Δεκατρία χρόνια μετά την πολλαπλή βομβιστική επίθεση με δέκα εκρηκτικούς μηχανισμούς στον προαστιακό σιδηρόδρομο της Μαδρίτης, η ισλαμική τρομοκρατία ξανακτύπησε την Ισπανία, στις 17 και 18 Αυγούστου. Αντίθετα με ό,τι συμβαίνει στη Γαλλία και στην Βρετανία, χώρες που τα τελευταία χρόνια έχουν σημειωθεί πλείστα τρομοκρατικά κτυπήματα, η Ιβηρική χερσόνησος από το 2013 είχε παραμείνει άθικτη.
Η Ισπανία, μολονότι δεν είναι ιδιαίτερα δραστήριο μέλος στους κόλπους της Συμμαχίας κατά του στη Συρία και σχετικώς μικρός 'προμηθευτής' τζιχαντιστών μαχητών, θεωρείται ωστόσο ως ένας σημαντικός ακρογωνιαίος λίθος στο οικοδόμημα του Ισλαμισμού στην Ευρώπη.
Ιδιαίτερα η Καταλωνία, που από τη δεκαετία του '90 αποτελεί 'κάρπιμο έδαφος' του τζιχαντισμού. Το 1995 η αστυνομία είχε προβεί στις πρώτες συλλήψεις στη Βαρκελωνη μελών της Ενόπλου Ισλαμικής Ομάδας (GIA), μίας οργάνωσης που είχε ξεπηδήσει μέσα από τον εμφύλιο πόλεμο στην Αλγερία. Μέσα στα επόμενα χρόνια είχαν εξουδετερωθεί πολλοί πυρήνες της, έπειτα δε από τις τρομοκρατικές επιθέσεις της Ομάδας στη Γαλλία.
Ορισμένα από τα παλαιά μέλη της επιχείρησαν να αναβιώσουν την Ομάδα, προετοιμάζοντας νέες επιθέσεις, τούτη τη φορά υπό τα λάβαρα της Αλ Κάιντα—όπως η περίπτωση του Μοχάμεντ Αρσάφ, ο οποίος είχε συλληφθεί στην Ισπανία για τους δεσμούς του με την GIA.
Κατά τη διάρκεια της κράτησής του στις φυλακές, ο Αρσάφ προσπάθησε να ανασυστήσει έναν τρομοκρατικό πυρήνα στρατολογώντας συγκρατούμενούς του. Μετά την αποφυλάκισή του και συνοδευόμενος από περίπου τριάντα συντρόφους του, σχεδίαζε να τοποθετήσει βόμβες στο Ανώτατο Δικαστήριο στη Μαδρίτη, προτού η αστυνομία τους συλλάβει ξανά όλους.
Οι παλαιοί πυρήνες των τζιχαντιστών στα ανατολικά της χώρας χρησίμευσαν ως έδαφος για να καλλιεργηθούν οι νέοι ζηλωτές του ISIS, το οποίο μετά την ανακήρυξη του «χαλιφάτου» αναδείχθηκε σε πραγματικά παγκοσμίου εμβέλειας οργάνωση.
Τα πρόσφατα στοιχεία το τεκμαίρουν άλλωστε: σύμφωνα με έκθεση του ισπανικού κέντρου ερευνών Real Instituto Elcano, που χρονολογείται από το 2016, από το σύνολο των συλληφθέντων για εμπλοκή σε τρομοκρατική οργάνωση μεταξύ 1996 και 2013, το 30,6% ζούσε στην Καταλωνία, με το 23,5% αυτών των ίδιων να ζουν στην περίμετρο της Βαρκελώνης. Εάν δε περιορισθούμε στην περίοδο 2004-13, οι τέσσερεις στους δέκα καταδικασμένους για τρομοκρατία βρίσκονταν στην περιοχή αυτή κατά τη στιγμή της σύλληψής τους.
Ένας από τους λόγους που δικαιολογούν την πυκνή παρουσία τζιχαντιστών στην περιοχή σχετίζεται με την μεγάλη παρουσία μεταναστών από μουσουλμανικές χώρες στη ζώνη της Καταλωνίας, και ιδιαίτερα της Βαρκελώνης, σε βαθμό πολύ μεγαλύτερο απ' ό,τι στην υπόλοιπη χώρα. Η δε καταλανική μητρόπολη φιλοξενεί το 16% των μεταναστών και των παιδιών τους.
Μετά τις βομβιστικές επιθέσεις στη Μαδρίτη –που αρχικά και πριν αναλάβει την ευθύνη η Αλ Κάιντα είχαν αποδοθεί στους 'συνήθεις υπόπτους' Βάσκους της οργάνωσης ΕΤΑ—πραγματοποιήθηκαν 700 συλλήψεις και 124 πρόσωπα καταδικάσθηκαν για δράση που σχετίζεται με το ΙΚ. Σύμφωνα με πηγές της αστυνομίας που επικαλείτο τον Ιούνιο του 2017 η εφημερίδα El Pais, οι δικαστικές αρχές έχουν διατάξει την παρακολούθηση 249 υπόπτων και 500 αριθμών τηλεφώνου.
