Στις 21 Νοεμβρίου 1940 είχαμε τη δεύτερη απελευθέρωση της ελληνικότατης πόλεως της Κορυτσάς στη νότιο Αλβανία (Βόρειο Ήπειρο) από τον προελαύνοντα Ελληνικό Στρατό, 28 ολόκληρα χρόνια μετά την πρώτη της απελευθέρωση στη διάρκεια του Α’ Βαλκανικού Πολέμου (1912-1913).
Η προέλαση του Ελληνικού Στρατού συνεχίστηκε ακάθεκτη ως το βράδυ της 21 Νοεμβρίου, οπότε είχαν φύγει από την πόλη οι ιταλικές δυνάμεις, και εισήλθε στην πόλη την επομένη 22 Νοεμβρίου 1940, μέσω φρενήρους ενθουσιασμού των Ελλήνων κατοίκων της πόλεως.
Στην πόλη βρίσκονταν και την υπεράσπιζαν ισχυρές ιταλικές δυνάμεις, αποτελούμενες από τέσσερις μεραρχίες («Τριέστι», «Πιεμόντε», «Βενέτσια» και «Αρέστο»), δύο τάγματα Μεγαλοχιτώνων, ένα τάγμα ελαφρού πεζικού Βερσαλλιέρων, καθώς και ένα τάγμα Αλβανών.
Στις 14 Νοεμβρίου 1940 είχε ξεκινήσει η επίθεση του Ελληνικού Στρατού, με αντικειμενικό σκοπό την απελευθέρωση της πόλεως, ενέργεια που αιφνιδίασε την ιταλική διοίκηση. Ο αγώνας για την κατάληψή της διήρκεσε μία εβδομάδα και την όγδοη μέρα ο Ελληνικός Στρατός εισήλθε θριαμβευτικά στην πόλη. Στην πρώτη επίθεση συνελήφθησαν οι πρώτοι 40 Ιταλοί αιχμάλωτοι, ενώ μέχρι το βράδυ της 21ης Νοεμβρίου η προέλαση του Ελληνικού Στρατού ήταν ασταμάτητη, έχοντας αιχμαλωτίσει ένα ιταλικό τάγμα, ένα ορεινό χειρουργείο και μεγάλες ποσότητες άλλου στρατιωτικού υλικού.
Στις 07:45 της 22 Νοεμβρίου 1940, το τάγμα του Ταγματάρχη Αθανασίου Παλαιοδημόπουλου έχει την ύψιστη τιμή να εισέλθει πρώτο στην Κορυτσά, ενώ λίγη ώρα αργότερα ακολουθεί ο Συνταγματάρχης Ιωάννης Μεργέτης, ο οποίος με ένα λιτό σε έκταση και δωρικό σε ύφος σήμα του ανακοινώνει στην προϊστάμενη ΙΧ (9η) Μεραρχία Πεζικού Κοζάνης την κατάληψή της: «Ώρα 07:45 ημέτερον απόσπασμα κατέλαβε Κορυτσά. Ι. Μεργέτης – Συνταγματάρχης».
Αμέσως το σήμα προωθήθηκε στην έδρα της κυβερνήσεως στην Αθήνα και στον τότε Πρωθυπουργό Ιωάννη Μεταξά, που και αυτοί με τη σειρά του, δηλαδή στην πραγματικότητα με εντολή του ίδιου του Μεταξά, ανακοίνωσαν αμέσως την ευχάριστη είδηση της απελευθερώσεως της Κορυτσάς στον ελληνικό λαό.
Ο λαός των Αθηνών, αλλά και οι κάτοικοι όλων των ελληνικών πόλεων και χωριών, ολόκληρος ο ελληνισμός σε όλο τον κόσμο, πανηγύρισε με ενθουσιασμό την απελευθέρωσή της. Η Ελληνική Σημαία κυμάτιζε περήφανα στο Διοικητήριο της Κορυτσάς, ενώ ολόκληρη η πόλη ήταν πνιγμένη στα γαλανόλευκα!
Οι μέχρι τότε θυσίες σε αίμα, νεκρούς και τραυματίες, φάνηκαν πως δικαιώνονταν με την απελευθέρωση της ουσιαστικής πρωτεύουσας της από αιώνων ελληνικής Βορείου Ηπείρου, της Κορυτσάς.
Ο ενθουσιασμός αυτός του Ελληνισμού ανά τη γη, είχε άμεσο αντίκτυπο στον Τύπο, που με διθυράμβους, ανακοίνωνε την προέλαση του Ελληνικού Στρατού και την απελευθέρωση της Κορυτσάς.
Ο
απεσταλμένος του «Ελεύθερου Βήματος»
στο μέτωπο, Π. Παλαιολόγος, απέστειλε
στην εφημερίδα την παρακάτω ενθουσιώδη
ανταπόκριση:
«ΜΕΤΩΠΟΝ ΗΠΕΙΡΟΥ, 22
Νοεμβρίου (του απεσταλμένου μας).
