεφαλής τον Ναύαρχο Σερ Άντριου Κάνιγχαμ, κατανίκησε τον αντίστοιχο ιταλικό, που είχε επικεφαλής τον ναύαρχο Άντζελο Ιακίνο, στερώντας έτσι «άπαξ διά παντός» από τους τελευταίους «επί του πεδίου», τα όποια όνειρα είχαν περί “Mare nostrum”.
Η προαναφερθείσα ναυτική σύγκρουση, η μεγαλύτερη που πραγματοποιήθηκε στη Μεσόγειο στη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου (Β’ΠΠ) αφορά μία ναυτική σύγκρουση στην οποία σημειώθηκε εμπλοκή 40 πλοίων, με θωρηκτά, καταδρομικά και αντιτορπιλλικά και από τις δύο πλευρές, με το Ιταλικό Ναυτικό, που «είδε» πέντε συνολικώς σκάφη (3 βαρέα καταδρομικά και 2 αντιτορπιλικά) να βυθίζονται ενώ το καμάρι του, το θωρηκτό “Vittorio Veneto”, τη «γλύτωσε φτηνά», κατά το κοινώς λεγόμενο, με βαρύτατες ζημιές, μένοντας για πέντε μήνες εκτός μάχης για επισκευές πάνω στη ναυπηγική κλίνη και ουσιαστικώς εκτός κάθε συγκρούσεως στο υπόλοιπο του πολέμου μέχρι τον Σεπτέμβριο του 1943, που συνθηκολόγησε η Ιταλία. Οι Βρετανοί από την πλευρά τους δεν είχαν ΚΑΜΙΑ απώλεια, κανενός πλοίου τους!
Η ναυμαχία του Ταινάρου πραγματοποιήθηκε το διάστημα μεταξύ της 27-29 Μαρτίου 1941 και σε αυτήν, εκτός των προαναφερθεισών κυρίων πρωταγωνιστών της, δεν υπήρξε συμμετοχή του Ελληνικού Στόλου από κακή …συνεννόηση, με τα ελληνικά πλοία να καταπλέουν στην περιοχή, πλέοντας «πάσει δυνάμει», αλλά εκ των υστέρων!
Πριν τη σύγκρουση, οι Βρετανοί, ο στόλος των οποίων κάλυπτε τις νηοπομπές που μετέφεραν βρετανικές δυνάμεις και εφόδια από την Αλεξάνδρεια στην Ελλάδα, μέσω των ειδικών στο «Μπλέτσλεϊ Παρκ» του Λονδίνου, είχαν αποκωδικοποιήσει τον κώδικα του Ιταλικού Ναυτικού και γνώριζαν τις κινήσεις που επρόκειτο να κάνουν και την επικείμενη – τότε – έξοδο του στόλου τους.
Για να ξεγελάσουν τους ιταλούς οι Βρετανοί προβαίνουν σε δύο ενέργειες: Πρώτο στέλνουν ένα αναγνωριστικό τους να πετάξει πάνω από την πορεία του ιταλικού στόλου, ώστε να τον «εντοπίσουν» φανερώς, χωρίς να αποκαλύψουν ότι έχουν σπάσει τον κώδικά τους. Δεύτερο, ο Στόλαρχος Ναύαρχος Κάνιγχαμ ήταν όλο το απόγευμα σε πριβέ λέσχη…γκολφ της Αλεξάνδρειας, όπου έπαιζε γκολφ μαζί με τον Πρέσβη της Ιαπωνίας στην Αίγυπτο, μετά το τέλος δε του αγώνα έφυγε και ανήλθε κρυφά στη ναυαρχίδα του Στόλου του, το θωρηκτό HMS “Warspite”, που απέπλευσε αμέσως «προς άγνωστη κατεύθυνση».