Η διαρκής παρακολούθηση, αλλά επίσης κι η εν γένει ομαλή ενσωμάτωση της μουσουλμανικής κοινότητας στην ισπανική κοινωνία, οφείλεται ο μικρός αριθμός αναχωρήσεων ισλαμιστών μαχητών προς τη Συρία, όπως εξηγεί στην El Pais αστυνομική πηγή. Συγκεκριμένα, «από την Ισπανία σήμερα βρίσκονται 160 τζιχαντιστές στη Μέση Ανατολή (οι 29 εξ αυτών είναι νεκροί και έχουν επιστρέψει 20). Ο αριθμός αυτός είναι συγκρίσιμος με αυτόν της Δανίας, ενός κράτους με οκτώ φορές μικρότερο πληθυσμό», όπως είχε αναφέρει το 2016 ο ιστορικός, ειδήμων σε θέματα Μέσης Ανατολής, Ζαν-Πιερ Φιλιού.
Η έκθεση του Real Instityuto Elcano επισημαίνει πως το 45% των συλληφθέντων μεταξύ Ιουνίου 2013 και Μαΐου 2016 για σχέσεις με το ΙΚ είχαν την ισπανική υπηκοότητα και το 41% τη μαροκινή. Εκείνοι που είχαν γεννηθεί στην Ισπανία προέρχονται κατά κύριο λόγο από τους δύο θυλάκους που η χώρα έχει διατηρήσει στο μαροκινό έδαφος—τη Θέουτα (απ' όπου προέρχεται το 60,6%) και τη Μελίγια (27,3%)—ενώ έπεται η Βαρκελώνη (6,1%). Τρανό παράδειγμα, ο ένας από τους δράστες στις επιθέσεις στη και το προέρχεται από τη Μελίγια. Ο θύλακος αυτός αποτελεί κατάλληλο έδαφος για την επώαση μελλοντικών τζιχαντιστών, που οι ισπανικές μυστικές υπηρεσίες, όπως και η ισραηλινή Μοσάντ, τον έχουν υπό στενή παρακολούθηση.
Για τον Φιλιού, «η φιλοτζιχαντική κινητοποίηση στη Θέουτα και τη Μελίγια μπορεί κάλλιστα να θεωρηθεί ως επέκταση του ίδιου του κινήματος στο Μαρόκο», που αριθμεί πάνω από 1.500 μαχητές στις τάξεις του ΙΚ, «παρά ως μία ιδιαίτερη πρόκληση κατά της Ισπανίας».
Ο ίδιος επισημαίνει πως «συχνά διαβάζουμε πως αυτές οι επιθέσεις αποτελούν αντίποινα για τις δικές μας στρατιωτικές επιχειρήσεις κατά του ISIS. Το να υποκύψουμε σε αυτήν την ανάγνωση θα ισοδυναμεί με μία επικύρωση του «στυγερού μύθου» ενός ISIS που είναι έτοιμο να μας αφήσει ήσυχους εάν του επιτρέψουμε να καταπιέζει δεκάδες εκατομμύρια ανθρώπους, στην πλειονότητά τους Άραβες και μουσουλμάνους, που ζούν υπό τον ζυγό των τζιχαντιστών».
επιθέσεις της περασμένης εβδομάδας
Οι φαίνεται να επικυρώνουν την ανάλυση αυτή. Η Ισπανία δεν αποτελεί ιδιαίτερα δραστήριο μέλος της Συμμαχίας κατά του ΙΚ και, αντίθετα με τη Γαλλία, δεν πραγματοποιεί κτυπήματα με τα δικά της αεροσκάφη. Επίσης έχει ισχνή παρουσία στο θέατρο της μάχης: μόλις 450 ισπανοί στρατιώτες σταθμεύουν στη βάση της Μπισμάγια στο Ιράκ για να βοηθήσουν στην εκπαίδευση 6.000 ιρακινών οπλιτών, σε συνεργασία με Βρετανούς, Αμερικανούς και Πορτογάλους. Επίσης επιτρέπει σε αμερικανικά σκάφη και αεροσκάφη να χρησιμοποιούν τη στρατιωτική βάση της Ρότα—όμως αυτές οι δυνάμεις έχουν αποστολή να ενισχύουν τις επιχειρήσεις κατά της AQMI στο Μαγκρέμπ και την Υποσαχάρια Αφρική, κι όχι να δρουν κατά του ΙΚ στη Συρία.
Ωστόσο, στην τζιχαντιστική μυθολογία, οι επτά αιώνες κατάκτησης της Νότιας Ισπανίας αντιπροσωπεύουν την Χρυσή Εποχή του αραβικού πολιτισμού. Από το 711, η δυναστεία των Ομεϋαδών αρχίζει καταλαμβάνει χωρίς να αντιμετωπίζει μεγάλη αντίσταση το μεγαλύτερο τμήμα της Ιβηρικής, ιδρύοντας το κράτος του Αλ Ανταλούς και εγκαθιστώντας ένα χαλιφάτο. Το τελευταίο μουσουλμανικό βασίλειο, στη Γρανάδα, σβήνει μετά την κατάληψή του το 1492 από τα στρατεύματα της Ισαβέλλας της Καστίλης και του Φερδινάνδου της Αραγώνας.
Το όραμα της «ανακατάληψης»των χαμένων εδαφών, πέντε αιώνες μετά την απώλειά τους, επανέρχεται ως κύριο αφήγημα της προπαγάνδας του ΙΚ. Στις αρχές του 2016, ένας Γάλλος τζιχαντιστής έκανε ιδιαίτερη μνεία στην χαμένη Ανδαλουσία στο βίντεο για την εκτέλεση αιχμαλώτων: «Αλ Ανταλούς κάνε υπομονή, εσύ δεν είσαι ισπανική, δεν είσαι πορτογαλική, εσύ είσαι μουσουλμανική».
Πηγή: Le Monde / ΑΠΕ