Το 2016 ήταν μία δύσκολη χρονιά για την Ε.Ε. Η προσφυγική κρίση, η αυξανόμενη δυσαρέσκεια λόγω της οικονομικής κρίσης και της λιτότητας, η άνοδος του λαϊκισμού και το BREXIT, έχουν βάλει την ευρωπαϊκή ολοκλήρωση σε κίνδυνο. Πρόσφατα, ένας μάλλον απρόβλεπτος μελλοντικός πρόεδρος των ΗΠΑ έχει προστεθεί στους πονοκεφάλους της Ε.Ε., καθώς κανείς δεν γνωρίζει πώς θα εξελιχθούν οι ευρωατλαντικές σχέσεις και η «Δύση» κατά τη διάρκεια της θητείας του. Μέσα σε όλη αυτή την αβεβαιότητα ένα πράγμα είναι σίγουρο: για να επιβιώσει η Ε.Ε., θα πρέπει να βρει τη θέση της σε αυτόν το νέο κόσμο και να αποδείξει τι αντιπροσωπεύει/εκπροσωπεί (ή τι είδους δύναμη θέλει να είναι στο διεθνές σύστημα).
Σε αυτό το πλαίσιο οι διαπραγματεύσεις για το Κυπριακό αποτελούν ένα κρίσιμο τεστ, μία δοκιμασία, η οποία, όπως όλες οι δοκιμασίες, μπορεί να αποτελέσει είτε μία ευκαιρία είτε ένα ακόμα χαστούκι στο πρόσωπο της Ε.Ε.
Εάν η επίλυση του Κυπριακού αποτελούσε ένα δύσκολο ζήτημα για την Ε.Ε. στο παρελθόν, σήμερα που συνδέεται με μία απρόβλεπτη και επιθετική τουρκική εξωτερική πολιτική και την αναταραχή στην Ανατολική Μεσόγειο, γίνεται ακόμη πιο περίπλοκο, στο οποίο η Ε.Ε. δεν μπορεί να μείνει παρατηρητής. Είναι αναγκασμένη να λάβει μία σαφή θέση. Η στάση της απέναντι στις εξελίξεις σχετικά με το Κυπριακό είναι σημαντική τόσο για τη διαδικασία των διαπραγματεύσεων, όσο και τα αποτελέσματά τους, καθώς επίσης και για το μέλλον της ίδιας. Εκείνα που η Ε.Ε. πρόκειται να κάνει ή να μην κάνει, θα στείλουν ισχυρά μηνύματα εντός και εκτός Ευρώπης, στον κόσμο γενικά και στην Ανατολική Μεσόγειο ειδικότερα.
Έχει επανειλημμένα υποστηριχθεί ότι υπάρχει ένα momentum για «λύση», και, επίσης, ότι αυτή είναι η τελευταία ευκαιρία για μία ειρηνική διευθέτηση. Το επιχείρημα της «τελευταίας ευκαιρίας» υποστηρίζεται ένθερμα από τους Τουρκοκύπριους, προωθείται, δηλαδή, η ιδέα ότι αν δεν βρεθεί μία λύση αυτή τη φορά, η προσάρτηση από την Τουρκία αποτελεί μία εξαιρετικά πιθανή εξέλιξη. Παρά το γεγονός ότι ένα τέτοιο επιχείρημα είναι εντελώς ασύμβατο με την κανονιστική δομή που διέπει τις διεθνείς σχέσεις της Ε.Ε. εδώ και δεκαετίες, τούτο συγκεντρώνει πολλούς οπαδούς, ίσως όχι αδικαιολόγητα, αν λάβουμε υπόψη την πρόσφατη απρόβλεπτη και αυταρχική συμπεριφορά της Τουρκίας. Ως εκ τούτου, οι επόμενοι μήνες είναι κρίσιμοι.
