Στη λειτουργική πράξη της Εκκλησίας, η έναρξη της επόμενης ημέρας γίνεται από το απόγευμα της προηγουμένης. Έτσι, λοιπόν, οι Ακολουθίες που τελούνται το βράδυ της Μεγάλης Εβδομάδας, αφορούν τα γεγονότα της επομένης ημέρας.
Τα κείμενά μας, ακολουθώντας αυτή την πρακτική, θα περιγράφουν τα γεγονότα της επομένης ημέρας, αλλά θα αφορούν την Ακολουθία της ημέρας που δημοσιεύονται.
Το πρωί της Μεγάλης Δευτέρας τελείται η Προηγιασμένη Θεία Λειτουργία. Με τη βοήθεια του Αρχιμανδρίτη π. Φιλούμενου Ρούμπη, γενικού γραμματέα της Ιεράς Αρχιεπισκοπής Αθηνών- θα δώσουμε το στίγμα της ημέρας.
Όπως εξηγεί ο Αρχιμ. Φιλούμενος Ρούμπης, σήμερα έχουμε τη συνήθεια να κοινωνούμε κατά αραιά χρονικά διαστήματα. Στους πρώτους, όμως, αιώνες της ζωής της Εκκλησίας, οι πιστοί κοινωνούσαν σε κάθε Λειτουργία, δηλαδή απαραιτήτως κάθε Κυριακή και κάθε Σάββατο και ενδιαμέσως της εβδομάδος, όσες φορές τελούνταν η Θεία Λειτουργία. Ο Μέγας Βασίλειος μαρτυρεί ότι οι χριστιανοί της εποχής του κοινωνούσαν τακτικώς τέσσερις φορές την εβδομάδα.
Αν πάλι δεν ήταν δυνατόν να τελεσθεί ενδιαμέσως της εβδομάδας η Θεία Λειτουργία, τότε οι πιστοί κρατούσαν μερίδες από τη Θεία Κοινωνία της Κυριακής και κοινωνούσαν μόνοι τους ενδιαμέσως της εβδομάδας. Στα Μοναστήρια, και ιδιαίτερα στα ερημικά μέρη, όπου οι μοναχοί δεν είχαν τη δυνατότητα να παρευρεθούν σε άλλες Λειτουργίες εκτός της Κυριακής, έκαναν ότι και οι κοσμικοί. Κρατούσαν, δηλαδή, μερίδες της Θείας Κοινωνίας από την Κυριακή ή το Σάββατο και κοινωνούσαν κατ’ ιδίαν. Οι μοναχοί, όμως, αποτελούσαν μικρές ή μεγάλες ομάδες και όλοι έπρεπε να προσέλθουν και να κοινωνήσουν κατά τις ιδιωτικές αυτές Κοινωνίες.
Έτσι άρχισε να διαμορφώνεται μία μικρή Ακολουθία. Όλοι μαζί προσεύχονταν προ της κοινωνίας και όλοι μαζί ευχαριστούσαν τον Θεό, που τούς αξίωσε να κοινωνήσουν. Αν υπήρχε και ιερέας, αυτός τους προσέφερε τη Θεία Κοινωνία. Αυτό γινόταν μετά την Ακολουθία του Εσπερινού ή την Ακολουθία της Ενάτης Ώρας (3 μ.μ.), γιατί οι μοναχοί έτρωγαν συνήθως μια φορά την ημέρα, μετά τον Εσπερινό. Σιγά - σιγά θέλησαν να εντάξουν την Κοινωνία τους αυτή στο πλαίσιο μιας Ακολουθίας, που να υπενθυμίζει τη Θεία Λειτουργία. Κατά τον τρόπο αυτό άρχισε να διαμορφώνεται ένας τύπος, που εξελίχθηκε στη σημερινή μορφή της Προηγιασμένης Θείας Λειτουργίας.
Η παραβολή των δέκα παρθένων
Τη Μεγάλη Δευτέρα το απόγευμα ψάλλεται ο Όρθρος της Μεγάλης Τρίτης. Στο Συναξάρι της ημέρας διαβάζουμε ότι αυτή την ημέρα γίνεται ανάμνηση της παραβολής των Δέκα Παρθένων.
Το Ευαγγέλιο που περιέχει την παραβολή αυτή διαβάζεται τη Μεγάλη Τρίτη το πρωί στη Θεία Λειτουργία. Την παραβολή αυτή είπε ο Χριστός λίγο πριν από το εκούσιο Πάθος. Η τελευταία διδασκαλία του Χριστού πριν από το Μυστικό Δείπνο περιέχεται στο 25ο κεφάλαιο του Ευαγγελίου του Ματθαίου και είναι καθαρά εσχατολογική. Αναφέρεται, δηλαδή, στη βασιλεία των ουρανών και στη δευτέρα παρουσία του Χριστού.
