Το βράδυ 6 προς 7 Σεπτεμβρίου 1955 ξέσπασε το φοβερό πογκρόμ των Τούρκων κατά του Ελληνισμού της Κωνσταντινουπόλεως, που έμεινε έκτοτε στην ιστορία ως «Σεπτεμβριανά», στη διάρκεια του οποίου ο οργανωμένα μεταφερθείς από τα βάθη της Ανατολίας τουρκικός όχλος προέβη σε συστηματικό πογκρόμ κυρίως κατά των Ελλήνων και των Αρμενίων κατοίκων της, Τούρκων όμως πολιτών, αλλά και γενικότερα των μη Μουσουλμανικών μειονοτήτων, με αφορμή τη σκηνοθετημένη από την κυβέρνηση του Αντνάν Μεντερές, όπως αποδείχτηκε, βομβιστική επίθεση στο πατρικό σπίτι του Μουσταφά Καμάλ στη Θεσσαλονίκη.
Το 1954, η τότε ελληνική κυβέρνηση του Στρατάρχη Παπάγου είχε προχωρήσει σε επίσημη ανακίνηση του Κυπριακού ζητήματος, γεγονός που είχε εξοργήσει την τουρκική κυβέρνηση, τύπο, και όχλο. Με την υποκίνηση της Μεγάλης Βρετανίας η Τουρκία ενεπλάκη ενεργώς στο Κυπριακό, επιζητώντας αν όχι επιστροφή του νησιού σε αυτήν, τουλάχιστον τη διχοτόμησή του, δήθεν για να προστατευθεί έτσι η μουσουλμανική μειονότητα, που εντέχνως «βαφτίστηκε» σε «τουρκική», αναβαθμιζόμενη ταυτοχρόνως σε «κοινότητα».
Τότε με τις ευλογίες, αν όχι προτροπή και οργάνωση, της τουρκικής κυβερνήσεως δημιουργήθηκαν και ενισχύθηκαν οικονομικά διάφορες «εθνικές» οργανώσεις, που ευρίσκονταν υπό τον άμεσο έλεγχό της με πιο σημαντική την “Kibrιs Türktür Cemiyeti” (=«Η Κύπρος είναι Τουρκική»), με ιδρυτή τον Χικμέτ Μπιλ.
Την 1η Απριλίου 1955 ξεκίνησε ο ένοπλος απελευθερωτικός αγώνας της ΕΟΚΑ εναντίον των Βρετανών αποικιοκρατών και η κατάσταση με τον τουρκικό όχλο χειροτέρεψε, καθώς ο (ελεγχόμενος) τουρκικός τύπος δημοσίευε εμπρηστικά άρθρα, κατηγορούσε τη στάση του Πατριάρχη Αθηναγόρα , τύποις Τούρκου πολίτη, ο οποίος δεν καταδίκασε δημοσίως τον αγώνα της ΕΟΚΑ, ενώ διέσπειρε ψευδείς ειδήσεις – μεταξύ άλλων – και για επικείμενη γενική σφαγή που περίμενε τους Τουρκοκυπρίους στις 28 Αυγούστου 1955.
Στις 24 Αυγούστου 1955, ο Πρωθυπουργός της Τουρκίας Α. Μεντερές προέβη σε φοβερές δημόσιες δηλώσεις ενώπιον υπουργών, βουλευτών, επιχειρηματιών και δημοσιογράφων, που «έβαζαν φωτιά», κατά το κοινώς λεγόμενο, υιοθετώντας όλα τα ψέματα που διασπείρονταν τις προηγούμενες μέρες από τον τουρκικό τύπο εναντίον των Ελλήνων της Κωνσταντινουπόλεως και της Κύπρου.
Στις 28 Αυγούστου 1955, την ώρα της Θείας Λειτουργίας, 20 Τούρκοι, υπό τα απαθή όμματα της αστυνομίας, όρμησαν και λεηλάτησαν τις εκκλησίες της Παναγίας Νεοχωρίου και των Αγίων Ταξιαρχών Στένης.
Στις 29 Αυγούστου 1955, είχε συγκληθεί στο Λάγκαστερ Χάουζ του Λονδίνου η Τριμερής Διάσκεψη (Ελλάς, Μεγάλη Βρετανία, Τουρκία), στην οποία παραβρέθηκε τουρκική αντιπροσωπία με επικεφαλής τον ΥΠΕΞ Φ.Ρ. Ζορλού.
