Στις 24 Μαρτίου 1944, ο Έλληνας Υποσμηναγός (Ι) Αεροπόρος Σωτήρης Σκάντζικας, ο οποίος είχε συλληφθεί αιχμάλωτος των Γερμανών, όταν το αεροπλάνο του χτυπήθηκε στη διάρκεια επιθετικής αποστολής πάνω από την κατεχόμενη Ευρώπη, στη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου (Β’ΠΠ), συμμετέχει στην πασίγνωστη «Μεγάλη Απόδραση» συμμάχων πιλότων στην κατεχόμενη Ευρώπη, συλλαμβάνεται όμως 12 ώρες αργότερα και εκτελείται, συμφώνως με την επίσημη εκδοχή την επομένη, ανήμερα του Ευαγγελισμού!
Στις 24 Μαρτίου 1944, στις 22:00, διακόσιοι αεροπόροι κρατούμενοι των Γερμανών στο “Stalag Luft III”, επιχείρησαν να αποδράσουν μέσα από ένα τούνελ, που είχαν σκάψει κάτω από τη μύτη των Γερμανών, συνολικού μήκους 102 μέτρων και πλάτους 60 εκατοστών, που έσκαβαν για 15 μήνες χωρίς να γίνουν αντιληπτοί από τους φύλακές τους, με μαχαίρια και πιρούνια.
Συνολικώς, 76 σύμμαχοι αεροπόροι θα καταφέρουν να συρθούν ως την έξοδο του τούνελ, μεταξύ των οποίων και ο Έλληνας Υποσμηναγός (Ι) Σωτήρης Σκάντζικας, της «336 Ελληνικής Βασιλικής Μοίρας Διώξεως» (336 ΕΒΜΔ), όπως ήταν η τότε ονομασία της, που επιχειρούσε από βάσεις της Μέσης Ανατολής, από τους οποίους όμως μόνο οι τρεις θα καταφέρουν να φτάσουν τελικώς από την «καρδιά» της κατεχόμενης Ευρώπης στη Βρετανία και στην ελευθερία. Ένας Ολλανδός και δυο Νορβηγοί Αεροπόροι!
Όλοι οι υπόλοιποι 73 συνελήφθησαν. Από αυτούς, οι 50 δολοφονήθηκαν εν ψυχρώ από την Γκεστάπο και οι σωροί τους αποτεφρώθηκαν, μεταξύ των οποίων ήταν και ο θαρραλέος αλλά ατυχής Σωτήρης Σκάντζικας.
Οι αιχμάλωτοι, από τις αρχές Απριλίου 1943, λαμβάνοντας όλα τα δυνατά μέτρα προφυλάξεως, είχαν αρχίσει να σκάβουν ταυτοχρόνως τρία τούνελ, στα οποία είχαν δώσει τις κωδικές ονομασίες «Τομ», «Ντικ» και «Χάρρυ», με καθημερινά αντικείμενα του στρατοπέδου. Συνολικώς, χρησιμοποίησαν 2.279 μαχαιροπήρουνα και κουτάλια, ενώ είχαν «αποψιλωθεί», σχεδόν όλες οι σανίδες των κρεβατιών του στρατοπέδου, προκειμένου να χρησιμοποιηθούν ως υποστυλώματα στις σήραγγες. Με περισσότερα από 1500 μεταλλικά δοχεία γάλακτος του Διεθνούς Ερυθρού Σταυρού οι αιχμάλωτοι κατασκεύασαν πρόχειρους, «αγωγούς εξαερισμού» για να διοχετεύεται καθαρός αέρας στις σήραγγες. Το χώμα από τις εκσκαφές το μετέφεραν προσεκτικά μέσα στις τσέπες των παντελονιών τους και το άδειαζαν σε σημείο του στρατοπέδου όπου είχαν δημιουργήσει έναν δήθεν κήπο με λουλούδια.
