H Τουρκία μετά την χαλάρωση των στενών δεσμών της με την Μουσουλμανική Αδελφότητα, σε μια προσπάθεια να εξομαλύνει τις σχέσεις της με τις πιο επιδραστικές χώρες του αραβικού κόσμου, επιχειρεί μια νέα προσέγγισή προς την Λιβύη χρησιμοποιώντας προς όφελος της τα μέλη της οικογένειας του πρώην Λίβυου ηγέτη Μουαμάρ Καντάφι και τους υποστηρικτές του.
Στις 5 Σεπτεμβρίου, οι λιβυκές αρχές απελευθέρωσαν από τη φυλακή τον Σαάντι Καντάφι, έναν από τους γιους του Καντάφι, καθώς και άλλους κρατούμενους, συμπεριλαμβανομένου του Αχμέντ Ραμαντάν, ο οποίος ήταν γνωστός ως το δεξί χέρι του νεκρού Λίβυου ηγέτη. Η Τουρκία φαίνεται ότι έπαιξε ρόλο στην απελευθέρωσή του.
Μετά την αποφυλάκισή του από μια φυλακή της Τρίπολης, ο Καντάφι ταξίδεψε αμέσως στην Κωνσταντινούπολη με ιδιωτικό αεροσκάφος. Μια πηγή από την Λιβύη εξοικειωμένη με την υπόθεση δήλωσε στο Al-Monitor ότι ο Καντάφι στην συνέχεια έφυγε από την Κωνσταντινούπολη για το Κάιρο. Η κίνηση αυτή του Καντάφι δημιούργησε κάποια ερωτηματικά αφού θα μπορούσε να πετάξει απευθείας για Κάιρο.
Σύμφωνα με τη πηγή του Al-Monitor, οι τουρκικές αρχές θεώρησαν ότι δεν ήταν ασφαλής μια απευθείας πτήση από την Τρίπολη στο Κάιρο, και έτσι σε συντονισμό με τις τουρκικές αρχές οργανώθηκε μια πτήση μέσω Κωνσταντινούπολης. Αν και το τι είδους ανησυχίες για την ασφάλεια θα προέκυπταν από μια απευθείας ιδιωτική πτήση στο Κάιρο από την Τρίπολη παραμένουν ασαφείς, η αναχώρηση του Καντάφι για την Κωνσταντινούπολη υπογραμμίζει τον τουρκικό ρόλο στην όλη διαδικασία. Αυτός ο ρόλος πιθανότατα να θεωρηθεί ως μία χειρονομία καλής πίστης της Τουρκίας στη υπόθεση της Λιβύης.
Πριν από το 2011, η Τουρκία είχε εξαιρετικές σχέσεις με τη Λιβύη. Εν μέσω συζητήσεων για μια πιθανή διεθνή παρέμβαση λόγω των λαϊκών εξεγέρσεων που γινόντουσαν σε όλη τη χώρα, ο Καντάφι υπολόγιζε στην υποστήριξη του Τούρκου προέδρου Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν.
«Η Τουρκία σίγουρα θα αλλάξει στάση όταν αντιληφθεί την πραγματική φύση των γεγονότων», είπε σε συνέντευξή του στην τουρκική δημόσια ραδιοτηλεόραση TRT μόλις 10 ημέρες πριν από την διεθνή παρέμβαση στην Λιβύη. «Οι Τούρκοι είναι αδέλφια μας. Μοιραζόμαστε μια κοινή ιστορία. Ο λαός μας ζούσε μαζί για αιώνες. Είμαστε όλοι Οθωμανοί» είπε ο Λίβυος δικτάτορας.
Ωστόσο, παρά τις προηγούμενες ενστάσεις του για μια επιχείρηση του ΝΑΤΟ στη Λιβύη, ο Ερντογάν γρήγορα έκανε στροφή 180 μοιρών. Επέτρεψε να γίνει το αρχηγείο της επιχείρησης στη Σμύρνη και σύντομα έγινε ένας σημαντικός παίκτης στον πόλεμο της Λιβύης.
