Για πολλούς πιστούς ο θάνατος δεν αποτελεί το τέλος της ανθρώπινης ύπαρξης. Τι συμβαίνει όμως όταν πεθαίνουμε; Και κατά πόσο είμαστε έρμαια της βιολογικής αντοχής του σώματός μας;
Το Πάσχα οι χριστιανοί γιορτάζουν την Ανάσταση του Ιησού και τη νίκη της ζωής ενάντια στον θάνατο. Οι ορθόδοξοι Εβραίοι και οι μουσουλμάνοι πιστεύουν επίσης στην Ανάσταση. Για τους ινδουιστές και τους βουδιστές στο προσκήνιο βρίσκεται η λύτρωση από την αναγέννηση.
Μέσα στη θλίψη για την απώλεια ενός ανθρώπου, οι πιστοί διατηρούν την ελπίδα πως ο θάνατος δεν είναι το τέλος.
Τέτοιου είδους θρησκευτικές πεποιθήσεις δεν υπάρχουν μονάχα στις σύγχρονες θρησκείες, αλλά και σε αυτές που κυριαρχούσαν στην αρχαία Αίγυπτο, στους Βίκινγκς και σε πολλούς άλλους πολιτισμούς.
Ορίζοντας τον θάνατο
Tο σώμα μας λειτουργεί βιολογικά για περίπου 120 χρόνια κατά μέγιστο. Καθοριστικό όμως είναι το πραγματικό προσδόκιμο ζωής, το οποίο επιμηκύνεται με την πάροδο των δεκαετιών και των αιώνων λόγω της βελτίωσης των συνθηκών διαβίωσης και υγιεινής – στη Γερμανία, για παράδειγμα, το προσδόκιμο ζωής αυξάνεται ετησίως κατά περίπου τρεις μήνες.
Οι περισσότεροι άνθρωποι δεν φοβούνται τον ίδιο τον θάνατο, αλλά το άγνωστο, το τι θα συμβεί αφότου πεθάνουμε. Στην ιατρική υπάρχουν διαφορετικά είδη θανάτων: ο «κλινικός θάνατος», κατά τον οποίο σταματά να λειτουργεί το καρδιαγγειακό μας σύστημα, ο παλμός και η αναπνοή, με αποτέλεσμα τα όργανά μας να μη λαμβάνουν πλέον οξυγόνο και θρεπτικά στοιχεία. Ωστόσο ο «κλινικός θάνατος» μπορεί ενίοτε να αντιμετωπιστεί επιτυχώς με τη μέθοδο της ανάνηψης.
Κάτι αντίστοιχο πάντως δεν μπορεί να συμβεί και όταν κάποιος καθίσταται «εγκεφαλικά νεκρός», διότι σε αυτήν την περίπτωση παύει η λειτουργία του εγκεφάλου. Όμως και εδώ ένας «εγκεφαλικά νεκρός» άνθρωπος μπορεί να παραμείνει τεχνητά εν ζωή για κάποιο διάστημα. Ορισμένοι ασθενείς έχουν μάλιστα την ικανότητα να αντιδρούν σε περιορισμένα εξωτερικά ερεθίσματα.
Τι συμβαίνει με το νεκρό σώμα;
Τα όργανά μας μπορούν να αντέξουν ένα διάστημα χωρίς οξυγόνο και θρεπτικά στοιχεία. Σταδιακά όμως σταματά η μίτωση και έπειτα τα κύτταρα πεθαίνουν. Όταν έχουν νεκρώσει υπερβολικά πολλά κύτταρα, τα όργανά μας δεν μπορούν να παράξουν άλλα. Αυτή η διαδικασία συμβαίνει ταχύτερα στον εγκέφαλο, όπου τα κύτταρα μπορούν να παραμείνουν ζωντανά για μόλις τρία έως πέντε λεπτά. Η καρδιά αντιθέτως μπορεί να αντέξει για έως και μισή ώρα. Όταν παύσει η κυκλοφορία του αίματος, αυτό μειώνεται και σχηματίζει σκουρόχρωμες κηλίδες, οι οποίες μπορούν να δώσουν στοιχεία στους ιατροδικαστές για τα αίτια και τον τόπο του θανάτου.
