Ο μύθος λέει ότι η βασίλισσα Γαλάτεια ζούσε με τον σύζυγό της Άνθιμο στον Πύργο της Γαλάτιστας. Όταν μια μέρα η Γαλάτεια πήγε για νερό στη βρύση, της έπεσε ένα κουβάρι. Πειρατές το βρήκαν και το τύλιξαν φτάνοντας στον πύργο, όπου σκοτώθηκε η βασίλισσα που έδωσε αργότερα το όνομά της στο χωριό της Χαλκιδικής. Εμπνευσμένοι από τον μύθο, μαθητές και μαθήτριες του Λυκείου της περιοχής γύρισαν στον πύργο την ταινία μικρού μήκους με τον χαρακτηριστικό τίτλο «κόκκινη κλωστή μας δένει…» και κεντρικό χαρακτήρα τη μυθική Γαλάτεια…
Λίγο μακρύτερα, στην Ουρανούπολη, η γραφομηχανή της Joyce Loch, μιας γυναίκας από την Αυστραλία που κατοίκησε τον βυζαντινό πύργο του Προσφορίου και υποστήριξε τους πρόσφυγες της Μικρασιατικής Καταστροφής, ήταν η αφορμή ώστε τα παιδιά του Αριστοτέλειου Λυκείου Ιερισσού να δημιουργήσουν την ταινία «γραφο – μηχανή του χρόνου». Συνδετικός κρίκος της προσπάθειας των νεαρών κινηματογραφιστών ήταν οι βυζαντινοί πύργοι της Χαλκιδικής που έγιναν το ερέθισμα για να δημιουργήσουν ιστορίες με τη φαντασία τους, ανάμεσα σε μύθο και πραγματικότητα.
«Οι πύργοι της Χαλκιδικής, εκτός του Αγίου Όρους, που κάποτε ήταν 70 και σήμερα 25, επιλέχθηκαν ως θεματολογία για την πραγματοποίηση ενός πιλοτικού εκπαιδευτικού προγράμματος με θέμα ‘η πολιτιστική κληρονομιά σε κινηματογραφικά καρέ με το βλέμμα των εφήβων’. Αυτό συνέβη καθώς είναι από τα πιο εντυπωσιακά, πολύ διαδεδομένα και περισσότερο σωζόμενα μνημεία στη Χαλκιδική. Στο πλαίσιο αυτό, συνεργάστηκαν η Εφορεία Αρχαιοτήτων Χαλκιδικής και Αγίου Όρους, το Τμήμα Κινηματογράφου της Σχολής Καλών Τεχνών του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, το Μουσείο Κινηματογράφου του Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης και το Film Office της Περιφέρειας Κεντρικής Μακεδονίας που χρηματοδότησε τη δράση» επισημαίνει στο ΑΠΕ – ΜΠΕ ο προϊστάμενος της Εφορείας Αρχαιοτήτων Χαλκιδικής και Αγίου Όρους, Γιώργος Σκιαδαρέσης.
Ο ίδιος τονίζει ότι τα παιδιά έδειξαν μεγάλο ενδιαφέρον για το όλο εγχείρημα και έπλασαν πολύ ωραίες ιστορίες γύρω από ένα θέμα, όπως αυτό των πύργων, που γενικά εξάπτει τη φαντασία και προβάλλεται από το Film Office ως προτεινόμενος προορισμός γυρισμάτων για κινηματογραφιστές από ολόκληρο τον κόσμο. Έτσι, με τη βοήθεια των φοιτητών του Τμήματος Κινηματογράφου, τα παιδιά έφτιαξαν τέσσερις ολιγόλεπτες κινηματογραφικές ταινίες.
Είναι χαρακτηριστικό ότι ένα γκράφιτι με τη φράση «Βάσω σ΄αγαπώ» στον πύργο των Μαριανών που χτίστηκε το 1374 κοντά στην Όλυνθο ήταν η έμπνευση για τους μαθητές και τις μαθήτριες του Γενικού Λυκείου Πολυγύρου ώστε να δημιουργήσουν μια ιστορία αγάπης που εκτυλίσσεται στο Μεσαίωνα, μια κινηματογραφική ταινία μικρού μήκους με τον τίτλο «Κάποτε στα Μάριανα». Στον πύργο της Νέας Φώκαιας έγιναν, άλλωστε, τα γυρίσματα για τα «Παιχνίδια στον Πύργο», την ταινία που γύρισαν τα παιδιά του Ιώνιου Γυμνασίου Νέας Φώκαιας με θέμα τους πρόσφυγες που ήρθαν από τη Μικρά Ασία και αναζήτησαν εκεί καταφύγιο και στέγη.
