Στις 26 Απριλίου 1937, στη διάρκεια του πολυαίμακτου Ισπανικού Εμφυλίου πολέμου (1936-1939), βομβαρδίζεται η βασκική κωμόπολη Γκερνίκα, που στην ελληνική γλώσσα αποδίδεται ως Γκουέρνικα, από τους Γερμανούς συμμάχους των «Εθνικιστών» του Στρατηγού Φρανθίσκο Φράνκο. Ο για πρώτη φορά τυφλός μαζικός βομβαρδισμός μιας πόλεως που οδήγησε στο θάνατο εκατοντάδες αθώους κατοίκους, αποτέλεσε το θλιβερό πρελούδιο μιας πολεμικής τακτικής που χρησιμοποιήθηκε κατά εκτενώς στη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου λίγα μόνο χρόνια αργότερα, και από τους δύο εμπολέμους!
Η Γκουέρνικα είναι μία κωμόπολη της επαρχίας Βασκικής επαρχίας Βισθάγια, σε απόσταση 30 χιλιόμετρα από τη βιομηχανική πρωτεύουσα αυτής, το Μπιλμπάο, λίκνο της πανάρχαιης και ισχυρότατης βασκικής παραδόσεως.
Ήδη από το Μεσαίωνα, κεντρικό σημείο της Γκουέρνικα και της ζωής της κωμοπόλεως ήταν η περίφημη βαλανιδιά της, όπου οι Ισπανοί Μονάρχες ή οι αντιπρόσωποί τους έδιναν υποσχέσεις σεβασμού των βασκικών ελευθεριών και δικαιωμάτων.
Στη διάρκεια του Ισπανικού Εμφυλίου, οι Βάσκοι, παρά το γεγονός ότι ήταν πιστοί Καθολικοί και από πολιτικής απόψεως φανατικοί συντηρητικοί, υποστήριζαν τη νόμιμη κυβέρνηση της Μαδρίτης, που έμεινε στην ιστορία ως οι «Δημοκρατικοί», καθώς αυτή τους είχε υποσχεθεί μεγαλύτερη αυτονομία, που πάντα αποτελούσε και αποτελεί διακαή πόδο της συντριπτικής πλειονότητος των Βάσκων.
Ο Ισπανικός Εμφύλιος ήταν ένας, τρόπος ειπείν, «διεθνής» πόλεμος, αν και τυπικώς εμφύλιος, αφού τους Εθνικιστές βοηθούσαν η Γερμανία, η Ιταλία και εθελοντές από Ρουμανία και Ιρλανδία, ενώ τους Δημοκρατικούς η Σοβιετική Ένωση, το Μεξικό και εθελοντές από όλο τον κόσμο, οι οποίοι είχαν ενταχθεί στις λεγόμενες «Διεθνείς Ταξιαρχίες», μεταξύ των οποίων και μερικές δεκάδες Ελλήνων Κομμουνιστών, στο πλαίσιο υλοποιήσεως τον «διεθνιστικών καθηκόντων τους»! Λόγω της ιδεολογικής φορτίσεως και των συνθηκών διεξαγωγής του, ο Ισπανικός Εμφύλιος έτσι όπως διεξήχθη ήταν ιδιαίτερης αγριότητος, καθώς οι νεκροί και από τις δύο πλευρές ξεπέρασαν τα 700.000 άτομα, από τα οποία περίπου οι μισοί ήταν άμαχοι ή αιχμάλωτοι, δολοφονημένοι και εκτελεσθέντες εν ψυχρώ από τους αντιπάλους αλλήλων.
Τη Δευτέρα 26 Απριλίου 1937, στη Γκουέρνικα, που τότε είχε περί τους 7.000 κατοίκους, πραγματοποιούνταν, όπως κάθε Δευτέρα, μεγάλη εμποροπανήγυρις («παζάρι») και οι μικρογαιοκτήμονες από τα γύρω χωριά έφερναν στην κεντρική πλατεία τη σοδειά τους και τα κάθε είδους προϊόντα τους για πώληση.
Στις 16:30, οι καμπάνες των εκκλησιών άρχισαν να χτυπούν συνεχώς, προειδοποιώντας για αεροπορική επιδρομή, ενώ 10 λεπτά αργότερα εμφανίστηκαν στον ουρανό πάνω από την πόλη, γερμανικά βομβαρδιστικά αεροσκάφη της γερμανικής Luftwaffe, που συμμετείχαν στον πόλεμο στο πλευρό των Εθνικιστών. Οι Γερμανοί είχαν αποστείλει τότε στους Εθνικιστές μαχητικά αεροσκάφη κάθε είδους, μεταφορικά, που μετέφεραν τους σκληροτράχηλους άνδρες της Ισπανικής Λεγεώνας, των οποίων Διοικητής ήταν ο τότε Συνταγματάρχης Φρανθίσκο Φράνκο και του ήταν προσωπικώς πιστοί, καθώς και τους Regulares, από το Ισπανικό Μαρόκο στη Βόρειο Αφρική, στην ηπειρωτική Ισπανία, καταδιωκτικά, που αντιμετώπιζαν την ισπανική αεροπορία που ήταν πιστή στους Δημοκρατικούς αλλά και τις σοβιετικές ενισχύσεις, όπως και βομβαρδιστικά, που όλα αυτά μαζί αποτελούσαν τη δύναμη της λεγόμενης «Λεγεώνος Κόνδωρ», το προσωπικό της οποίας ήταν όλοι εθελοντές της Luftwaffe.