Στην αρχή τοποθετούνται οι δύο γνωστές και συγγενείς παραβολές: η παραβολή των Δέκα Παρθένων και η παραβολή των ταλάντων, ή μάλλον «τοῦ κρύψαντος τὸ τάλαντον», και έπεται η γνωστή περικοπή της μελλούσης κρίσεως. Οι ύμνοι, λοιπόν, της ημέρας αυτής μιλούν και για τα τρία αυτά γεγονότα.
Οι πιστοί καλούνται να ακολουθήσουν το παράδειγμα των πέντε φρόνιμων παρθένων, οι οποίες βρίσκονταν σε εγρήγορση, και να αποφύγουν το παράδειγμα των πέντε μωρών, που ραθυμούσαν. Επαινείται η ετοιμότητα μιας ολόκληρης ζωής των φρόνιμων παρθένων, δηλαδή η μακρά διάρκεια της μετάνοιας και της αρετής τους.
Ένα, ίσως, από τα πιο αγαπητά Τροπάρια και προσφιλή στους Χριστιανούς είναι αυτό που ψάλλεται από την Κυριακή των Βαΐων το απόγευμα ως και τη Μεγάλη Τρίτη το απόγευμα, κατά τους Όρθρους, δηλαδή των τριών πρώτων ημερών της Μεγάλης Εβδομάδας: «Τόν Νυμφῶνά σου βλέπω». Αυτό είναι εμπνευσμένο από την παραβολή των Δέκα Παρθένων. Σε νεοελληνική απόδοση, λέει τα εξής: «Σωτήρα μου, βλέπω στολισμένο το σπίτι του γάμου, αλλά δεν έχω κατάλληλα ρούχα για να μπω μέσα. Κάνε λαμπερή τη στολή της ψυχής μου, Εσύ που δίνεις το φως, και σώσε με».
Η διδασκαλία των παραβολών μοιάζει με τη φωνή της μάνας
«Ο Χριστός, όταν λέει τις παραβολές αυτές, δεν νοιάζεται για την πειθαρχία του ανθρώπου. Δεν τον μαλώνει σαν να είναι το κακό παιδί. Αντίθετα, η διδασκαλία των παραβολών μοιάζει με τη φωνή της μάνας», επισημαίνει ο γενικός γραμματέας της Ιεράς Αρχιεπισκοπής Αθηνών.
Και προσθέτει: «Οι παραβολές καλούν σε μετάνοια. Μετανοώ σημαίνει στρέφω το νου μου προς τον Θεό. ''Εάν ο νους έχει στραφεί προς τον Θεό, αμέσως τότε η καρδιά και η βούληση του ανθρώπου στρέφονται επίσης προς τον Θεό. Τότε η βούληση, ως εκτελεστικό όργανο του έσω ανθρώπου, θα επιτελεί μόνο ό,τι είναι σύμφωνο με το θέλημα του Θεού και ό,τι είναι γραμμένο στον νόμο του Θεού (Άγ. Νικόλαος Βελιμίροβιτς)''».
Η παραβολή του Ιωσήφ
Τη Μεγάλη Δευτέρα τιμάται η ζωή του Ιωσήφ του Παγκάλου αν και έζησε 1.800 χρόνια πριν από τον Ιησού, καθώς προεικονίζει και συμβολίζει το Χριστό μέσα από το διαχρονικό παράδειγμα του βίου του. Επίσης, τιμάται η γνωστή παραβολή της άκαρπης συκιάς.
Ο Ιωσήφ ήταν γιος του Ιακώβ, του πατριάρχη του Ισραήλ (και προγόνου του μνηστήρα της Παναγίας, Ιωσήφ). Σημειώνουμε ότι ο Ιακώβ ήταν γιος του Ισαάκ, ο οποίος παρ’ ολίγον να θυσιαστεί από τον πατέρα του Αβραάμ και την τελευταία στιγμή σώθηκε, χάρη στη θεϊκή παρέμβαση, όταν αντικαταστάθηκε από έναν αμνό.
Ο Ιωσήφ ο Πάγκαλος ήταν ο αγαπημένος γιος του πατέρα του, αφού είχε τις περισσότερες αρετές και έτσι οι αδερφοί του τον φθονούσαν, όπως ακριβώς και ο Χριστός φθονήθηκε από τους Γραμματείς και τους Φαρισαίους.
