Στις 15 Ιανουαρίου 1950 πραγματοποιήθηκε η πρώτη φάση του Δημοψηφίσματος στην Κύπρο, η δεύτερη πραγματοποιήθηκε την επόμενη Κυριακή 22 του μηνός, μοναδικό διακύβευμα/ερώτημα του οποίου ήταν η Ένωση ή όχι της νήσου με την Ελλάδα.
Η Κύπρος στη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, αλλά και μετά από αυτόν, τελούσε υπό βρετανική κυριαρχία και ήταν αποικία του Στέμματος. Οι δυο μεγαλύτερες κοινότητες του νησιού ήταν οι Ελληνοκύπριοι με 82% και οι Τουρκοκύπριοι με (περίπου) 16% των υπολοίπων κατοίκων του νησιού, όπου οι μεν πρώτοι επιθυμούσαν διακαώς την Ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα. ενώ οι δεύτεροι ήταν αντίθετοι αντιτίθεντο σε τέτοια προοπτική.
Αξίζει να σημειωθεί ότι η συμμετοχή των Κυπρίων στο Β’ΠΠ, κυρίως αν όχι αποκλειστικώς σχεδόν των Ελληνοκυπρίων, ήταν καθολική στο πλευρό των Συμμάχων, στρατευμένοι στις Ένοπλες Δυνάμεις του Ηνωμένου Βασιλείου. Λόγω λοιπόν της στάσεως αυτής, αλλά και γενικότερα λόγω της αναβαθμίσεως της στρατηγικής θέσεως του νησιού στις απαρχές του «Ψυχρού Πολέμου», είχαν αυξήσει τις θεμιτές διεκδικήσεις του κυπριακού λαού.
Τότε λοιπόν ετέθη από την συντριπτικώς πλειοψηφούσα Ελληνοκυπριακή πλευρά το αίτημα της Ενώσεως της Κύπρου με την Ελλάδα, στο οποίο – και είναι χαρακτηριστικό αυτό – δεν αντιδρούν οι μάζες των Τουρκοκυπρίων, αλλά λίγοι αγγλόφιλοι (Τουρκοκύπριοι) αστοί. Δυστυχώς η Μεγάλη Βρετανία παρά τις υποσχέσεις που είχε δώσει κατά τη διάρκεια του Β’ΠΠ, για Ελευθερία και Αυτοδιάθεση, πεισματικώς αρνείται να κάνει δεκτή τη βούληση του Κυπριακού Λαού, βάζοντας σιγά – σιγά στο παιχνίδι την Τουρκία, παρά το γεγονός ότι η τελευταία είχε παραιτηθεί κάθε δικαιώματος στο νησί το 1878, ενώ αρκετοί Τουρκοκύπριοι ήταν υπέρ της Ενώσεως με την Ελλάδα! Έτσι οι Βρετανοί με την τακτική τους πετυχαίνουν αφενός μεν τη διάσπαση του συνόλου των κατοίκων του νησιού, αφετέρου δε επιχειρούν και διάσπαση μεταξύ των Ελληνοκυπρίων με τη λήψη σειράς μέτρων, όπως η «Διασκεπτική Συνέλευση» και άλλα.
Στο μεταξύ, το «Ανορθωτικό Κόμμα Εργαζόμενου Λαού» (ΑΚΕΛ), δηλαδή το πρώην Κομμουνιστικό Κόμμα Κύπρου, αύξανε διαρκώς την πολιτική επιρροή του στο νησί, γεγονός που ανησυχούσε όλως ιδιαιτέρως την πανίσχυρη στο νησί Εκκλησία της Κύπρου (Εθναρχία), η οποία, παραδοσιακώς, ήταν ο κύριος εκφραστής των Ελληνοκύπριων.
Τότε λοιπόν εμφανίζεται η ιδέα για διεξαγωγή Ενωτικού Δημοψηφίσματος, προκειμένου αυτό να χρησιμοποιηθεί στη συνέχεια ως πολιτικό επιχείρημα για προώθηση του σκοπού της Ενώσεως. Και το παράδοξο είναι ότι αυτή η σκέψη προήλθε αρχικώς από το…ΑΚΕΛ, που την πρότεινε στην Εθναρχία, η οποία όμως αποφάσισε να αναλάβει εκείνη την πρωτοβουλία των κινήσεων, διοργανώνοντας μόνη της το δημοψήφισμα, αλλά σε συνεργασία με το ΑΚΕΛ έχοντας κοινό στόχο.
Βασικός μοχλός και θιασώτης αυτής της πρωτοβουλίας από πλευράς της Εκκλησίας ήταν ο τότε Μητροπολίτης Κιτίου και μετέπειτα Αρχιεπίσκοπος Κύπρου Μακάριος Γ’.