Στις 3 Σεπτεμβρίου 1955, η γυναίκα του Τούρκου Προξένου στην Θεσσαλονίκη κάλεσε Έλληνα φωτογράφο και του ζήτησε να φωτογραφήσει τον περίβολο του Προξενείου, το οποίο στεγάζεται δίπλα σε παλιό σπίτι, στο οποίο υποτίθεται ότι γεννήθηκε ο Μουσταφά Κεμάλ. Τις φωτογραφίες τις ζήτησε ως «ενθύμιο», διότι την επομένη επρόκειτο να αναχωρήσει για την Τουρκία (wikipedia.org).
Τα μεσάνυκτα 5 προς 6 Σεπτεμβρίου 1955 εξερράγη βόμβα στον κήπο του τουρκικού Προξενείου, που προκάλεσε μικρής εκτάσεως υλικές ζημίες στη γειτνιάζουσα «Οικία του Κεμάλ» (θραύση τζαμιών). Όπως εξακριβώθηκε όμως από τις ελληνικές αρχές που έδρασαν αστραπιαία και απεδείχθη αργότερα (1961) κατά τη δίκη των πρωταιτίων των γεγονότων στην νήσο Yassιada (=Πλάτη), η τοποθετηθείσα βόμβα είχε μεταφερθεί από την Τουρκία με «Τούρκο» πράκτορα, ο οποίος στην πραγματικότητα ήταν Έλλην, Μουσουλμανικού θρησκεύματος, κάτοικος Κομοτηνής, και τοποθετήθηκε στη θέση της από τον Τούρκο κλητήρα του Προξενείου.
Την ίδια μέρα, στις 18:00, κυκλοφόρησε έκτακτη έκδοση της τουρκικής εφημερίδος “İstanbul Ekspres” με δημοσιευμένες, αλλά τρομερά παραποιημένες τις …αναμνηστικές φωτογραφίες της συζύγου του Τούρκου Προξένου. Η εντύπωση που προκλήθηκε από τις παραποιημένες φωτογραφίες ήταν ότι το οίκημα είχε υποστεί τεράστιες καταστροφές από τη βόμβα, που – κατά το δημοσίευμα – είχε τοποθετηθεί από Έλληνες, γεγονός που αποτέλεσε το έναυσμα της ενάρξεως του πρωτοφανούς αγριότητος πογκρόμ των «Σεπτεμβριανών».
Σαν ένα αόρατο χέρι να έδωσε ένα σύνθημα και ως δια μαγείας ο τουρκικός όχλος εμφανίστηκε μαινόμενος στους δρόμους της Κωνσταντινουπόλεως, Όπως αποδείχτηκε αργότερα το σχέδιο είχε σχεδιαστεί προσεκτικά και με απόλυτη μυστικότητα, αφού καιρό πριν είχαν στρατολογηθεί άτομα από την Μικρά Ασία και την Ανατολική Θράκη, εκτός Κωνσταντινουπόλεως, που μεταφέρθηκαν με κάθε πρόσφορο μέσο, εφοδιάστηκαν με «όπλα» (βενζίνη, ρόπαλα, αξίνες, λοστάρια, ακόμα και δυναμίτη), ενώ τους παρασχέθηκε τροφή και κατάλυμα για δύο μέρες. Επιπλέον, συντάχθηκαν κατάλογοι των ελληνικών στόχων ανά συνοικία και σημαδεύτηκαν τα ελληνικά κτήρια σχεδόν ταυτόχρονα! Ακόμα στο πογκρόμ χρησιμοποιήθηκαν και στρατιώτες και αστυνομικοί με πολιτικά, ο ρόλος των οποίων ήταν σε πρώτη φάση να κατευθύνουν το πλήθος στα «σωστά σημεία», και στη συνέχεια να διαδραματίζουν το ρόλο των «ειρηνοποιών!
Στις 12 Αυγούστου 2008, η τουρκική εφημερίδα «Ραντικάλ», έγραψε ότι «τα γεγονότα που διαδραματίστηκαν στις 6-7 Σεπτεμβρίου 1955 εναντίον των Ελλήνων της Κωνσταντινούπολης είχαν οργανωθεί από το Γραφείο Ειδικού Πολέμου (Özel Harp Dairesi), το οποίο αποτελούσε τον μηχανισμό, που είχε στηθεί από το ΝΑΤΟ για την αποτροπή του κομμουνιστικού κινδύνου» (wikipedia.org)!
