Στις 23 Οκτωβρίου 1942, ξεκίνησε η δεύτερη Μάχη του Ελ Αλαμέϊν, που ολοκληρώθηκε στις 11 Νοεμβρίου 1942, και η οποία αποτέλεσε ένα από τα σημεία καμπής του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου (Β’ΠΠ), μαζί με την αεροναυμαχία του Μιντγουέη στον Ειρηνικό ωκεανό μεταξύ Αμερικανών και Ιαπώνων και τη Μάχη και πολιορκία του Στάνινγκραντ μεταξύ Σοβιετικών και Γερμανών.
Η τοποθεσία του Ελ Αλαμέϊν βρίσκεται εντός της Αιγύπτου, σε μικρή απόσταση από τα σύνορά της με τη Λιβύη, και θεωρείται ως ένα από τα σημεία καμπής του Β’ΠΠ, γιατί εκεί σταμάτησε οριστικώς η προς ανατολάς προέλαση των ιταλογερμανικών δυνάμεων στο μέτωπο των επιχειρήσεων της Βορείου Αφρικής.
Μία προέλαση, που αν είχε άλλη έκβαση η συγκεκριμένη μάχη, τότε θα είχε ως αποτέλεσμα οι δυνάμεις του Άξονος να καταλάβουν την Αλεξάνδρεια με τον στρατηγικής σημασία λιμένα που αποτελούσε και την κύρια βάση του βρετανικού Στόλου της Μεσογείου, να προχωρήσουν και να θέσουν υπό τον έλεγχό τους την επίσης στρατηγικής σημασίας για τις θαλάσσιες μεταφορές διώρυγα του Σουέζ και να ανοίγει στη συνέχεια ο δρόμος για τα πετρέλαια του Ιράκ, που ελέγχονταν τότε από τους Βρετανούς, και που από τα τέλη του 1940 «σιγόβραζε» ένα κίνημα τύποις για την ανεξαρτησία της χώρας από τον βρετανικό έλεγχο, στην ουσία όμως υποδαυλίζονταν από τη ναζιστική Γερμανία, στοχεύοντας στην έξαρση του αραβικού εθνικισμού.
Μετά το πέρας της πρώτης Μάχης του Ελ Αλαμέϊν οι Σύμμαχοι πέτυχαν να ανακόψουν την προέλαση των δυνάμεων του Άξονος, αλλά δεν ανέκτησαν την πρωτοβουλία των κινήσεων εξαιτίας της διστακτικής διοικήσεώς του, γεγονός που επέφερε μια στασιμότητα στη γραμμή του μετώπου.
Αυτό το διαπίστωσε εγκαίρως ο Πρωθυπουργός της Βρετανίας Ουίνστων Τσώτσιλ, ο οποίος ήθελε να εξαλείψει όσο το δυνατόν πιο γρήγορα το συγκεκριμένο μέτωπο επιχειρήσεων στο «μαλακό υπογάστριο» της βρετανικής αμυντικής διατάξεως. Υπό το βάρος όλων αυτών των δεδομένων, ο Τσώρτσιλ αποφάσισε να αναδιοργανώσει πλήρως το Αρχηγείο της Βρετανικής Στρατιάς στο Κάιρο. Για το σκοπό, τον Αύγουστο του 1942, ο Τσώρτσιλ ανέθεσε τη διοίκησή της στον Στρατηγό Μπέρναντ Μοντγκόμερυ, αντικαθιστώντας τον «διστακτικό» Στρατηγό Ώκινλεκ, με διαταγή να αντεπιτεθεί και να εξαλείψει τον ιταλογερμανικό κίνδυνο από τη Βόρειο Αφρική.
Το σχέδιο του Μοντγκόμερυ στόχευε την παραπλάνηση των ιταλογερμανών με δευτερεύουσες κινήσεις στο νότο της συμμαχικής διατάξεως, με το κύριο χτύπημα να δίδεται στην παραθαλάσσια πόλη του Ελ Αλαμέϊν, επικοινωνιακό κόμβο στην περιοχή, από όπου πέρναγαν τόσο ο δρόμος Αλεξάνδρειας – Κυρηναϊκής, όσο και η αντίστοιχη σιδηροδρομική γραμμή.
