Ο Ιερός Προσκυνηματικός Ναός της Παναγίας Πορταΐτισσας στο νησί της Αστυπάλαιας, μια από τις ομορφότερες εκκλησίες στα Δωδεκάνησα, άρχισε να χτίζεται το έτος 1760. Βρίσκεται στους πρόποδες του ενετικού κάστρου, που δεσπόζει στη Χώρα της Αστυπάλαιας, δίπλα στους ναούς της Παναγίας (Ευαγγελίστριας) του Κάστρου και του Αγίου Γεωργίου.
Η εκκλησία της Παναγίας της Πορταΐτισσας χτίστηκε από τον Όσιο Άνθιμο, ο οποίος καταγόταν από την Κεφαλλονιά. Ο Όσιος Άνθιμος ο Νέος (εορτή 4 Σεπτεμβρίου), Αγιορείτης μοναχός με ελλιπή όραση, επιτέλεσε τον 18ο αιώνα στο Αιγαίο ανάλογο πνευματικό και ιεραποστολικό έργο, όπως ο Άγιος Κοσμάς ο Αιτωλός. Τελειώνοντας το κτίσιμο του ναού, έφυγε και πήγε στο Άγιο Όρος για να αγιογραφήσει εικόνες και να στολίσει την εκκλησία. Είπε, λοιπόν, στον τότε αγιογράφο να του κάνει ένα αντίγραφο της ιεράς και θαυματουργής εικόνας της Παναγίας Πορταΐτισσας της Ιεράς Μονής των Ιβήρων. Ο αγιογράφος λόγω της προχωρημένης ηλικίας του, δεν μπόρεσε να ολοκληρώσει την εικόνα. Τότε ο Όσιος Άνθιμος παίρνει την εικόνα της Παναγίας Πορταΐτισσας, την εφάπτει με την Πορταΐτισσα της Αστυπάλαιας και μετά από ολονύχτια προσευχή, είδαν το πρωί το πρόσωπο της Παναγίας αποτυπωμένο. Έτσι, το αντίγραφο της Παναγίας Πορταΐτισσας έφθασε στην Αστυπάλαια.
Έπειτα ο Όσιος Άνθιμος συκοφαντήθηκε άδικα απ’ τους Αστυπαλίτες. Αποφάσισε λοιπόν να αναχωρήσει, παίρνοντας και την εικόνα της Πορταΐτισσας μαζί του. Προσπάθησε να τη βγάλει απ’ τη θέση της τρεις φορές, αλλά δεν έβγαινε διότι ήταν θέλημα Θεού να παραμείνει αυτός ο θησαυρός στην Αστυπάλαια.
Ο δεξιός πήχης του οσίου φυλάσσεται σήμερα στο ναό. Τον Δεκαπενταύγουστο γίνεται εδώ η μεγαλύτερη πανήγυρη του νησιού.