Ενώ αυτά γίνονταν από βρετανικής πλευράς, στην αντίστοιχη ιταλική η γερμανική κατασκοπία τους είχε πληροφορήσει – λανθασμένα όπως αποδείχτηκε – ότι ο Βρετανικός Στόλος της Μεσογείου διέθετε μόνο ένα εν ενεργεία θωρηκτό και κανένα αεροπλανοφόρο, ενώ στην πραγματικότητα είχε τρία επιχειρησιακά θωρηκτά και ένα ενεργό αεροπλανοφόρο, το HMS “Formidable”, που είχε αντικαταστήσει το χτυπημένο HMS “Illustrious”.
Ωστόσο το μεγάλο τακτικό πλεονέκτημα των Βρετανών ήταν ότι αυτοί διέθεταν στα πλοία τους ραντάρ, που μπορούσαν έτσι να ανιχνεύουν και να εντοπίζουν τα εχθρικά – τα ιταλικά στη συγκεκριμένη περίπτωση – ακόμα και το βράδυ και με κακό καιρό, ενώ αντίθετα οι Ιταλοί δεν διέθεταν ούτε ένα πλοίο με ραντάρ!
Στις 27 Μαρτίου 1941, η «Δύναμη Β» (“B Force”), υπό τη διοίκηση του Αντιναυάρχου Sir Henry Pridham-Wippell, που βρισκόταν σε ελληνικά νερά, κατευθύνθηκε για να λάβει θέση νότια της Κρήτης, ενώ την ίδια μέρα, ο το κυρίως τμήμα του Βρετανικού Στόλου με τον Ναύαρχο Κάνινγχαμ απέπλευσε από την Αλεξάνδρεια για να συναντήσει τη «Δύναμη Β».
Στις 12:00 της ίδιας μέρας, ένα βρετανικό αναγνωριστικό αεροπλάνο εντόπισε τον ιταλικό στόλο, αποστερώντας έτσι από αυτούς το πλεονέκτημα του αιφνιδιασμού.
Στις 28 Μαρτίου 1941, στις 06:35, ένα ιταλικό αναγνωριστικό υδροπλάνο από το θωρηκτό “Vittorio Veneto” εντόπισε τη «Δύναμη Β».
Στις 07:55, οι Ιταλοί (Δύναμη του Trento) συνάντησαν τα πλοία της βρετανικής «Δύναμη Β», στα νότια της Γαύδου. Επειδή τα βρετανικά σκάφη στα νοτιοανατολικά, οι Ιταλοί νόμισαν πως τα βρετανικά πλοία ήθελαν να απομακρυνθούν από τον ιταλικό στόλο.
Στις 08:12, τα ιταλικά σκάφη που καταδίωκαν τα βρετανικά, άνοιξαν πυρ εναντίον τους από απόσταση 22 χιλιομέτρων. Τα 3 ιταλικά βαριά καταδρομικά συνέχισαν το πυρ μέχρι τις 08:55, βάλλοντας περίπου 400 βλήματα αλλά επειδή είχαν ελαττωματικό σύστημα στοχεύσεως, δεν πέτυχαν κανένα πλήγμα επί των βρετανικών. Καθώς, μετά από μιας ώρα σύγκρουση και καταδίωξη, η απόσταση μεταξύ των δύο πλευρών ούτε είχε μειωθεί, ούτε και είχαν χτυπήσει κάποιο πλοίο, τα ιταλικά καταδρομικά σταμάτησαν και άλλαξαν πορεία προς τα βορειοδυτικά ώστε να ενωθούν εκ νέου με τη ναυαρχίδα “Vittorio Veneto” και τα πλοία της ομάδος του.
Αλλά και οι Βρετανοί με τη σειρά τους, άλλαξαν πορεία και από μεγάλη απόσταση παρακολουθούσαν τους Ιταλούς με τα ραντάρ τους.
Στις 10:55, το θωρηκτό “Vittorio Veneto” ενώθηκε με τα ιταλικά καταδρομικά και αμέσως άνοιξε πυρ εναντίον της «Δυνάμεως Β» από μια απόσταση 23 χιλιομέτρων. Οι ομοβροντίες του είχαν καλή στόχευση αλλά υπερβολική διασπορά. Τα συμμαχικά καταδρομικά, που μέχρι τότε αγνοούσαν την ύπαρξη του ιταλικού θωρηκτού στην περιοχή, αμέσως άλλαξαν πορεία, υφιστάμενα ελαφρές ζημιές. Το “Vittorio Veneto” έβαλε συνολικώς 94 βλήματα, σε 29 ομοβροντίες του, ενώ άλλα 11 βλήματα μπλοκαρίστηκαν στα πυροβόλα του!