Την επιχείρηση ανέλαβε η 8η Βρετανική Στρατιά, υπό τις διαταγές του ίδιου του Στρατηγού Μοντγκόμερι, αποτελούμενη από το 30ο Σώμα Στρατού στον βόρειο (παραλιακό) τομέα και το 13ο Σώμα Στρατού στον νότιο τομέα, στην έρημο.
Το σχέδιο των επιχειρήσεων των ιταλογερμανών του Στρατηγού Έρβιν Ρόμμελ προέβλεπε άμυνα στον βόρειο τομέα, ιδίως στην κατεχόμενη στρατηγικής σημασίας τοποθεσία του Ελ Αλαμέιν, με το 21ο Σώμα Στρατού και το 10ο Σώμα Στρατού στον νότιο τομέα αντιστοίχως.
Στις 23 Οκτωβρίου 1942, στις 22:00, μετά από ένα σφοδρό μπαράζ πυροβολικού, εκδηλώθηκε η συμμαχική επίθεση με στόχο το Ελ Αλαμέϊν, παρά την ιδιαιτέρως σθεναρή αντίσταση των δυνάμεων του Άξονος, γεγονός που δεν επέτρεψε στους Συμμάχους να διασπάσουν τη αμυντική τους γραμμή.
Τελικώς, τη νύχτα 2 προς 3 Νοεμβρίου 1942 οι Συμμαχικές δυνάμεις πέτυχαν να διαρύξουν την αμυντική γραμμή των ιταλογερμανών στο βόρειο τομέα, και στις 3 Νοεμβρίου την αντίστοιχη στο νότιο, αρχίζοντας από την επομένη την καταδίωξη των δυνάμεων του Άξονα, που υποχωρούσαν χωρίς σχέδιο, οργάνωση και συντεταγμένα!
Στις 2 Νοεμβρίου 1942, ο Ρόμμελ ζήτησε άδεια για να υποχωρήσει λόγω της σφοδρής συμμαχικής πιέσεως στις δυνάμεις του, που υπέφεραν από πολύ σοβαρή έλλειψη καυσίμων και πυρομαχικών, την οποία ο Χίτλερ αρνήθηκε. Ταυτόχρονα έδωσε την εντολή όπως το Γερμανικό «Σώμα Αφρικής» (Afrika Korps) πολεμήσει μέχρις εσχάτων.
Τρεις ημέρες αργότερα, στις 5 Νοεμβρίου 1942, ο Ρόμμελ, χωρίς να περιμένει έγκριση σε νέο αίτημά του από τον Χίτλερ, διέταξε την υποχώρηση των δυνάμεών του. Η ραγδαία αυτή υποχώρηση επέφερε σοβαρότατο πλήγμα στις ιταλικές μονάδες, οι οποίες είχαν εγκαταλειφθεί στην έρημο υποφέροντας και αυτές από σοβαρότατη έλλειψη εφοδίων κάθε είδους, που στέλνονταν – προνομιακά – πρώτα στους Γερμανούς. Αποτέλεσμα του γεγονότος αυτού ήταν οι ιταλικές δυνάμεις, είτε διαλύθηκαν επί του πεδίου είτε παραδόθηκαν σχεδόν ομαδικά στους Συμμάχους.
Αποτέλεσμα αυτής της συνεχούς υποχωρήσεως των δυνάμεων του Άξονος και της αντιστοίχου θυελλώδους Συμμαχικής προελάσεως ήταν οι μεν Ιταλοί να διαλυθούν ουσιαστικώς και να πάψουν να υφίστανται στο μέτωπο της Βορείου Αφρικής ως υπολογίσιμη παρατακτή δύναμη, οι δε Γερμανοί υποχωρώντας συνεχώς εγκατέλειψαν την Κυρηναϊκή και εγκαταστάθηκαν τελικώς στη λεγόμενη «Γραμμή Μπάρετ» στην Τυνησία. Οι απώλειες των Συμμάχων στη μάχη ανήλθαν σε 3.500 νεκρούς και 10.000 τραυματίες.