Τελικώς, μετά από αρκετές περιπέτειες έφτασαν στη στιγμή που πλέον δεν μπορούσαν να περιμένουν πιο πολύ γιατί θα υπήρχε κίνδυνος οι Γερμανοί να ανακαλύψουν όλη την προσπάθεια και επιλέχτηκαν 200 άνδρες, από τους 600 συνολικώς αιχμαλώτους, οι οποίοι είχαν μυηθεί στην επιχείρηση και βοηθούσαν από διάφορες θέσεις την απόδραση, για να επιχειρούσουν πρώτοι να διαφύγουν μέσα από το τούνελ «Χάρι».
Η επιχείρηση ορίστηκε για το βράδυ της 24ης Μαρτίου, καθώς η νύχτα αυτή ήταν αφέγγαρη. Η επιχείρηση αν και με μικρή καθυστέρηση, καθώς ένα γερμανικό περίπολο είχε βρεθεί σε απόσταση 5 μέτρων από την έξοδο του τούνελ για να κάνει ο ένας εξ αυτών τη …σωματική του ανάγκη, χωρίς να αντιληφθούν την τρύπα, ξεκίνησε κανονικά μέχρι τη στιγμή που ο 76ος αιχμάλωτος έβγαινε από την έξοδο του τούνελ και έτρεχε προς το δάσος, όταν εντοπίστηκε από γερμανική περίπολο.
Οι υπόλοιποι αιχμάλωτοι που περίμεναν τη σειρά τους για να αποδράσουν στο παράπηγμα «104», που ήταν η είσοδος του τούνελ «Χάρρυ», μόλις κατάλαβαν ότι υπήρχε πρόβλημα, προσπάθησαν επειγόντως να ξεφορτωθούν κάθε πλαστό αποδεικτικό στοιχείο που είχαν φτιάξει, όπως αυτοσχέδιους χάρτες, πλαστά έγγραφα ταυτότητας, ενώ άλλοι έριχναν χώματα στην είσοδο του τούνελ!
Ο Υποσμηναγός (Ι) Σωτήρης Σκάντζικας δεν ήταν ο μόνος Έλληνας Αεροπόρος αιχμάλωτος του “Stalag-Luft III”, καθώς μαζί του, αιχμάλωτος των Γερμανών, βρισκόταν και ο Διοικητής της 336 Μοίρας τότε Σμηναγός (Ι) και μετέπειτα Αντιπτέραρχος (Ι) ε.α. Σπύρος Διαμαντόπουλος. Αμφότεροι, είχαν αιχμαλωτιστεί μετά από αεροπορική επιδρομή στην κατεχόμενη από τους Γερμανούς Κρήτη, αλλά σε διαφορετικές αποστολές και σε διαφορετική χρονική συγκυρία, όταν τα αεροσκάφη τους είχαν χτυπηθεί από γερμανικά αντιαεροπορικά. Επίσης αιχμάλωτοι στο ίδιο στρατόπεδο ήταν άλλοι δύο Έλληνες Αεροπόροι, ο Ζαχαρίας Σπένδος και ο Παναγιώτης Τσιρίκογλου, συνολικώς τέσσερις Έλληνες.
Ο Σωτήρης Σκάτζικας το 1941, όταν εισέβαλαν οι Γερμανοί στην Ελλάδα, ήταν Ίκαρος Ι Τάξεως της 10ης Σειράς Αξιωματικών της Σχολής Αεροπορίας (νυν Σχολής Ικάρων), που μέσω Άργους και νοτίων ακτών της Κρήτης, κατάφεραν με ένα βρετανικό πλοίο να διαφύγουν στη Μέση Ανατολή.
Στην Αφρική, και στη Ροδεσία, όπου λειτουργούσε Σχολή πιλότων της ΡΑΦ, ο Σκάτζικας τελείωσε την εκπαίδευσή του και το Φεβρουάριος του 1943 ήταν πλέον Ανθυποσμηναγός, πιλότος καταδιωκτικών της Ελληνικής Βασιλικής Αεροπορίας (ΕΒΑ), και τοποθετήθηκε στην 336 ΕΒΜΔ, που τότε επιχειρούσε με αεροσκάφη τύπου «Χαρικέιν».
