Η επική, τετραήμερης διάρκειας, μάχη των Θερμοπυλών έγινε το 480 π.Χ., κατ’ άλλους ιστορικούς περί τις 20 Αυγούστου και κατ’ άλλους περί το τέλος του μηνός-αρχές Σεπτεμβρίου, πάντως ένα σχεδόν μήνα πριν από την επίσης καθοριστικής σημασίας Ναυμαχία της Σαλαμίνος στα τέλη Σεπτεμβρίου του 480 π.Χ.
Τόσο η Μάχη των Θερμοπυλών και η ταυτόχρονη Ναυμαχία του Αρτεμισίου, όσο και η μετά από ένα μήνα Ναυμαχία της Σαλαμίνος, αποτέλεσαν τις κορυφαίες στιγμές της δεύτερης εισβολής των Περσών στην Ελλάδα, με επικεφαλής τον Ξέρξη. Είχε προηγηθεί η πρώτη τους εισβολή, το 490 π.Χ., έχοντας επικεφαλής τον πατέρα του Ξέρξη τον Δαρείο, που έληξε με τη Μάχη του Μαραθώνος και την ήττα τους!
Προ του νέου περσικού κινδύνου ο Αθηναίος πολιτικός και στρατηγός Θεμιστοκλής έπεισε τους Έλληνες να κλείσουν τα χερσαία στενά των Θερμοπυλών και τα γειτονικά θαλάσσια του Αρτεμισίου και να αντιμετωπίσουν εκεί τους Πέρσες.
Τα προεόρτια της Μάχης
Όταν οι Πέρσες έφθασαν στις Θερμοπύλες οι Σπαρτιάτες γιόρταζαν τα Κάρνεια, ενώ ήταν επίσης η περίοδος των Ολυμπιακών Αγώνων γεγονός που σήμαινε ότι μια σύγκρουση εκείνη την περίοδο θεωρούνταν, κατά την κρατούσα τότε παράδοση, ως ιεροσυλία.
Όμως οι Έφοροι της Σπάρτης έκριναν ότι η επείγουσα κατάσταση ήταν μία πολύ σοβαρή δικαιολογία για να στείλουν στρατό με επικεφαλής τον Λεωνίδα, ενώ ο Ηρόδοτος αναφέρει και τον χρησμό της Πυθίας «είτε η Σπάρτη θα χαθεί, είτε θα χάσει ένα βασιλιά». Ο Λεωνίδας πίστευε ότι έπρεπε να πεθάνει για να σωθεί η Σπάρτη. Αυτός ήταν και ο λόγος που πήρε μόνο 300 Σπαρτιάτες, οι οποίοι μάλιστα είχαν ήδη υιούς. Ο Λεωνίδας αποφάσισε να παρατάξει τους Σπαρτιάτες στο κέντρο, όπου βρίσκονταν το πιο στενό σημείο των Θερμοπυλών, ενώ οι Φωκιείς ανέλαβαν να χτίσουν αμυντικό τείχος υπερασπιζόμενοι την Τραχίνα, καθώς απ' εκεί οι Πέρσες μπορούσαν να περικυκλώσουν τους Έλληνες. Με το που έφτασαν οι Πέρσες στην περιοχή, οι Πελοποννήσιοι υποστήριζαν ότι έπρεπε να κατεβούν στον Ισθμό της Κορίνθου και να αμυνθούν εκεί, όπως δηλαδή ακριβώς υποστήριξαν και λίγο καιρό αργότερα πριν από τη Ναυμαχία της Σαλαμίνος. Ωστόσο όμως Φωκείς και Λοκροί έπεισαν τον Λεωνίδα να παραμείνει και να αμυνθεί στο στενό των Θερμοπυλών.
Είναι γνωστό ότι ο Ξέρξης προσπαθώντας να αποφύγει τη μάχη έστειλε πρεσβεία στον Λεωνίδα καλώντας τον να καταθέσει τα όπλα. Η απάντηση του Λεωνίδα ήταν Λακωνικής λιτότητος. Δύο λέξεις: «Μολών Λαβέ». Δύο λέξεις που έμεινε έκτοτε στην παγκόσμια Ιστορία, διαχρονικής αξίας και ιδανικών, και η οποία για παράδειγμα σήμερα αποτελεί το σύνθημα της Διακλαδικής Διοικήσεως Δυνάμεων Ειδικών Επιχειρήσεων των Ενόπλων Δυνάμεων των ΗΠΑ!
Μετά την απάντηση αυτή του Λεωνίδα, η μάχη στο στενό των Θερμοπυλών ήταν αναπόφευκτη.
Δύναμη Ελλήνων και Περσών
Ο Ηρόδοτος αναφέρει ότι οι Πέρσες είχαν στη διάθεση τους 2,6 εκατομμύρια στρατιώτες, καθώς και βοηθητικά σώματα, ενώ από την πλευρά του ο ποιητής Σιμωνίδης ο Κείος, σύγχρονος της μάχης, γράφει ότι οι Πέρσες είχαν στη διάθεση τους 4 εκατομμύρια άνδρες. Απ' την άλλη, ο Κτησίας κάνει λόγο για 800.000 στρατιώτες. Σύγχρονοι ιστορικοί έχουν απορρίψει τους αριθμούς αυτούς, τους οποίους θεωρούν υπερβολικού, θεωρώντας ότι οι Πέρσες είχαν 70.000 – 300.000 άνδρες, αριθμό που και πάλι δεν θεωρείται καθόλου ευκαταφρόνητος για την εποχή αυτή.