Ελληνική συμμετοχή
Στη Μάχη του Ελ Αλαμέϊν συμμετείχε και τμήμα του Ελληνικού Στρατού, όπως αυτός είχε ανασυγκροτηθεί στη Μέση Ανατολή, μετά την κατάληψη της χώρας από τις δυνάμεις του Άξονος, μετά τα τέλη Μαΐου 1941 και την πτώση της Κρήτης. Στις επιχειρήσεις του Ελ Αλαμέϊν συμμετείχε η 1η Ελληνική Ταξιαρχία, με διοικητή της τον τότε Συνταγματάρχη Πεζικού Παυσανία Κατσώτα. Ως τότε, η 1η Ελληνική Ταξιαρχία χρησιμοποιούνταν στη δεύτερη γραμμή του μετώπου, για την προστασία του Καΐρου και της Αλεξάνδρειας.
Στις 7 Σεπτεμβρίου 1942, στο πλαίσιο των Συμμαχικών προετοιμασιών, ο Ελληνικός Σχηματισμός τέθηκε, υπό τις διαταγές της 50ης Βρετανικής Μεραρχίας, που δραστηριοποιείτο στη βόρεια περιοχή του Δέλτα και η αποστολή της ήταν να αμυνθεί της τοποθεσίας νότια της λίμνης Μαριούτ και έκτοτε ακολούθησε τις μετασταθμεύσεις/μετακινήσεις της βρετανικής μεραρχίας.
Το διάστημα 19 – 23 Οκτωβρίου 1942, η 1η Ελληνική Ταξιαρχία συμμετείχε στις παραπλανητικές επιθέσεις που πραγματοποιούνταν βάσει του Συμμαχικού σχεδίου επιχειρήσεων στον νότιο τομέα του μετώπου, που στόχευαν να παραπλανήσουν τους ιταλογερμανούς, ώστε να αποσύρουν δυνάμεις από τον βόρειο τομέα, εξασθενώντας έτσι την εκεί θέση τους, που, όπως είδαμε, αποτελούσε τον κύριο στόχο της Συμμαχικής επιθέσεως.
Το διάστημα 23 Οκτωβρίου - 3 Νοεμβρίου 1942, η 1η Ελληνική Ταξιαρχία πραγματοποίησε πολλές επιδρομές εναντίον των εχθρικών γραμμών, ενώ μετά τη διάσπαση της γραμμής του μετώπου και την έναρξη της γερμανικής υποχωρήσεως ανέλαβε την καταδίωξη του των έναντι αυτής γερμανοϊταλικών δυνάμεων προελαύνοντας σε βάθος 100 χιλιομέτρων! Οι απώλειες των ελληνικών δυνάμεων ανήλθαν συνολικώς σε 6 αξιωματικούς και 83 οπλίτες νεκρούς και 26 αξιωματικούς και 202 οπλίτες τραυματίες. Τα σώματα των νεκρών Ελλήνων στρατιωτικών, βρίσκονται ως σήμερα στο «ελληνικό τμήμα» του Συμμαχικού νεκροταφείου στο Ελ Αλαμέϊν και τιμάται η Μνήμη τους σε ετήσια βάση, στο πλαίσιο ειδικής τελετής που πραγματοποιείται για το σκοπό αυτό!
Η μάχη του Ελ Αλαμέιν αποτέλεσε την πρώτη αποφασιστική συμμαχική νίκη στον κατά ξηρά αγώνα εναντίον των δυνάμεων του Άξονος για τους λόγους που εκτέθηκαν στην αρχή. Ο γνωστός για την άκρως επιτυχή περιγραφική (και περιεκτική) γραφή του Τσώρτσιλ έγραψε σχετικώς: «Πριν από το Ελ Αλαμέιν δεν είχαμε ποτέ μια νίκη. Μετά το Ελ Αλαμέιν δεν είχαμε ποτέ μια ήττα».