Η
Ήπειρος ολόκληρος εις μίαν ψυχήν
πανηγυρίζει ενθουσιωδώς την κατάληψιν
της Κορυτσάς. Ο Μητροπολίτης Ιωαννίνων
Σπυρίδων, εθναπόστολος, περιερχόμενος
το μέτωπον, με ησπάσθη ψιθυρίζων:
«Ωμίλησεν ο Θεός. Ούτοι εν άρμασιν, ούτοι
εν Ίπποις, ημείς εν ονόματι Θεού». Οι
στρατιώται αγκαλιάζουν αλλήλους. Με
ψυχήν πλημμυρισμένην από συγκίνησιν
και υπερηφάνειαν, συγκεντρώνω από
τραυματίας αξιωματικούς στοιχεία από
τας προχθεσινάς και χθεσινάς μάχας εις
το μέτωπον της Ηπείρου. Χρειάζεται νέος
Όμηρος διά την περιγραφήν της σημερινής
εποποιΐας. Ζώμεν εις μίαν ατμόσφαιραν
μέθης και παραληρήματος».
Ως προελέχθη, η ελληνική νίκη δεν είχε «τοπικό» χαρακτήρα, εντός των ελληνικών συνόρων, αλλά προκάλεσε παγκόσμια εντύπωση και κατέστησε γνωστό το όνομα της Κορυτσάς παγκοσμίως, προκάλεσε κύματα ενθουσιασμού στους Συμμάχους εκείνους που πολεμούσαν τον Άξονα από τον Σεπτέμβριο του 1939 και έκτοτε γνώριζαν συνεχώς ήττες και υποχωρήσεις! Και τώρα (τότε) άκουγαν στα κακοτράχαλα βουνά της Ηπείρου και της Αλβανίας μία χούφτα Έλληνες να τρέπουν σε άτακτο φυγή επίλεκτες μεραρχίες του ενός των εταίρων του Άξονα και να ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΝΟΥΝ πόλεις!
Στις 22 Νοεμβρίου 1940, ο Πρωθυπουργός Ουίνστων Τσώρτσιλ, µε τηλεγράφηµά του, ανέφερε τα εξής: «Εγκάρδια συγχαρητήρια για τις νίκες στο Αλβανικό μέτωπο, που σφραγίστηκαν µε την κατάληψη της Κορυτσάς. Μεγάλο ενθουσιασμό εμπνέει σε όλους µας το κατόρθωμα αυτό της ελληνικής ανδρείας εναντίον εχθρού τόσο υπέρτερου σε αριθμό και εξοπλισμό».
Η αμερικανική εφημερίδα “New York Herald Tribune”, θυμίζουμε ότι τότε ακόμα οι ΗΠΑ ήταν τυπικώς ουδέτερες, επισήμαινε σε κύριο άρθρο της στις 22 Νοεμβρίου 1940: «Ο Ελληνικός Στρατός αποδείχθηκε αντάξιος των προγόνων του. Κατέφερε την πρώτη μεγάλη ήττα του Άξονα, που σημειώθηκε κατά το μεγάλο αυτό πόλεμο…».
Επίσης, στις 28 Νοεμβρίου 1940, οι “New York Times” διατήρησαν την ενθουσιώδη ατμόσφαιρα: «…Οι Έλληνες κατάφεραν την πρώτη πραγματική ήττα στις κατά ξηράν δυνάμεις του Άξονα… θα είναι δόξα της Νεώτερης Ελλάδος, ότι διέλυσε το αήττητο του Άξονα…».
Επίσης, στις 29 Νοεμβρίου 1940, ο γνωστός δημοσιογράφος και στρατιωτικός αναλυτής Τζώρτζ Έλιοτ σχολίαζε στη “New York Herald Tribune” την εξαιρετικά άσκημη κατάσταση στην οποία βρισκόταν ο Ιταλικός Στρατός στην Αλβανία, ο οποίος σημειωτέον είχε ήδη αλλάξει και τον ανώτατο διοικητή του, μετά την υποχώρηση, αλλά και τα οφέλη που προσκόμιζε η Βρετανία, ο Στόλος και η Αεροπορία της στη Μεσόγειο, εξαιτίας της προαναφερθείσας ελληνικής νίκης και καταλήψεως της Κορυτσάς.
Τέλος, αξίζει να σημειωθεί ότι η κατάληψη της Κορυτσάς από τον θριαμβευτή Ελληνικό Στρατό απασχόλησε και το Χόλυγουντ, καθώς έγινε αναφορά σε αυτήν στην κλασική ταινία του Όρσον Οέλς «Πολίτης Καίην», που γυριζόταν τότε.
Σε καθαρώς τακτικό επίπεδο, στο μέτωπο, η απελευθέρωση της Κορυτσάς ήταν και η τελευταία μεγάλη επιτυχία του Ελληνικού Στρατού στο Βορειοηπειρωτικό μέτωπο, καθώς από τις 22 Νοεμβρίου 1940 και μετά λόγω των δυσμενέστατων καιρικών συνθηκών και του πρωτοφανούς βαρύτητος χειμώνα που έπληξε την περιοχή, το μέτωπο «σταθεροποιήθηκε» στο σημείο που Έλληνες και Ιταλοί βρίσκονταν τη μέρα εκείνη σε όλη τη διάρκεια του πολέμου του 1940-41.