Στις 09:38, ο Κάνιγχαμ διέταξε να απογειωθούν από το αεροπλανοφόρο του τα τορπιλλοπλάνα και να επιτεθούν στην ιταλική ναυαρχίδα, όπερ και εγένετο, αλλά οι ελιγμοί αποφυγής των τορπιλλών που επιχείρησαν οι Ιταλοί τους αποσυντόνισαν, εμποδίζοντάς τους να συνεχίσουν την καταδίωξη, ενώ τους δυσκόλεψε και στη στόχευση των βρετανικών πλοίων.
Στις 12:20, ο Ιταλός Ναύαρχος Ιακίντο αποφάσισε να σταματήσει την καταδίωξη του Βρετανικού Στόλου και διέταξε αλλαγή πορείας με κατεύθυνση προς το μεγάλο ναύσταθμο του Τάραντα, ώστε τα πλοία του να τεθούν υπό την κάλυψη των ιταλικών αεροσκαφών.
Στις 15:09, οι Βρετανοί πραγματοποίησαν και δεύτερη αεροπορική επιδρομή, που μάλλον αιφνιδίασε τους Ιταλούς. Κατά τη συγκεκριμένη αεροπορική προσβολή επλήγη η ιταλική ναυαρχίδα, αρκετά σοβαρά, με μία τορπίλλη που ρίφθηκε από ένα τορπιλοπλάνο τύπου Albacore, με πιλότο τον Πλωτάρχη John Dalyell-Stead, ο οποίος κατά την ενέργειά του αυτή σκοτώθηκε με όλο του το πλήρωμα από το ιταλικό αντιαεροπορικό πυρ! Το θωρηκτό σταμάτησε (!) μεσοπέλαγα για να επιδιορθωθεί η ζημιά και μετά από πρόχειρες επισκευές, στις 16:42, άρχισε πάλι να κινείται με ταχύτητα 19 κόμβων. Ο Κάνιγκχαμ πληροφορήθηκε για το χτύπημα στο “Vittorio Veneto” και άρχισε να καταδιώκει την ιταλική ναυαρχίδα. Στο μεταξύ στις 19:36, και στις 19:50, πραγματοποιούνται νέες αεροπορικές επιθέσεις από 10 τορπιλοπλάνα που είχαν απογειωθεί από το HMS Formidable και από αεροδρόμιο της Κρήτης.
Από την πλευρά του ο Ιταλός ναύαρχος διέταξε τα πλοία του να ταχθούν σε τρεις στήλες έχοντας στη μέση το “Vittorio Veneto”, κάτι που είχε ως αποτέλεσμα η μεν ναυαρχίδα να μη δεχτεί άλλο χτύπημα, ωστόσο μία από τις τορπίλλες των αεροσκαφών έπληξε το βαρύ καταδρομικό “Pola”, που είχε σταματήσει για να μην συγκρουστεί με ένα άλλο ιταλικό καταδρομικό “Fiume”, ακινητοποιώντας το.
Ο Ναύαρχος Ιακίντο αγνοώντας ότι ο Ναύαρχος Κάνιγκχαμ καταδίωκε ήδη τον Ιταλικό Στόλο σιέταξε μία ναυτική Μοίρα καταδιωκτικών και αντιτορπιλλικών να επιστρέψει και να βοηθήσει το “Pola”. Λόγω προβλημάτων στις επικοινωνίες η ιταλική μοίρα έλαβε την εντολή με ωριαία καθυστέρηση!