Από ελληνικής πλευράς, ο Ηρόδοτος σημειώνει ότι η ελληνική παρατακτή δύναμη ανερχόταν σε περίπου 6.000 – 6.300 άνδρες, από τους οποίους οι 300 Σπαρτιάτες, επιλεγέντες από τον Λεωνίδα μεταξύ αυτών οι οποίοι είχαν ήδη άρρενα τέκνα στην οικογένειά τους, 900-1000 Περίοικοι Λακεδαιμόνιοι, μαζί και με Είλωτες, 400 Θηβαίοι, 700 Θεσπιείς με επικεφαλής τον Δημόφιλο, γιο του Διαδρόμου και περίπου 1.000 Φωκείς.
Ο Διόδωρος ανεβάζει τη δύναμη αυτή σε περίπου 7.000 Έλληνες, μεταξύ των οποίων 300 Σπαρτιάτες, 1.000 Περίοικοι, 1.000 Φωκείς κλπ. Σε κάθε περίπτωση οι διαφορά είναι πολύ μικρή, αμελητέα από πρακτικής πλευράς, επί της ουσίας είτε έτσι είτε αλλιώς καταδεικνύεται η τεράστια αριθμητική διαφορά μεταξύ των ελληνικών και περσικών δυνάμεων! Επικεφαλής όλων των χερσαίων Ελληνικών δυνάμεων ήταν ο Βασιλεύς της Σπάρτης Λεωνίδας.
Μετά από τέσσερις μέρες αναμονής στη βόρεια είσοδο των στενών των Θερμοπυλών, που τότε βρίσκονταν σε κοντινή απόσταση από τη θάλασσα, οι Πέρσες, οι οποίοι πίστευαν ότι οι Έλληνες θα υποχωρούσαν βλέπονταν την τεράστια αριθμητική τους υπεροχή, επιτέθηκαν. Οι Έλληνες όμως αντιστάθηκαν για δύο μέρες, ενώ την τρίτη ο Εφιάλτης οδήγησε τους Πέρσες μέσω ενός μονοπατιού, στα μετόπισθεν των Ελλήνων.
Μόλις το πληροφορήθηκε αυτό ο Βασιλεύς των Σπαρτιατών Λεωνίδας, αμέσως αποδεσμεύει τις συμμαχικές δυνάμεις, για να οργανωθεί νέα άμυνα των Ελλήνων νοτιότερα, κρατώντας μαζί του στις λεγόμενες «Πύλες», τη νότια είσοδο των Στενών, μόνο επίλεκτες και εθελοντικές δυνάμεις.
Οι Πέρσες με διαδοχικά κύματα επιθέσεων εξόντωσαν ολόκληρη την ελληνική δύναμη που είχε παραμείνει στο πεδίο της μάχης. Ο ελληνικός στόλος, αφού έμαθε τα νέα, αποφάσισε να απομακρυνθεί από το Αρτεμίσιο και να υποχωρήσει στη Σαλαμίνα, όπου μετά από ένα μήνα πέτυχε μια καθοριστικής σημασίας νίκη. Οι Πέρσες υποχώρησαν ολοκληρωτικά μετά τις μάχες στις Πλαταιές της Βοιωτίας και τη ναυμαχία και χερσαία πεζομαχία στα στενά της Μυκάλης.
Η σημασία της μάχης
Η Μάχη των Θερμοπυλών αποτελεί μια από τις πιο σημαντικές μάχες στην ελληνική και στην παγκόσμια ιστορία, όπου ο τυπικώς νικητής επί του πεδίου της μάχης, αποδείχτηκε ο ηττημένος στον πόλεμο και κυρίως ο «ξεχασμένος» της Παγκόσμιας Ιστορίας.
Κυρίως όμως η Μάχη των Θερμοπυλών έμεινε στην Παγκόσμια Ιστορία από καθαρώς Ηθικής πλευράς, αποτελώντας ένα λαμπρό παράδειγμα αυταπαρνήσεως, αυτοθυσίας και υπακοής στην πατρίδα ΕΛΕΥΘΕΡΩΝ πολιτών, οι οποίοι έμειναν και πέθανα μέχρις ενός «τοις κείνων ρήμασι πειθόμενοι». Από καθαρώς στρατιωτικής απόψεως η μάχη κατέδειξε τα πλεονεκτήματα της στρατιωτικής εκπαιδεύσεως των Σπαρτιατών, του καλύτερου εξοπλισμού τους, καθώς και της έξυπνης χρησιμοποιήσεως της διαμορφώσεως του εδάφους, καθιστώντας τον παράγοντα αυτό καθοριστικό παράγοντα στην άμυνα των Ελλήνων.