Οι ρωσικές επιθετικές ενέργειες στην Ουκρανία έχουν διχάσει και την ορθόδοξη Εκκλησία στη χώρα. Πολλοί φοβούνται πιθανή κλιμάκωση στις θρησκευτικές έριδες.
«Επικρατεί ένταση, το βλέπουμε στην καθημερινότητα, στους δρόμους», λέει στην DW ο αρχιραβίνος Σλόμο Μπακστ, που ζει στην Οδησσό. «Βλέπουμε επίσης ότι οι Ουκρανοί αισθάνονται πιο πατριώτες απ' ότι πριν δέκα χρόνια. Ταυτίζονται πολύ πιο έντονα με τη χώρα τους, είναι πρόθυμοι να αγωνιστούν για να την υπερασπίσουν...» Η συγκέντρωση ρωσικών στρατευμάτων στα σύνορα και η απειλή της εισβολής δεν αφήνουν αδιάφορες τις θρησκευτικές κοινότητες στην Ουκρανία, μία χώρα 40 εκατομμυρίων, που εμφανίζεται διαιρεμένη. Παραδοσιακά η Ουκρανία, ή τουλάχιστον το 60% του πληθυσμού, ανήκει στην ελληνορθόδοξη Εκκλησία. Όμως στα δυτικά της χώρας και ιδιαίτερα στην περιοχή του Λβιβ, κοντά στα σύνορα με την Πολωνία, ζουν εκατομμύρια που δηλώνουν πίστη στην «ελληνοκαθολική» Εκκλησία και αναγνωρίζουν τον Πάπα, αν και η λειτουργία τους ακολουθεί τους εξωτερικούς τύπους της Ορθοδοξίας. Παράλληλα στην Ουκρανία δραστηριοποιούνται μικρότερες ομάδες προτεσταντών, Εβραίων και μουσουλμάνων.
Διαιρεμένη Ορθοδοξία
Από την ανεξαρτησία της Ουκρανίας, το 1991, η Ορθοδοξία παραμένει βαθιά διαιρεμένη και η διαίρεση εντείνεται μετά την προσάρτηση της Κριμαίας από τους Ρώσους. Σήμερα πολλοί ορθόδοξοι χριστιανοί ανήκουν στην «Ορθόδοξη Εκκλησία της Ουκρανίας» (OKU), την οποία ο Οικουμενικός Πατριάρχης Βαρθολομαίος, προκαθήμενος των Ορθοδόξων ανά τον κόσμο, έχει αναγνωρίσει από το 2018. Η πρωτοβουλία του αυτή προκάλεσε όμως την έντονη αντίδραση του Ρωσικού Πατριαρχείου στη Μόσχα, στο οποίο ανήκει η αισθητά μικρότερη «Ουκρανική Ορθόδοξη Εκκλησία» (UOK).
Έκτοτε βαθαίνει το χάσμα ανάμεσα στην Κωνσταντινούπολη και τη Μόσχα, ενώ ο Ρώσος Πατριάρχης Κύριλλος συγχρωτίζεται εμφανώς με τον πρόεδρο Βλάντιμιρ Πούτιν. Η Ρεγκίνα Έλσνερ, θεολόγος του «Κέντρου Ανατολικών και Διεθνών Σπουδών» με έδρα το Βερολίνο, εκτιμά ότι «μέχρι στιγμής δεν έχει ξεσπάσει θρησκευτική σύγκρουση, αλλά από το 2014 μέχρι σήμερα γίνεται όλο και πιο ορατή η αυξανόμενη επιρροή της θρησκείας», καθώς «το Ρωσικό Πατριαρχείο επιδεικνύει μία αντίληψη εξίσου ηγεμονική με το ρωσικό κράτος», θεωρώντας δεδομένη την κυριαρχία του. Η τάση αυτή έχει «κλιμακωθεί» μετά την αναγνώριση της «Ορθόδοξης Εκκλησίας της Ουκρανίας» από το Οικουμενικό Πατριαρχείο, τονίζει η θεολόγος.
Αυτή τη στιγμή πάντως, λέει η Ρεγκίνα Έλσνερ, επικρατεί μία «αξιοσημείωτη σιωπή» στους επικεφαλής της Εκκλησίας, τόσο στη Μόσχα, όσο και στο Κίεβο, οι οποίοι μάλλον προσπαθούν να «αποστασιοποιηθούν από ορισμένα πολιτικά ζητήματα». Πάντως πρόσφατα ο μητροπολίτης Κιέβου και πάσης Ουκρανίας Επιφάνιος κάλεσε τους πιστούς να «προσευχηθούν για την ειρήνη», αλλά και να «μην υποτιμήσουν την απειλή που εκπορεύεται απο τη Ρωσία». Από την πλευρά του ο Πάπας Φραγκίσκος καλεί τους υπευθύνους όλων των πλευρών «να κάνουν τα πάντα για να διατηρήσυον την ειρήνη», ενώ ο Πατριάρχης Βαρθολομαίος καλεί σε διάλογο με βάση τις επιταγές του διεθνούς δικαίου. «Τα όπλα δεν είναι λύση. Αντιθέτως, δεν μπορούν παρά να προκαλέσουν πόλεμο και βία, θλίψη και θάνατο», ανέφερε χαρακτηριστικά ο Βαρθολομαίος. Την ίδια στιγμή ο επικεφαλής της ελληνο-καθολικής εκκλησίας, αρχιεπίσκοπος Σβιατοσλάβ Σεβτσιούκ, απηύθυνε πρόσκληση στον Πάπα Φραγκίσκο να επισκεφθεί την Ουκρανία, υποστηρίζοντας ότι μία επίσκεψη του Ποντίφηκα θα μπορούσε να λάβει χώρα ακόμη και «υπό τις παρούσες συνθήκες» και να αποτελέσει ένα «ισχυρό μήνυμα».
«Δύσκολη» μία επίσκεψη του Πάπα Φραγκίσκου
Για την Ρεγκίνα Έλσνερ «δεν είναι πολύ πιθανή» μία τέτοια εξέλιξη, που θα έριχνε λάδι στη φωτιά και θα επιβάρυνε τις ήδη τεταμένες σχέσεις μεταξύ των Εκκλησιών. Ωστόσο, επισημαίνει η θεολόγος, θα ήταν εφικτό - αλλά και ευκταίο - να αξιοποιήσει το Βατικανό τις σημερινές καλές σχέσεις με τη Μόσχα για μία κοινή τοποθέτηση όλων των Εκκλησιών, που θα τις αποστασιοποιούσε από όσους επιδιώκουν την πολεμική αναμέτρηση στην Ουκρανία.
Από την πλευρά του ο αρχιραβίνος Μπακστ βλέπει μάλλον με επιφύλαξη μία ενδεχόμενη επίσκεψη του Ποντίφηκα στην παρούσα συγκυρία. «Ασφαλώς θα ήταν μία ευγενής χειρονομία, αλλά τίποτα περισσότερο», δηλώνει ο ίδιος στην DW. «Η Ουκρανία είναι μία χώρα ορθόδοξη και όχι καθολική. Κατά τη γνώμη μου, γενικά καλό θα ήταν να μην αναμειγνύεται η θρησκεία σε πολιτικά ζητήματα».
Πηγή: Deutsche Welle