Όταν ο Βλαντιμίρ Πούτιν προειδοποίησε τον Σεπτέμβριο ότι οι Ευρωπαίοι θα «παγώσουν» εάν η Δύση εμμείνει στις ενεργειακές κυρώσεις κατά της Ρωσίας, ο εκβιασμός της Μόσχας για τα ορυκτά καύσιμα φαινόταν να πηγαίνει ακριβώς όπως είχε σχεδιαστεί.
Οι ευρωπαϊκές τιμές χονδρικής του φυσικού αερίου ήταν πάνω από 200 ευρώ ανά μεγαβατώρα, περίπου 10 φορές υψηλότερες από ό,τι ήταν για το μεγαλύτερο μέρος του 2021.
Εκπονήθηκαν σχέδια για να μειωθεί η ζήτηση φυσικού αερίου και να διασφαλιστεί η μεταφορά των προμηθειών σε χώρες με τις χειρότερες ελλείψεις.
Οι τακτικές διακοπές ρεύματος στην ΕΕ εμφανιζόταν ως μια πολύ πραγματική προοπτική.
Η στρατηγική του Πούτιν ήταν απλή: Να κάνει άθλια τη ζωή για τους Ευρωπαίους κλείνοντας το φυσικό αέριο και αναγκάζοντάς τους να εγκαταλείψουν την υποστήριξή τους στην Ουκρανία. Και φαινόταν ισχυρή.
Ο στρατηγός χειμώνας είναι (μέχρι στιγμής) καλός
Όμως, καθώς ξεκινά η νέα χρονιά, η εικόνα είναι πολύ πιο θετική για την Ευρώπη, τόσο όσο κανείς μάλλον δεν προέβλεπε. Για τον Πούτιν, το να παίζει πολεμικά παιχνίδια με τον τεράστιο πλούτο της Ρωσίας σε φυσικό αέριο και πετρέλαιο αρχίζει να μοιάζει με μια στρατηγική αυτοκαταστροφής.
Πλέον, οι τιμές του φυσικού αερίου έχουν πέσει στα 65 ευρώ ανά MWh: Εξακολουθούν βεβαίως να είναι εξαιρετικά υψηλές σε σύγκριση με τον «κανόνα» της περασμένης δεκαετίας, αλλά πιο διαχειρίσιμες από τα εντυπωσιακά ύψη που κατεγράφησαν το 2022.
Η πτώση της τιμής και η σταθεροποίηση της ρολής εφοδιασμού φυσικού αερίου οφείλεται σε δύο παράγοντες:
Στον εντυπωσιακά ήπιο χειμερινό καιρό – αν και οι προβλέψεις των μετεωρολόγων είναι ιδιαίτερα δυσοίωνες για την επόμενη εβδομάδα αλλά και στην επιτυχία της Ευρώπης στη μετάβαση από το ρωσικό φυσικό αέριο σε υγροποιημένο φυσικό αέριο πλοίων (LNG) από φιλικότερους προμηθευτές.
Οι καθοριστικές καραβιές LNG
Με μεγάλα έξοδα, οι ευρωπαϊκές χώρες αύξησαν τις παγκόσμιες προμήθειες LNG στα μέσα έως τα τέλη του 2022, αυξάνοντας τις εισαγωγές από 83 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα (bcm) το 2021 σε 141 δισ. το 2022, σύμφωνα με το Oxford Institute for Energy Studies. Αυτό αντιστάθμισε περίπου τα τρία τέταρτα των 80 δισ. κυβικά μέτρα που έχασε η Ευρώπη από τους αγωγούς της Ρωσίας.
Την ίδια στιγμή, νέες υποδομές εισαγωγής LNG αναδύεται σε όλη την Ευρώπη, συμπεριλαμβανομένης της Γερμανίας, όπου έξι πλωτοί τερματικοί σταθμοί θα λειτουργήσουν έως το τέλος του τρέχοντος έτους.
Γεμάτες αποθήκες
Μεγάλο μέρος του εισαχθέντος LNG – το μεγαλύτερο μέρος του αποστέλλεται από τις ΗΠΑ – βρίσκεται τώρα στο δίκτυο των υπόγειων αποθηκευτικών εγκαταστάσεων της Ευρώπης. Ο ήπιος καιρός, σε συνδυασμό με τις απότομες μειώσεις στην κατανάλωση φυσικού αερίου λόγω των υψηλότερων τιμών, σημαίνει ότι αυτές οι αποθήκες εξακολουθούν να είναι γεμάτες κατά 82%.
Σε αυτό το σημείο βρισκόταν και όταν ο Πούτιν έκανε την απειλή για το «πάγωμα» πριν από τέσσερις μήνες.
Η Μόσχα, εν τω μεταξύ, αρχίζει να αισθάνεται τις επιπτώσεις των ενεργειακών αντίμετρων της Δύσης.
Μια ανάλυση από το Κέντρο Έρευνας για την Ενέργεια και τον Καθαρό Αέρα υπολόγισε ότι η απαγόρευση της ΕΕ στις εισαγωγές αργού πετρελαίου από τη Ρωσία και η ανώτατη τιμή των 60 δολαρίων ανά βαρέλι της G7 κοστίζουν μαζί στη Ρωσία 160 εκατομμύρια ευρώ την ημέρα.