Τελικώς, το Δημοψήφισμα, το οποίο ουσιαστικά ήταν συλλογή υπογραφών διεξήχθη σε δύο φάσεις, στις 15 και 22 Ιανουαρίου 1950, ήτοι σε δύο διαδοχικές Κυριακές, όπου η συντριπτική πλειοψηφία των Ελληνοκυπρίων πήγαινε για εκκλησιασμό στις Εκκλησίες του νησιού και έτσι ήταν εύκολα συγκεντρωμένοι, επομένως και το Δημοψήφισμα θα είχε τη μεγαλύτερη δυνατή συμμετοχή. Οι ψηφοφόροι/υπογράφοντες έπρεπε να επιλέξουν μία εκ των δύο επιλογών: Είτε το «ΑΞΙΟΥΜΕΝ, ΤΗΝ ΕΝΩΣΙΝ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΜΕ ΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ», είτε το «ΕΝΙΣΤΑΜΕΘΑ ΕΙΣ ΤΗΝ ΕΝΩΣΙΝ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΜΕ ΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ».
Μετά και τις ψηφοφορίες των δύο Κυριακών (15 και 22 Ιανουαρίου 1950), το 95,7% του Ελληνοκυπριακού πληθυσμού τάχθηκε υπέρ της Ενώσεως της Κύπρου με την Ελλάδα. «ΑΞΙΟΥΜΕΝ», θα υπογράψουν 215.108 πολίτες από τους 224.757 που έχουν δικαίωμα ψήφου σε όλο το νησί! Μόνον οι δημόσιοι υπάλληλοι, δηλαδή οι υπάλληλοι του Στέμματος, θα απέχουν. Πρώτος υπογράφει ο γηραιός Αρχιεπίσκοπος Κύπρου Μακάριος Β.
«Εις τον Καθεδρικόν Ναόν της Λευκωσίας, τον τιμώμενον επ’ ονόματι του Αγίου Ιωάννου, εψήφισε πρώτος ο Αρχιεπίσκοπος και Εθνάρχης Μακάριος Βˊ, αφού προηγουμένως έκαμε τρις το σημείον του σταυρού και έψαλλε μόνος με δάκρυα εις τα μάτια τον ελληνικόν εθνικόν ύμνον. […] Η προσέλευσις των ψηφοφόρων ήτο αθρόα. […] Και διεδήλουν ειλικρινώς, αξιοπρεπώς και αποφασιστικώς την θέλησίν των προς ένωσιν της Κύπρου μετά της Ελλάδος [...]» σημειώνεται στον Τύπο της εποχής.
Στο προαναφερθέν αποτέλεσμα όμως, η αποικιακή Βρετανική Διοίκηση απάντησε ότι δεν υπάρχει περίπτωση αλλαγής του καθεστώτος της Κύπρου.
Από Τουρκοκυπριακής πλευράς, οι Τουρκοκύπριοι, οι οποίοι ήταν ενάντια στην προοπτική Ενώσεως της Κύπρου με την Ελλάδα, αντιτάχθηκαν του δημοψηφίσματος με μαζικές διαδηλώσεις.
Τα τελικά αποτελέσματα του δημοψηφίσματος, τα μοιράστηκε η Εκκλησία με το ΑΚΕΛ. Με τον τρόπο αυτό δημιουργήθηκαν από ελληνοκύπριους δυο ξεχωριστές ομάδες/αποστολές, μια από την Δεξιά που απευθυνόταν σε χώρες της Δύσεως και μια από το ΑΚΕΛ που απευθυνόταν σε χώρες του Ανατολικού Μπλοκ, που τελούσαν υπό τον έλεγχο της τότε Σοβιετικής Ενώσεως. Αμφότερες όμως οι αποστολές απέτυχαν στην αποστολή τους, καθώς καμία χώρα, είτε της Δύσεως είτε της Ανατολής, δεν ήταν πρόθυμη να στηρίξει το αίτημα της Κύπρου για Ένωση με την Ελλάδα στις αρχές του 1950!
Τελικώς, μετά από πέντε χρόνια συνεχών προσπαθειών διεθνοποιήσεως, χωρίς όμως κανένα αποτέλεσμα, του Κυπριακού ζητήματος, με κορύφωση τις προσφυγές της Ελλάδος στις Γενικές Συνελεύσεις του ΟΗΕ, οι Έλληνες της Κύπρου θα πάρουν τα όπλα, υπό τη σκέπη της ΕΌΚΑ, αποζητώντας την Ένωση με την Ελλάδα, πλουτίζοντας το Πάνθεον των Ηρώων και Μαρτύρων του Ελληνισμού με τα παλληκάρια και τις κοπέλες της ΕΟΚΑ που θυσιάστηκαν στον αγώνα αυτό! Οι Αγώνες και οι θυσίες τους θα δικαιωθούν εν μέρει, καθώς αντί της επιζητούμενης Ενώσεως θα επιτευχθεί μια δυσλειτουργική Ανεξαρτησία, ως την Τουρκική εισβολή του Ιουλίου/Αυγούστου 1974 («Αττίλας 1/2»), που θα επιφέρει την κατοχή και τη διχοτόμηση του νησιού, κατάσταση που – δυστυχώς – συνεχίζεται ως σήμερα.