Τα ξημερώματα της 23 Ιουλίου 1943, από το πρόχειρο διάδρομο από-προσγειώσεων στο Σίντι Μπαράνι, στη Λιβυκή Έρημο, ξεκίνησε η «Επιχείρηση Θέτις» με διπλό στόχο. Αφενός οι Έλληνες αεροπόροι, που συμμετείχαν σε αυτήν, να εκδικηθούν για τη σφαγή των 180 κατοίκων του χωριού Κάντανος στη δυτική Κρήτη από τους Ναζί, και αφετέρου οι Βρετανοί να παραπλανήσουν τη γερμανική διοίκηση ότι επίκειται μεγάλη αεροναυτική απόβαση στο Αιγαίο.
Περισσότερα από 180 μαχητικά αεροσκάφη της 219ης Πτέρυγος Διώξεως της ΡΑΦ με πιλότους απ’ όλη την Κοινοπολιτεία και άλλες Συμμαχικές χώρες, όπως η Ελλάδα, μεταξύ των οποίων και ο Σκάτζικας, μαζί με άλλους 16 συναδέλφους του από τις 335 και 336 Μοίρες της ΕΒΑ απογειώθηκαν με τα Χαρικέϊν τους με προορισμό την Κρήτη. Όλοι ήταν εθελοντές για την αποστολή αυτή και είχαν επιλεγεί διά κληρώσεως.
Κατά την προσβολή επίγειων στόχων το αεροσκάφος του Σκάτζικα προσβάλλεται από αντιαεροπορικά πυρά και χάνοντας λάδια επιχειρεί αναγκαστική προσγείωση σε ένα…χωματόδρομο, στα περίχωρα του Ηρακλείου όπου σπάνε τα σκέλη του συστήματος προσγειώσεως και σύρεται στο χώμα και στις πέτρες και βγαίνει από το χτυπημένο αεροσκάφος του σώος και αβλαβής. Τότε, ο Σκάτζικας δεν γνώριζε ότι ο συνάδελφός του επίσης Ανθυποσμηναγός (Ι) Λευτέρης Αθανασάκης είχε και αυτός καταρριφθεί, και στη συνέχεια σκοτωθεί κατά την ανταλλαγή πυρών με γερμανική περίπολο που πήγε να τον συλλάβει και τους αντιμετώπισε με το…περίστροφό του. Αργότερα, όταν ήταν κρατούμενος θα μάθει ότι ο ατυχής Αθανασάκης έχοντας λίγα μόλις λεπτά μετά την απογείωσή του είχε χάσει τη μία από τις δύο εξωτερικές δεξαμενές καυσίμου, που του έπεσε στη θάλασσα, γεγονός που καθιστούσε απαγορευτική τη συνέχιση της αποστολής του, και παρά το ότι διατάχθηκε από τον διοικητή του να επιστρέψει αμέσως στη βάση του, αυτός αγνόησε την εντολή και συνέχισε για την εκτέλεση της αποστολής του γνωρίζαοντας πλέον ότι δεν θα μπορούσε να επιστρέψει πίσω.
Επίσης, στη διάρκεια της ίδιας αποστολής έχασαν τη ζωή τους και άλλοι δύο αεροπόροι από την αδελφή 335 Μοίρα, οι Επισμηνίες (Ι) Μαυρίκιος Λάιτμερ και Βασίλειος Δούκας, όταν τ’ αεροσκάφη τους χτυπήθηκαν από αντιαεροπορικά.