Ωστόσο παρά τις κυρώσεις και τις περικοπές εφοδιασμού, η Μόσχα κέρδισε 155 δισεκατομμύρια ευρώ από τις εξαγωγές πετρελαίου και φυσικού αερίου το 2022, 30% υψηλότερα από το προηγούμενο έτος. Όμως, με τις παγκόσμιες τιμές του πετρελαίου και του φυσικού αερίου να πέφτουν, το 2023 οι εκτιμήσεις του ίδιου του Κρεμλίνου λένε ότι αυτά τα έσοδα θα μειωθούν κατά 23 τοις εκατό, σύμφωνα με αισιόδοξες ωστόσο εκτιμήσεις.
Άρα έχει ήδη κερδίσει η Ευρώπη τον ενεργειακό πόλεμο;
«Η λέξη «κέρδισε» είναι πολύ τολμηρή. Ο χειμώνας είναι ακόμα στην αρχή του και υπάρχουν πολλά πράγματα που θα μπορούσαν να πάνε στραβά», δηλώνει ο Dieter Helm, καθηγητής οικονομικής πολιτικής στο New College της Οξφόρδης και πρώην σύμβουλος ενέργειας στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή. «Αλλά η Ευρώπη τα πήγε πολύ καλύτερα από ό,τι περίμεναν οι περισσότεροι σχολιαστές».
«Προς το παρόν, τα πράγματα φαίνονται καλά», συμφωνεί ένας διπλωμάτης της ΕΕ. «Οι Ρώσοι είχαν μόνο ένα όπλο στον ενεργειακό πόλεμο: το φυσικό αέριο. Είναι ένα ισχυρό όπλο, με ισχυρό βραχυπρόθεσμο αντίκτυπο. Αλλά το έχουν ήδη χρησιμοποιήσει».
Ο διπλωμάτης λέει ότι το «οπλοστάσιο» της ΕΕ ήταν πιο ποικιλόμορφο, συμπεριλαμβανομένων των εξής: ενίσχυση των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, λήψη προμηθειών από τρίτα μέρη και λήψη μέτρων για τη χρήση λιγότερης ενέργειας. «Αλλά δεν έχουμε την πολυτέλεια να εφησυχάζουμε».
Ευρώπη – Ρωσία 1 – 0
«Το σκορ είναι Ευρώπη 1, Ρωσία 0», λέει ένας υπουργός Ενέργειας της ΕΕ αλλά το ματς απέχει πολύ από το να τελειώσει. Εδώ και μήνες, οι Ευρωπαίοι ηγέτες έχουν προειδοποιήσει ότι ο επόμενος χειμώνας θα μπορούσε να είναι πιο επικίνδυνος από αυτόν, με μια σφιχτή παγκόσμια αγορά LNG και την πιθανότητα μιας αναθερμανθείσας Κίνας, που θα ανοίξει ξανά μετά τα lockdown για τον COVID και θα ανταγωνίζεται και αυτή για το ενεργειακό μερίδιό της σε ένα περιβάλλον περιορισμένης προσφοράς.
Πληρώνοντας το τίμημα
Η ισχυρή θέση της Ευρώπης τον Ιανουάριο έχει ωστόσο και το κόστος της. Η βιομηχανική παραγωγή έχει διατηρηθεί σε καλά επίπεδα, αλλά οι κλάδοι της ενέργειας δέχονται ιδιαίτερα σκληρό πλήγμα, με την παραγωγή να μειώνεται σχεδόν κατά 13% από έτος σε έτος τον Νοέμβριο, σύμφωνα με την ING.
Οι κυβερνήσεις βρίσκονται επίσης αντιμέτωπες με τις τεράστιες πληρωμές που καταβάλλουν για τη στήριξη των ενεργειακών λογαριασμών σε καταναλωτές και επιχειρήσεις – συνολικού ύψους 705 δισεκατομμυρίων ευρώ σε όλη την Ευρώπη, σύμφωνα με το think tank Bruegel. Και αναμένεται ότι τέτοια τεράστια ποσά θα συνεχίσουν να επιβαρύνουν τους εθνικούς προϋπολογισμούς για τα επόμενα χρόνια.
Ομως σε σχέση με το βασικό μέτρο της επιτυχίας ή όχι του ενεργειακού εκβιασμού που επιχείρισε η Ρωσία, -το κατά πόσον θα διατηρηθεί η δημόσια και πολιτική υποστήριξη για την Ουκρανία- η Ρωσία σίγουρα απέτυχε στην προσπάθειά της να σπάσει την ευρωπαϊκή αποφασιστικότητα.
Δημοσκόπηση του Ευρωβαρόμετρου που διεξήχθη τον Οκτώβριο και τον Νοέμβριο και δημοσιοποιήθηκε την περασμένη εβδομάδα δείχνει ότι το 73% των πολιτών της ΕΕ υποστηρίζει τη θέση της Ενωσης για κυρώσεις κατά της Ρωσίας.
Υπάρχουν μερικά σημάδια ότι οι απόψεις έχουν αλλάξει κατά τη διάρκεια του χειμώνα. Η ακροδεξιά της Γερμανίας πρωτοστάτησε σε διαμαρτυρίες κατά των κυρώσεων και η κυβέρνηση της Ουγγαρίας συχνά απέρριπτε τη στάση της ΕΕ για την Ουκρανία, αλλά μέχρι στιγμής τέτοιες τάσεις εξακολουθούν να είναι μειοψηφικές στην Ευρώπη.
Με πληροφορίες από Politico