Μετά από δύο ώρες ξεκινάει η πτωματική ακαμψία, επειδή το σώμα δεν δημιουργεί πλέον τριφωσφορική αδενοσίνη. Χωρίς αυτήν την πηγή ενέργειας στα κύτταρα οι μύες σκληραίνουν για κάποιες ημέρες και εν συνεχεία η ακαμψία υποχωρεί και πάλι.
Ο γαστρεντερικός σωλήνας πεθαίνει έπειτα από δύο έως τρεις ημέρες και τα βακτήρια που βρίσκονται εκεί ξεκινούν να επιταχύνουν την αποσύνθεση του σώματος. Οι παθογόνοι μικροοργανισμοί στο σώμα όμως εξακολουθούν να είναι εν μέρει επικίνδυνοι για ένα χρονικό διάστημα. Συνολικά η διαδικασία αποσύνθεσης του ανθρώπινου σώματος διαρκεί περίπου 30 χρόνια.
Οι επιθανάτιες εμπειρίες
Ένα ενδιαφέρον φαινόμενο είναι οι επιθανάτιες εμπειρίες, οι οποίες ενίοτε προκύπτουν μεταξύ του κλινικού θανάτου και της ανάνηψης.
Πολλοί απ' όσους έχουν βιώσει μία επιθανάτια εμπειρία δεν θυμούνται τι ακριβώς βίωσαν κατά τη διάρκειά της. Άλλοι πάλι θυμούνται σκόρπιες στιγμές και σκηνές από κάποιο τοπίο ή ένα έντονο φωτεινό φως στο βάθος ενός τούνελ, αισθανόμενοι παράλληλα σαν να αποχωρίζονται το σώμα τους. Άλλοι βιώνουν ένα μεγάλο αίσθημα ευτυχίας και ορισμένοι ένα συναίσθημα φόβου και πανικού.
Οι επιθανάτιες εμπειρίες φαίνονται να προκύπτουν συχνότερα σε περιπτώσεις που η ανάνηψη διαρκεί πολύ και ο εγκέφαλος παραμένει για μεγαλύτερο διάστημα χωρίς οξυγόνο.
Έχουμε ψυχή;
Αν και ο θάνατος είναι μέρος της ζωής, δεν θέλουμε να τον αποδεχτούμε ως το αναπόδραστο τέλος της ύπαρξής μας.
Με την έννοια της «ψυχής» εννοούμε συνήθως τον άυλο, ξεχωριστό από το σώμα και απέθαντο πυρήνα ενός ατόμου. Σε πολλές θρησκείες η ψυχή είναι η ουσία ενός ανθρώπου.
Η πίστη στην αθανασία της ψυχής βασίζεται στη δυαδική αντίληψη πως ο κόσμος συναποτελείται από δύο αντιτιθέμενες κατηγορίες: το καλό και το κακό, το σωστό και το λάθος, το σώμα και την ψυχή. Φιλόσοφοι όπως ο Πλάτων, ο Σωκράτης ή ο Καρτέσιος θεωρούσαν πως το σώμα και η ψυχή αποτελούν δύο ξεχωριστές οντότητες.
Η νευροεπιστήμη έχει διαπιστώσει πως όλες οι πνευματικές διαδικασίες τελούν σε συνάρτηση με τη λειτουργία του εγκεφάλου. Και έτσι όλη η «ψυχική μας ζωή» μπορεί να εξηγηθεί με τη λειτουργία διαφόρων νευρώνων, χημικών ενώσεων και δικτύων στο σώμα μας.
Αποτελείται όμως πράγματι το «είναι», η ψυχή ενός ανθρώπου, μονάχα από μετρήσιμες δραστηριότητες του εγκεφάλου, βιοχημικές διαδικασίες και κοινωνικοπολιτισμικά ερεθίσματα; Ή μήπως η ψυχή μας καθορίζεται από έναν περίπλοκο συνδυασμό των σωματικών διεργασιών, του πνεύματος και του περιβάλλοντός μας;
Επιστημονικά δεν έχει αποδειχθεί η ύπαρξη μίας ψυχής στον κάθε άνθρωπο. Ακριβώς εκεί όμως, εκεί όπου τελειώνουν τα όρια της εμπειρικής επιστήμης, είναι που ξεκινά η πίστη.
Πηγή: Deutsche Welle