Στο Stalag-Luft III, τον Ιανουάριο του 1944, έφτασε και ο Μοίραρχος της 336 Μοίρας Σμηναγός (Ι) Σπύρος Διαμαντόπουλος, ο οποίος είχε καταρριφθεί σε άλλη επιχείρηση εναντίον επίγειων στόχων κοντά στο Ηράκλειο της Κρήτης, τον Νοέμβριο του 1943. Ο Διαμαντόπουλος παρά το ότι είχε τραυματιστεί σοβαρά την σπονδυλική του στήλη, κατάφερε και σύρθηκε έξω από το φλεγόμενο αεροπλάνο του, μη δυνάμενος να κινηθεί και περιμένοντας ουσιαστικώς τους Γερμανούς να τον συλλάβουν, όπερ και εγένετο. Βαρειά τραυματισμένος μεταφέρθηκε από τους Γερμανούς με αεροσκάφος στο Τατόϊ όπου νοσηλεύτηκε σε γερμανικό νοσοκομείο εκστρατείας, που είχε δημιουργηθεί εκεί και μόλις έγινε καλά μεταφέρθηκε στο προαναφερθέν στρατόπεδο αιχμαλώτων αεροπόρων, που για το λόγο αυτό τελούσε υπό την ευθύνη φυλάξεως προσωπικού της γερμανικής αεροπορίας (Luftwaffe), που βρισκόταν στη Δυτική Πολωνία, αλλά ήταν από το 1939 γερμανικό έδαφος.
Όταν ο Διαμαντόπουλος έφτασε στο στρατόπεδο συναντήθηκε με τον Σκάτζικα και ενημερώθηκε για την επιχείρηση αποδράσεως που ήταν σε πλήρη εξέλιξη με την κατασκευή των τούνελ. Όταν έγινε η κλήρωση για τη σειρά εξόδου από το τούνελ, ο Σκάντζικας ήταν 49ος στη σειρά εξόδου, ενώ ο Διαμαντόπουλος 117ος . Ο Διαμαντόπουλος ζήτησε από τον Σκάτζικα να αλλάξουν θέσεις και να φύγει αυτός πρώτος, αλλά ο Σκάτζικας αρνήθηκε και το θέμα έληξε εκεί.
Όταν ο Σκάντζικας βγήκε από το τούνελ περίμενε την πεντάδα του και όλοι μαζί χάθηκαν στο δάσος που περιέβαλε το στρατόπεδο. Η ομάδα περπάτησε περίπου 16 χιλιόμετρα πριν φτάσουν στον αντικειμενικό σκοπό τους, που ήταν ένας μικρός επαρχιακός σιδηροδρομικός σταθμός, από τον οποίο θα έπαιρναν το τραίνο με νότια κατεύθυνση και σχέδιο να έφταναν στην Τσεχοσλοβακία. Ο Σκάτζικας με έναν Εγγλέζο συνάδελφό του για να αποφύγουν οποιαδήποτε γερμανική περίπολο κινήθηκαν αρχικά προς τα Γιγαντιαία Όρη, μια οροσειρά που βρίσκεται στα βόρεια της τότε Τσεχοσλοβακίας και στα νοτιοδυτικά της Πολωνίας. Εκεί όμως συνάντησαν πολύ χιόνι, γεγονός που καθιστούσε αδύνατη τη διανυκτέρευσή τους στην ύπαιθρο. Έχοντας κάποια χρήματα και πλαστές ταυτότητες θεώρησαν πως εάν επιβιβάζονταν στον πλησιέστερο σιδηροδρομικό σταθμό θα μπορούσαν να διαφύγουν από την επικίνδυνη ζώνη, κάτι που αποδείχτηκε μοιραίο, καθώς στα εκδοτήρια εισιτηρίων του σιδηροδρομικού σταθμού του Χίρσμπεργκ στην ομώνυμη πόλη της Κάτω Σιλεσίας (νυν «Γελένια Γκούρα»), ένας Γερμανός αστυνομικός ζήτησε τα χαρτιά μας. Μόλις του τα έδειξαν εκείνος τα πήρε και παρά τις διαμαρτυρίες τους ζήτησε να τον ακολουθήσουν στο τμήμα, όπου και συνάντησαν άλλα τέσσερα μέλη της ομάδας τους που είχαν ήδη συλληφθεί».