Αν και η πτώση του πρώην Λίβυου ηγέτη ήταν γρήγορη εν μέσω της επιχείρησης του ΝΑΤΟ το 2011, η οικογένεια Καντάφι πιθανότατα θα παίξει ρόλο στο μέλλον της Λιβύης. Ο Σαΐφ αλ Ισλάμ Καντάφι, ο αδελφός του Σαάντι, ο οποίος θεωρούνταν ευρέως ως διάδοχος του πατέρα του, δήλωσε στους New York Times τον περασμένο Ιούλιο ότι σκοπεύει να επιστρέψει στην πολιτική σκηνή της χώρας του για να αποκαταστήσει τη χαμένη ενότητα της.
Όταν η κυβέρνηση Μπάιντεν αντιτάχθηκε στην επιστροφή του στην πολιτική λέγοντας ότι ο Σαΐφ Καντάφι ήταν «εγκληματίας πολέμου», το Ανώτατο Συμβούλιο των Λιβυκών Φυλών χαρακτήρισε την δήλωση της αμερικανικής κυβέρνησης ως «αγενή παρέμβαση στα κυριαρχικά δικαιώματα της Λιβύης».
Επιπρόσθετα, πρώην πρόσωπα κλειδιά του καθεστώτος που εκδιώχθηκαν κατά την Αραβική Άνοιξη έχουν ήδη επιστρέψει στην Αίγυπτο και την Ιορδανία, δυναμώνοντας τις φήμες για την επιστροφή της οικογένειας Καντάφι στη Λιβύη.
Εξετάζοντας τις επιλογές της στη Λιβύη σε μια προσπάθεια να διασφαλίσει τα οικονομικά και πολιτικά της συμφέροντα, η Άγκυρα δεν μπορεί να αγνοήσει αυτό το ενδεχόμενο. Στα συμφέροντα της περιλαμβάνονται η διασφάλιση της αμφιλεγόμενης στρατιωτικής συνεργασίας και η οριοθέτηση ΑΟΖ που υπέγραψε η Άγκυρα με την κυβέρνηση της Τρίπολης.
Πολλοί πρώην υποστηρικτές του Καντάφι ευθυγραμμίστηκαν με τον επικεφαλής του Εθνικού Στρατού της Λιβύης (LNA) Χαλίφα Χαφτάρ, ο οποίος ηγήθηκε του αγώνα ενάντια στις δυνάμεις της Τρίπολης, που υποστηρίζονται από την Τουρκία. Έτσι, η συμμετοχή της Τουρκίας στην απελευθέρωση του Σαάντι Καντάφι μπορεί να αποσκοπεί στην επίτευξη δύο ξεχωριστών στόχων: να σπείρει διχόνοια μεταξύ των οπαδών του Καντάφι που υποστηρίζουν τον Χαφτάρ έτσι ώστε να ενδυναμώσει τους συμμάχους της στην Τρίπολη και να επενδύσει πάνω σε ένα σενάριο πιθανής επιστροφής της οικογένειας Καντάφι στην εξουσία.
Έχοντας συνειδητοποιήσει ότι οι σύμμαχοί της, που εδρεύουν στην Τρίπολη, δεν θα μπορούν να διασφαλίσουν μόνοι τους τα συμφέροντα της Τουρκίας και ότι η κατάσταση θα είναι πιο ασταθής μετά τις επερχόμενες προεδρικές εκλογές της 24ης Δεκεμβρίου, η Άγκυρα επιδιώκει τώρα να επεκτείνει τις συμμαχίες της.
Την απελευθέρωση του Σαάντι Καντάφι, που έγινε στο πλαίσιο της εθνικής συμφιλίωσης, φαίνεται ότι υποδέχθηκε θετικά και ο λαός της Λιβύης. Ο Μοχάμαντ Γιουνές Μένφι , πρόεδρος του Προεδρικού Συμβουλίου της Λιβύης, είπε ότι η διαδικασία συμφιλίωσης «αντικατοπτρίζει μια πραγματική επιθυμία των Λιβύων να ξεπεράσουν τις διαφορές, να εγκαταλείψουν το διχασμό, να σταματήσουν την αιματοχυσία και να δώσουν ένα τέλος σε όλα τα βάσανα».
Ο προσωρινός πρωθυπουργός της Λιβύης Αμπντούλ Χαμίντ Ντμπεϊμπά υπογράμμισε και αυτός με την σειρά του την ανάγκη συμφιλίωσης ανακοινώνοντας την απελευθέρωση του Σαάντι Καντάφι. «Δεν μπορούμε να προχωρήσουμε χωρίς να επιτύχουμε συμφιλίωση», έγραψε στο Twitter .