Στις 20:15, το ραντάρ του HMS “Orion” εντόπισε ένα ακίνητο πλοίο 6 μίλια μακριά του. Ήταν το βαριά χτυπημένο “Pola”. Λίγο μετά τις 22:00, η κύρια δύναμη του Βρετανικού Στόλου, με τα ραντάρ των πλοίων της, εντόπισε την ιταλική μοίρα, την οποία κατόρθωσε να πλησιάσει χωρίς να γίνει αντιληπτός από αυτήν, καθώς τα πλοία της δεν διέθεταν – ως προελέχθη - ραντάρ. Εξ αιτίας του γεγονότος αυτού οι Ιταλοί δεν πίστευαν ότι θα μπορούσαν να δεχτούν νυχτερινή επίθεση, γιαυτό και δεν είχαν επανδρωμένα τα πυροβόλα τους!
Στις 22:20 εντόπισαν τα βρετανικά πλοία, τα οποία θεώρησαν όμως ως... ιταλικά. Τρία βρετανικά θωρηκτά (HMS “Barham”, HMS “Valiant”, HMS “Warspite”) πλησίασαν σε απόσταση μόλις 3,5 χιλιομέτρων τα ιταλικά πλοία χωρίς και τότε να γίνουν αντιληπτά από αυτά! Και τότε συντονισμένα ξεκίνησαν απολύτως στοχευμένα πυρά. Σε διάστημα μόλις 3 λεπτών, τα βαρέα καταδρομικά “Fiume” και “Zara” είχαν τεθεί εκτός ενεργείας! Το “Fiume” βυθίστηκε στις 23:30 ενώ το «Ζαρα» που φλεγόταν βυθίστηκε στις 02:40 της 29 Μαρτίου 1941, χτυπημένο από μια τορπίλη του αντιτορπιλικού HMS “Jervis”που το αποτελείωσε εν είδει «χαριστικής βολής. Άλλα δύο ιταλικά αντιτορπιλλικά, τα “Vittorio Alfieri” και “Giosue Carducci”, βυθίστηκαν μέσα στο πρώτο 5λεπτο της συγκρούσεως. Άλλα δυο (“Gioberti” και “Oriani”) γλίτωσαν με σοβαρές ζημιές.
Ο Ναύαρχος Κάνιγκχαμ σκέφτηκε αρχικώς να ρυμουλκήσει το σοβαρά χτυπημένο “Pola” στην Αλεξάνδρεια ως λάφυρο, αλλά καθώς πλησίαζε η ανατολή θεώρησε ότι ο κίνδυνος της ιταλικής αεροπορίας για επιδρομή κατά του Βρετανικού στόλου ήταν υψηλός. Τελικώς, στις 04:00 της 29 Μαρτίου 1941, αφού εκκενώθηκε από το ιταλικό πλήρωμά του, τα αντιτορπιλικά HMS “Jervis” και HMS “Nubian” το βύθισαν με τορπίλες. Τα βρετανικά σκάφη έμειναν στην περιοχή και μάζευαν τους επιζώντες ιταλούς ναυτικούς, αλλά απομακρύνθηκαν το πρωί φοβούμενα αεροπορικές επιδρομές ιταλικών αεροσκαφών. Ο Βρετανός Στόλαρχος διέταξε την εκπομπή ενός σήματος στη συχνότητα που χρησιμοποιούσαν τα εμπορικά πλοία, με το οποίο έδωσε τις συντεταγμένες της νυχτερινής ναυμαχίας. Οι Ιταλοί, αφού έλαβαν το σήμα, έστειλαν το πλωτό νοσοκομείο “Gradisca” για να διασώσει τους εναπομείναντες ναυαγούς.
Οι Βρετανικές απώλειες ήταν οι 3 νεκρού αεροπόροι του Ναυτικού (Fleet Air Arm), οι οποίοι σκοτώθηκαν κατά την κατάρριψη του τορπιλλοπλάνου τους. Οι αντίστοιχες ιταλικές απώλειες ήταν 2.303 ναύτες, κυρίως των “Zara” και “Fiume”, ενώ περισυνελλέγησαν από τους Βρετανούς 1.015 ναυαγοί και άλλοι 160 από τους Ιταλούς.