Τα βομβαρδιστικά άρχισαν να βομβαρδίζουν την Γκουέρνικα χρησιμοποιώντας για πρώτη φορά εκρηκτικές βόμβες των 1.000 λιβρών και στη συνέχεια, πετώντας σε χαμηλό ύψος, να πολυβολούν τους αλλόφρονες κατοίκους της, θέτοντας έτσι σε εφαρμογή – ως ένα είδος «γενικής δοκιμής» για τη μεταγενέστερη πολεμική χρήση τους στο Β’ ΠΠ – δοκιμάζοντας νέα για την εποχή όπλα «και τακτικές (νέες βόμβες μεγάλης ισχύος, νέα «ειδικά» αεροσκάφη, όπως για πρώτη φορά τα βομβαρδιστικά He-111, που βομβάρδισαν την Γκουέρνικα κλπ)!
Ο βομβαρδισμός της Γκουέρνικα δεν ήταν ένας «συνήθης» βομβαρδισμός σαν και αυτούς που είχαν προηγηθεί και είχαν διαρκέσει λίγα λεπτά από ένα-δύο αεροσκάφη. Οι Γερμανοί, με συνεχή κύματα επιθέσεων, βομβάρδιζαν την άτυχη πόλη ως τις 19:45, με αποτέλεσμα το κέντρο της να ισοπεδωθεί, το 70% των σπιτιών να καταστραφεί και το 20% να υποστεί σημαντικές ζημιές!
Όμως, προφανώς εκ συμπτώσεως, τα σύμβολά της, όπως η Βασκική Βουλή και η περίφημη βαλανιδιά παρέμειναν ανέπαφες. Ο αριθμός των νεκρών από το γερμανικό βομβαρδισμό της πόλεως ποτέ δεν εξακριβώθηκε με ακρίβεια. Εκτιμήσεις τον ανέβαζαν από 100 έως 1.600. Ως πιο αξιόπιστος θεωρείται ο αριθμός των περίπου 300 νεκρών, ο οποίος δεν θεωρείται ως ιδιαίτερα μεγάλος, αν αναλογιστεί κανείς ότι π.χ. στο βομβαρδισμό του Πειραιώς, στις 11 Ιανουαρίου 1944, από τους Αγγλο-αμερικανούς Συμμάχους, οι νεκροί ήσαν άνω των 700!
Όμως το πρωτόγνωρο γεγονός του βομβαρδισμού αμάχων, καθώς η Γκουέρνικα δεν ήταν στρατιωτικός στόχος, αλλά μία ιστορική κωμόπολη, η μεγάλη χρονική του διάρκεια, καθώς και η ένταση του βομβαρδισμού με βόμβες μεγάλης εκρηκτικής ισχύος που ακολουθήθηκε από τυφλούς πολυβολισμούς αμάχων από χαμηλό ύψος, προκάλεσαν τότε μία παγκόσμια συγκίνηση, συμβάλλοντας όσο τίποτε άλλο ώστε ο βομβαρδισμός αυτός να μείνει στην Ιστορία ως ένα ΣΥΜΒΟΛΟ της φρίκης του πολέμου.
Σε αυτό, εκτός των προαναφερθέντων καθαρώς «τεχνικών - επιχειρησιακών λεπτομερειών», συνετέλεσε τα μέγιστα και ο ομώνυμος ζωγραφικός πίνακας του μεγάλου Ισπανού καλλιτέχνη Πάμπλο Πικάσσο, ο οποίος μετά το τέλος του Εμφυλίου πολέμου στην πατρίδα του κατέφυγε στο Παρίσι.
Λίγο καιρό αργότερα, την άνοιξη του 1940, όταν οι Γερμανοί κατέλαβαν το Παρίσι, τον αναζήτησαν αμέσως ελπίζοντας ότι θα βρουν και θα καταστρέψουν τον πίνακά του «Γκουέρνικα», εξαφανίζοντας έτσι, όπως τουλάχιστον αφελώς πίστευαν, και ό,τι αυτός συμβόλιζε! Πραγματικά, οι Γερμανοί εντόπισαν τον Πικάσσο και τον συνέλαβαν. Όταν του έδειξαν φωτογραφία του πίνακά του και τον ρώτησαν: «Αυτόν τον πίνακα εσείς τον κάνατε;» ο πανέξυπνος και θαρραλέος Ισπανός ζωγράφος με ετοιμότητα τους απάντησε: «Όχι εγώ, ΕΣΕΙΣ». Πάντως οι Γερμανοί δεν κατάφεραν να βρουν και πολύ περισσότερο να καταστρέψουν τον φημισμένο και εμβληματικό πίνακα που θεωρείται από πολλούς κριτικούς τέχνης ως το πιο σημαντικό έργο ζωγραφικής με αντιπολεμικό μήνυμα στην ιστορία και σήμερα εκτίθεται στη Μαδρίτη, στο «Μουσείο της Βασίλισσας Σοφίας» (“Museo Reina Sofía”).