Ο Καντάφι κατέφυγε στο Νίγηρα το 2011 μετά την πτώση του καθεστώτος του πατέρα του. Εκδόθηκε στη Λιβύη το 2014 και είχε φυλακιστεί με κατηγορίες για υπεξαίρεση και για την δολοφονία ενός προπονητή ποδοσφαίρου. Ένα δικαστήριο της Λιβύης τον απάλλαξε από όλες τις κατηγορίες το 2018, αλλά παρέμεινε φυλακισμένος.
Ο Ντμπεϊμπά πιθανότατα συντόνισε την κίνηση αυτή με την Τουρκία. Προηγουμένως, ο προκάτοχος του Ντμπεϊμπά, Φαγιέζ αλ-Σάρατζ, είχε επίσης προσπαθήσει να απελευθερώσει τον Καντάφι, αλλά οι προσπάθειές του απέτυχαν λόγω εσωτερικών ρήξεων.
Οι επερχόμενες εξελίξεις ενδέχεται να υπονομεύσουν την υποστήριξη στον Χαφτάρ. Ο Ραμάνταν, προέρχεται από την Εσάμπια, μια πόλη νότια της Τρίπολης, η οποία ήταν προπύργιο του Χαφτάρ μέχρι τώρα. Ωστόσο, η υποστήριξή του μεταξύ των κατοίκων της πόλης πιθανότατα θα μειωθεί μετά την απελευθέρωση του Ραμαντάν.
Προς το παρόν, οι πολιτικοί παράγοντες που εδρεύουν στην Τρίπολη φαίνονται αρκετά μακριά από την ιδέα της επιστροφής της οικογένειας Καντάφι στην πολιτική σκηνή της Λιβύης. Η πιθανή επιστροφή τους πιθανότατα θα διαταράξει τα σχέδια του Χαφτάρ για ανάληψη της ηγεσίας, ενώ ταυτόχρονα θα δημιουργήσει αναστάτωση και στον εχθρό, τη Λιβυκή Μουσουλμανική Αδελφότητα. Σύμφωνα με πληροφορίες οι ηγέτες της Αδελφότητας στη Λιβύη ένιωσαν άβολα με την αποφυλάκιση του Καντάφι, αλλά το «κατάπιαν».
Εν τω μεταξύ, ορισμένα αραβικά μέσα ενημέρωσης ισχυρίστηκαν ότι η Τουρκία στόχευε να σχηματίσει μια συμμαχία μεταξύ των Μουσουλμανικών Αδελφών και των υποστηρικτών του Καντάφι, προκειμένου να καθησυχάσει τους δεύτερους σχετικά με την τουρκική παρουσία στη Λιβύη και παράλληλα να υπονομεύσει τον Χαφτάρ.
Σύμφωνα με την εφημερίδα Al-Arab, σε μια συνάντηση στη Μισράτα για την απελευθέρωση των κρατουμένων, οι συμμετέχοντες συζήτησαν σχετικά με την αποκάλυψη της θέσης του τάφου του Μουαμάρ Καντάφι, όπου θάφτηκε κρυφά. Ο πρώην υπουργός Εσωτερικών της Λιβύης Φάθι Μπασάγκα, ο οποίος έχει στενούς δεσμούς με την Τουρκία, ήταν επίσης παρών στη συνάντηση, αναφέρει το δημοσίευμα.
Σύμφωνα με τον ιστότοπο ειδήσεων Libya Desk, τα σχέδια για την απελευθέρωση του Καντάφι έφεραν σε κόντρα το Κατάρ και την Τουρκία. Η Ντόχα προσπαθούσε να τον μεταφέρει μαζί με τα μέλη της οικογένειάς του, στο Ουμάν, ενώ η Άγκυρα έψαχνε τρόπους να βελτιώσει τους δεσμούς της με πρώην υποστηρικτές του καθεστώτος. Ο ιστότοπος υποστήριξε ότι ο Ντμπεϊμπά υποστήριξε σε αυτή την κόντρα την Τουρκία.
Πηγή: Αl Monitor