Οι τουρκικές επιθέσεις εναντίον των ελληνικών «στόχων» πραγματοποιήθηκαν τόσο στην ευρωπαϊκή, όσο και στην ασιατική ακτή της Πόλεως, αλλά και στα νησιά της Προποντίδος (Χάλκη και Πρίγκηπο), από Τούρκους που μεταφέρθηκαν εκεί με πλοιάρια.
Μέσα σε ένα βράδυ, στην πραγματικότητα 9 δραματικές ώρες, καταστράφηκαν ολοσχερώς 1004 σπίτια, ενώ άλλα περίπου 2500 υπέστησαν εκτεταμένες ζημιές, 4348 καταστήματα, 27 φαρμακεία, 26 σχολεία, 5 πολιτιστικοί σύλλογοι, οι εγκαταστάσεις 3 εφημερίδων, 12 ξενοδοχεία, 11 κλινικές, 21 εργοστάσια, 110 ζαχαροπλαστεία και εστιατόρια, 73 εκκλησίες, ενώ συλήθηκαν πάρα πολλοί τάφοι σε 2 κοιμητήρια, καθώς και οι τάφοι των πατριαρχών στη Μονή Βαλουκλή, ενώ επιθέσεις δέχτηκαν και ένας μικρός αριθμός αρμενικών και εβραϊκών περιουσιών, ορισμένες αρμενικές εκκλησίες και μια εβραϊκή συναγωγή.
Συνολικώς τουλάχιστον 30 Έλληνες σκοτώθηκαν και εκατοντάδες άλλοι υπέστησαν βάναυση κακοποίηση, ενώ περίπου 2.000 υπολογίζονται από τους ομογενείς οι βιασμοί, αν και επισήμως καταγγέλθηκαν μόνο 200 εξ αυτών! Δεν πρέπει να παραγνωριστεί ότι ο τουρκικός όχλος επέδειξε ιδιαίτερο μένος εναντίον των ιερωμένων. Πολλοί εξ αυτών ξυλοκοπήθηκαν άγρια, άλλοι γυμνώθηκαν και διαπομπεύθηκαν, εξαναγκαζόμενοι να φωνάζουν: «Η Κύπρος είναι τουρκική», ενώ υπάρχουν μαρτυρίες ότι σε κάποιο ιεροδιάκονο έγινε αναγκαστική περιτομή.
Ο Επίσκοπος Παμφίλου Γεράσιμος και ο ηλικιωμένος μοναχός Χρύσανθος Μαντάς ξυλοκοπήθηκαν μέχρι θανάτου, ενώ ο Μητροπολίτης Ηλιουπόλεως Γεννάδιος παραφρόνησε από τους ξυλοδαρμούς και ύστερα από λίγο χρόνο απεβίωσε.
Από ελληνικής πλευράς η αντίδραση ήταν από χλιαρή ως ανύπαρκτη, καθώς τις μέρες αυτές ασθενούσε πολύ σοβαρά ο τότε Πρωθυπουργός Στρατάρχης Παπάγος και η κυβέρνηση ήταν ουσιαστικώς ακέφαλη.
Στις 6 Οκτωβρίου 1955, ανατέθηκε η Πρωθυπουργία από τον Βασιλέα στον Κωνσταντίνο Καραμανλή ο οποίος έδωσε εντολή να απόσχει η Ελλάς από ΝΑΤΟϊκή άσκηση στη Μεσόγειο σε ένδειξη διαμαρτυρίας. Συνεπεία αυτών, η Τουρκία υποχρε4ώθηκε σε απόδοση στοιχειώδους ηθικής ικανοποιήσεως.
Στις 24 Οκτωβρίου 1955, η Τουρκία, στη διάρκεια ειδικής τελετής στο στρατηγείο του ΝΑΤΟ στην Σμύρνη απέδωσε τιμές στην Ελληνική Σημαία, που ύψωσε στο κοντάρι ο ίδιος ο Τούρκος ΥΠΕΞ. Επελέγη αυτή η «λύση», καθώς ταυτόχρονα με την έναρξη των θλιβερών γεγονότων στην Κωνσταντινούπολη, ο τουρκικός όχλος στην Σμύρνη επετέθη και κατέστρεψε το εκκλησάκι της Αγίας Φωτεινής, που λειτουργούσε ΕΝΤΟΣ του Στρατηγείου του ΝΑΤΟ για τις ανάγκες των Ελλήνων αξιωματικών, που υπηρετούσαν εκεί, των οποίων λεηλατήθηκαν τα σπίτια τους, ενώ προπηλάκισε αρκετούς εξ αυτών.