Η Μονή της Παναγίας Κλεισούρας δεσπόζει σε υψόμετρο 970 μέτρων στην κοιλάδα της Κλεισούρας στα όρια των νομών, Καστοριάς, Φλωρίνης και Κοζάνης. Από την πόλη της Καστοριάς απέχει 34 χλμ.
Oφείλει την ίδρυσή της στον ιερομόναχο Νεόφυτο που καταγόταν από την περιοχή και εγκαταστάθηκε εκεί το 1314.Περρισότερεα πράγματα γνωρίζουμε για την ανακαίνιση της Μονής από τον αγιορείτη ιερομόναχο Ησαΐα Πίστα της Μονής Ιβήρων το 1813 όπως αναφέρει η κτητορική επιγραφή στην είσοδο του Καθολικού. Ο αγιορείτης μοναχός διαμόρφωσε το μοναστήρι λόγω των συνθηκών με έντονο φρουριακό χαρακτήρα οποίος διασώζεται σε μεγάλο βαθμό στην αρχική μορφή του. Το επίχρυσο ξυλόγλυπτο τέμπλο οι όμορφες τοιχογραφίες του Καθολικού είναι εκείνης της εποχής.
'Έπαιξε ρόλος και αποτέλεσε κρησφύγετο την εποχή της Επανάστασης του 1821 ενώ κατά τον Μακεδονικό Αγώνα περιέθαλψε τους Έλληνες Αγωνιστές.
Την περίοδο του Μακεδονικού Αγώνα η Μονή της Κλεισούρας αποτέλεσε ορμητήριο του Παύλου Μελά Σύμφωνα μάλιστα με μία εκδοχή τη χαρακτηριστική στολή που φορούσε ο Μελάς, τον μαύρο κεντητό ντουλαμά, την εμπνεύστηκε από τα Αργκουτσιάρια, ένα έθιμο το οποίο αναβιώνει ακόμη στην Κλεισούρα ανήμερα της Πρωτοχρονιάς.
Αλλά και κατά την περίοδο της γερμανικής Κατοχής αποτέλεσε φιλόξενοί καταφύγιο για τους κατατρεγμένους κατοίκους της περιοχής.
Παρότι στη συνέχεια το μοναστήρι βίωσε την εγκατάλειψη το 1992 επαναλειτούργησε ως γυναικεία κοινοβιακή μονή.
Η Οσία Σοφία της Κλεισούρας
Την ιστορία της Μονής αλλά και ολόκληρης της περιοχής σημάδεψε η ασκήτρια Γερόντισσα Σοφία. Με καταγωγή από τον Πόντο (1927-1974) έζησε για πολλά χρόνια στο μοναστήρι όταν αυτό δεν είχε ακόμη την γυναίκεια αδελφότητα. Ήταν η Σοφία Σαουλίδου-Χοτοκουρίδου από ένα χωριό της Τραπεζούντας που το 1907 παντρεύτηκε τον Ιορδάνη Χοτοκουρίδη. Τα ταραγμένα εκείνα χρόνια έχασε το μόλις δύο ετών παιδί της ενώ το 1914 οι Τούρκοι πήραν τον άντρα της στα τάγματα εργασίας χωρίς καμία επιστροφή.
Μετά από λίγα χρόνια έρχεται στην Ελλάδα και μετά από όραμα το 1927, σε ηλικία 44 ετών διαλέγει ως μόνιμο τόπο τη Μονή της Κλεισούρας. Ήταν πραγματικά άνθρωπος της αγάπης, της τιμιότητας, της δικαιοσύνης.Έζησε με λιτό τρόπο πάντα φτωχικά ντυμένη, σχεδόν ξυπόλητη, με ελάχιστη πρόχειρη τροφή όπως αλάδωτα χόρτα, τουρσί, ξερό ψωμί, σταφύλια και ντομάτες. Είναι πολλές οι διηγήσεις των προσκυνητών που την γνώρισαν που καταδεικνύουν την απλότητα και την αγιότητα που είχε φθάσει όταν ακόμη ήταν εν ζωή. Άφησε τον κόσμο τον Μάιο του 1974 σε ηλικία 91 ετών.
Κατετάγη επίσημα στο Αγιολόγιο της Ορθοδόξου Εκκλησίας την 4η Οκτωβρίου 2011 από την Αγία και Ιερά Σύνοδο του Οικουμενικού Πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως. Έμεινε γνωστή ως η «αηδών της Κλεισούρας» κι εορτάζει την 6η Μαΐου.