Η Ε.Ε. θα πρέπει να είναι προετοιμασμένη για την περίπτωση της συμφωνίας, καθώς και για την πιθανότητα το Κυπριακό να παραμείνει «άλυτο» και οι διαπραγματεύσεις να συνεχιστούν. Στην περίπτωση της συμφωνίας, η Ε.Ε. θα πρέπει να διασφαλίσει ότι αυτή θα είναι βιώσιμη και συμβατή με το δίκαιό της. Θα πρέπει να καταστεί σαφές ότι θα ήταν απαράδεκτο η Τουρκία να έχει οποιουδήποτε είδους επιρροή ή στρατιωτική παρουσία σε κράτος μέλος της Ε.Ε.. Εάν τα δύο μέρη δεν καταφέρουν να καταλήξουν σε συμφωνία, η τουρκική επιθετικότητα και το ενδεχόμενο μίας de facto λύσης θα πρέπει να αποτελέσουν ζήτημα για την Ε.Ε., καθώς η Κύπρος είναι ένα κράτος μέλος της Ε.Ε. και δεν μπορεί να μείνει μόνη της. Στην περίπτωση, δε, που αυτό το γεγονός παραβλεφθεί είτε από την πλευρά της Ε.Ε., είτε από την Κύπρο θα αποβεί μοιραίο και για τις δύο πλευρές.
Σε κάθε περίπτωση, αν η Ε.Ε. αποδεχθεί οποιαδήποτε λύση εκτός από την ανατροπή των επιπτώσεων της παράνομης εισβολής και κατοχής, τότε θα είναι σαν να δίνει λευκή επιταγή στον Βλαντιμίρ Πούτιν και οποιονδήποτε άλλο ηγέτη με αναθεωρητικές φιλοδοξίες. Η Ε.Ε. το περασμένο καλοκαίρι δημοσίευσε την Παγκόσμια Στρατηγική της. Εκεί αναφέρεται ότι «δεν θα αναγνωρίσει την παράνομη προσάρτηση της Κριμαίας στη Ρωσία, ούτε θα αποδεχθεί την αποσταθεροποίηση της Ανατολικής Ουκρανίας". Προτίθεται η Ε.Ε. να δεχθεί οποιαδήποτε λύση που θα νομιμοποιήσει την παράνομη εισβολή και κατοχή, και να αποσταθεροποιήσει την Κύπρο, ένα από τα μικρότερα κράτη-μέλη της;
Αν τούτο συμβεί, θα δώσει την ευκαιρία στους λαϊκιστές και τις αντι-ευρωπαϊκές φωνές σε όλη την Ένωση να υποστηρίξουν ότι για μία ακόμη φορά υποχωρεί στις πιέσεις της Τουρκίας. Επιπλέον, θα δείξει σε άλλα μικρά κράτη της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης ότι εάν τυχόν απειληθούν από ένα πιο ισχυρό γείτονα, η Ε.Ε. είναι ανίκανη να παρέχει βοήθεια και υποστήριξη. Τελικά, για μία ακόμη φορά το 2016 ή το 2017, θα δει την επιρροή και το κύρος να μειώνονται.
Αντίθετα, εάν η Ε.Ε. υποστηρίξει μία δίκαιη και βιώσιμη λύση, όχι μόνο ως ζήτημα δικαιοσύνης, αλλά επίσης, και κυρίως, ως θέμα τάξης στο διεθνές σύστημα, τότε θα αποδείξει ότι οι αξίες της και τα συμφέροντα της μπορούν να συμπορευθούν, ότι ο ρεαλισμός και ο ιδεαλισμός στη διεθνή πολιτική δεν είναι αμοιβαία αποκλειόμενοι. Θα αποκαταστήσει το κύρος της και θα δείξει γιατί η Ευρώπη και ο κόσμος χρειάζονται την Ε.Ε. Σε λιγότερο από έξι μήνες μετά το δημοψήφισμα υπέρ του BREXIT στο Ηνωμένο Βασίλειο και τη δημοσιοποίηση της Παγκόσμιας Στρατηγικής της Ε.Ε., το Κυπριακό προσφέρει την καλύτερη ευκαιρία για την Ε.Ε., να αποδείξει ότι διεκδικεί να είναι “δύναμη για το καλό” στην Ευρώπη και τον κόσμο, όχι μόνο στα λόγια, αλλά στην πράξη.
* Η Δρ Ρεβέκκα Παιδή διδάσκει Διεθνείς Σχέσεις στο Τμήμα Διεθνών και Ευρωπαϊκών Σπουδών του Πανεπιστημίου Μακεδονίας και ο Ηλίας Κουσκουβέλης είναι Καθηγητής Διεθνών Σχέσεων στο ίδιο Τμήμα.