Μάλιστα, τα αδέρφια του τον έριξαν σε ένα βαθύ λάκκο, προκειμένου να τον ξεφορτωθούν, και στη συνέχεια με ένα ματωμένο χιτώνα πήγαν στον πατέρα τους, προκειμένου να τον πείσουν ότι κατασπάραξε τον Ιωσήφ ένα θηρίο.
Όταν ο Ιακώβ δεν πείστηκε, τελικά πούλησαν τον αδερφό τους σε κάτι περαστικούς εμπόρους για 20 χρυσά νομίσματα (αντίστοιχα και ο Ιησούς προδόθηκε από τον Ιούδα για 30 αργύρια).
Οι έμποροι με τη σειρά τους πούλησαν τον Ιωσήφ στον αρχιμάγειρα του Αιγύπτιου Φαραώ Πετεφρή. Η σύζυγος του Φαραώ ερωτεύτηκε τον όμορφο Ιωσήφ και με τη βία προσπάθησε να τον παρασύρει σε ανήθικες πράξεις, εκείνος όμως δεν ενέδωσε στις ερωτικές της επιθυμίες.
Για να τον εκδικηθεί, αυτή τον κατηγόρησε πως της επιτέθηκε και έτσι ο Φαραώ καταδίκασε τον Ιωσήφ σε φυλάκιση.
Δύο χρόνια μετά, όμως, ο Φαραώ είδε ένα παράξενο όνειρο: «Στεκόταν, λέει, κοντά στον ποταμό Νείλο, και είδε ν’ ανεβαίνουν από το ποτάμι εφτά αγελάδες εύρωστες και παχιές, κι έβοσκαν στο χορτάρι. Ύστερα απ’ αυτές, ανέβηκαν από το Νείλο άλλες εφτά αγελάδες άσχημες και καχεκτικές και στάθηκαν κοντά στις πρώτες, πλάι στις όχθες του ποταμού. Οι εφτά άσχημες και καχεκτικές αγελάδες έφαγαν τις άλλες εφτά, τις ομορφόκορμες και παχιές. […] Το πρωί ο Φαραώ ήταν ανήσυχος. Έστειλε λοιπόν και κάλεσε όλους τους μάγους και τους σοφούς της Αιγύπτου και τους διηγήθηκε τα όνειρά του. Κανείς όμως δεν μπόρεσε να του τα εξηγήσει», γράφει η Αγία Γραφή (ΓΕΝΕΣΙΣ 41).
Ο Ιωσήφ ήταν ο μόνος που μπόρεσε να ερμηνεύσει το όνειρο, καθώς ήταν φωτισμένος από το Θεό. Προέβλεψε, λοιπόν, ότι στη χώρα της Αιγύπτου θα έρθουν επτά χρόνια ευφορίας, που θα τα ακολουθήσουν άλλα επτά χρόνια πείνας.
Ο Πετεφρής ενθουσιάστηκε τόσο από τη σοφία του, που έδωσε σημαντικά αξιώματα στον Ιωσήφ τον Πάγκαλο και τον έκανε γενικό άρχοντα. Ο Ιωσήφ ήταν συνετός στη διαχείριση των πόρων και έτσι κατάφερε να φροντίσει το λαό στα δύσκολα χρόνια του λιμού.
Όταν ξεκίνησε ο λιμός, φανερώθηκαν στην Αίγυπτο τα αδέρφια του, τα οποία τον είχαν στο παρελθόν πουλήσει στους εμπόρους, ζητώντας βοήθεια. Η καλοσύνη του Ιωσήφ ήταν τέτοια που όχι μόνο δεν τους κράτησε κακία, αλλά άνοιξε τις σιταποθήκες και έθρεψε τους πεινασμένους αδερφούς του, δείχνοντας έτσι συγχώρεση και γενναιοδωρία.
Η παραβολή της άκαρπης συκιάς
Την ίδια ημέρα, τη Μεγάλη Δευτέρα, γιορτάζουμε την παραβολή της άκαρπης συκιάς. Τη συκιά αυτή την είχε συναντήσει ο Ιησούς περπατώντας στους δρόμους της Ιερουσαλήμ και γρήγορα είδε ότι αν και ήταν μεγάλη και καταπράσινη, δεν έφερε σύκα. Τότε, ο Χριστός καταράστηκε το δέντρο, το οποίο αμέσως ξεράθηκε.
Η συγκεκριμένη παραβολή συμβολίζει από τη μία τη Συναγωγή των Εβραίων, η οποίοι αν και επιφανειακά ενάρετοι ήταν άκαρποι από καλά έργα, από την άλλη και τον κάθε άνθρωπο που στερείται πνευματικών καρπών, αρετών, αποκαλύπτοντας πως ο Θεός δεν έχει μόνο τη δύναμη να ευεργετεί, αλλά και να τιμωρεί.