Από την ομάδα του Σκάντζικα και από τις δύο ομάδες, πριν και μετά τη δική του, συνολικώς 15 άτομα, είχαν συλληφθεί οχτώ δραπέτες, μόλις 12 ώρες μετά την απόδρασή τους, οι οποίοι και οδηγήθηκαν σε κρατητήρια στην πόλη Χίρσμπεργκ. Μετά από λίγες ώρες φώναξαν τέσσερα ονόματα, δύο Πολωνών πιλότων της ΡΑΦ, ενός Καναδού και του Σωτήρη Σκάντζικα. Τους είπαν να μαζέψουν τα πράγματά τους για να φύγουν. Όλοι πίστεψαν ότι θα τους οδηγούσαν πίσω στο στρατόπεδο. Δυστυχώς όμως, στην πραγματικότητα, τους οδήγησαν για εκτέλεση.
Ο Υποσμηναγός Σωτήρης Σκάντζικας εκτελέστηκε εν ψυχρώ, πισώπλατα, χωρίς δίκη, κάποιοι άλλοι ερευνητές υποστηρίζουν ότι οι τέσσερις εκτελέστηκαν στις 30 Μαρτίου 1944 σε δασώδη περιοχή κοντά στη πόλη όπου είχε συλληφθεί. Ήταν μόλις 23 ετών. Από τους υπόλοιπους 49 Αεροπόρους, οι οποίοι εκτελέστηκαν από την Γκεστάπο, και όχι από τις γερμανικές Ένοπλες Δυνάμεις, ήταν και ο Επισμηναγός της ΡΑΦ Ρότζερ Μπούσελ, ο οποίος ήταν και ο ιθύνων νους της «Μεγάλης Αποδράσεως, που είχε σπουδάσει νομικά στο Κέϊμπριτζ και δούλευε ως δικηγόρος στο Λονδίνο πριν τον πόλεμο. Η λήκυθος με τη στάχτη του Υποσμηναγού Σωτήρη Σκάντζικα βρίσκεται στο στρατιωτικό κοιμητήριο του Πόζναν, στη Πολωνία.
Το 1947 σε δίκη εγκληματιών του Β’ ΠΠ στο Αμβούργο, 14 πρώην μέλη της Γκεστάπο, που είχαν ενεργό ρόλο στην δολοφονία καταδικάστηκαν σε θάνατο δια απαγχονισμού, ενώ άλλοι δυο σε ισόβια κάθειρξη. Ο εκτελεστής του Σωτήρη Σκάντζικα, ένας γκεσταπίτης με το ψευδώνυμο «Λουξ», υπεύθυνος για την δολοφονία και άλλων 26 δραπετών δεν λογοδότησε ποτέ, καθώς θεωρήθηκε νεκρός στη διάρκεια του πολέμου.
Το 2022 πέθανε πλήρης ημερών, σε ηλικία 102 ετών και ο τελευταίος βετεράνος αεροπόρος των «Μοιρών της Ερήμου», ο Πτέραρχος Κωνσταντίνος Χατζηλάκος, συνάδελφος του Σκάντζικα στην 336 Μοίρα στη Μέση Ανατολή.
Το 1963, με πρωταγωνιστή τον υπέροχο στο ρόλο του Στηβ Μακ Κουήν και πλειάδα άλλων γνωστών ηθοποιών, γυρίστηκε η ταινία «Η Μεγάλη Απόδραση», που στηρίχτηκε στα πραγματικά γεγονότα που προαναφέραμε.
ΣΗΜ.: Οι φωτογραφίες του Σωτ. Σκάντζικα είναι από την ιστοσελίδα του Πανελληνίου Συλλόγου Οικογενειών Πεσόντων Αεροπόρων «(ΠΑΣΟΙΠΑ)