Στόχος του προγράμματος, σύμφωνα με τον αρχαιολόγο της εφορείας Σταμάτη Χατζητουλούση, ήταν να υπάρξει μια εναλλακτική προσέγγιση των μνημείων από τους μαθητές και μάλιστα μέσα από τον κινηματογράφο, ένα διαφορετικό μέσο έκφρασης από την τυπική εκπαιδευτική διαδικασία. «Η πρόκληση για τα παιδιά δεν ήταν να προσεγγίσουν γνωσιακά κάθε πύργο, φτιάχνοντας ένα ντοκιμαντέρ ή μια ιστορική ταινία, αλλά να δημιουργήσουν ιδέες και να φτιάξουν μια δική τους ιστορία, μια δική τους ταινία λίγων λεπτών» προσθέτει.
Η Χαλκιδική και οι πύργοι της
Η Χαλκιδική είναι εξάλλου μια περιοχή στην οποία σώζονται πολλοί πύργοι και αυτό οφείλεται κυρίως στην εγγύτητα του τόπου στις μονές του Αγίου Όρους στην Αθωνική χερσόνησο. «Πολλοί από τους πύργους που υπήρχαν στο παρελθόν ή σώζονται σήμερα στη Χαλκιδική παραχωρήθηκαν από τους βυζαντινούς αξιωματούχους. Ήταν τα λεγόμενα μετόχια, γνωστά και από τοπωνύμια που φέρουν τα ονόματα των μονών του Αγίου Όρους, όπως Ζωγράφου, Διονυσίου, Βατοπεδίου κ.α.» λέει ο κ. Σκιαδαρέσης. Προσθέτει δε ότι «τα μετόχια ήταν μεγάλες εκτάσεις γης με κύρια δραστηριότητα τη γεωργία και την κτηνοτροφία ενώ τα συγκροτήματά τους περιλάμβαναν κατοικίες για τους μοναχούς και τους εργαζόμενους και είχαν πάντοτε έναν ναό αλλά και αποθήκες, εργαστήρια και οπωσδήποτε έναν πύργο, για να εποπτεύει την ευρύτερη περιοχή και να προστατεύει τα συγκροτήματα αυτά από ληστρικές ή πειρατικές επιδρομές, δεδομένου ότι αυτά τα συγκροτήματα ήταν οικονομικά κέντρα κάποιων περιοχών».
Ο ίδιος αναφέρει χαρακτηριστικά τον βυζαντινό όρο «καμινοβίγλια» και σημειώνει ότι οι πύργοι λειτουργούσαν ως τέτοια για να στέλνουν ο ένας στον άλλο σήματα καπνού, σε περίπτωση κινδύνου. «Οι πύργοι στη Χαλκιδική χρονολογούνται από τον 11ο αιώνα ενώ οι περισσότεροι χτίστηκαν τον 14ο αιώνα με υλικά όπως οι πέτρες, οι λίθοι και οι πλίνθοι. Οι περισσότεροι καταστράφηκαν κατά την επανάσταση του 1821. Είχαν ρόλο οχυρωματικό και αμυντικό, ήταν χτισμένοι σε θέσεις στρατηγικής σημασίας ή σε περάσματα και ήταν τμήματα ενός συγκροτήματος ενός κάστρου ενός μοναστηριού. Τόσους πολλούς μοναστηριακού χαρακτήρα και οχυρωματικής αρχιτεκτονικής πύργους μαζεμένους σε μια περιοχή δεν μπορώ να σκεφτώ σε άλλο τόπο, πέραν από τη Χαλκιδική» υπογραμμίζει. Διευκρινίζει παράλληλα, ότι πολύ περισσότεροι πύργοι υπάρχουν εντός του Αγίου Όρους, τουλάχιστον είκοσι, από ένας για κάθε μονή αλλά και περισσότεροι, μεμονωμένοι, σε μοναστικά συγκροτήματα ή σκήτες και σε αρσανάδες (λιμανάκια των μονών) με ενδεικτική την περίπτωση του Αρσανά της Μονής Καρακάλου που ήταν ένα μικρό καστράκι για τους μοναχούς που έμεναν εκεί.
Σε ό,τι αφορά την τυπολογία τους, οι πύργοι της Χαλκιδικής έχουν τετράγωνη κάτοψη, κάθετες και ευθύγραμμες προσόψεις και εσωτερικά είχαν ξύλινα πατώματα αλλά και συνθετότερες κατασκευές όπως χτιστοί όροφοι που στηρίζονταν σε μια τρουλαία υποδομή. Στον ανώτερο όροφο λειτουργούσε παρατηρηρήριο και στο υπόγειο υπήρχε μια δεξαμενή νερού. Η είσοδός τους βρισκόταν πολύ υψηλότερα από το ύψος του εδάφους για λόγους ασφαλείας και οι άνθρωποι ανέβαιναν στους πύργους είτε από κάποια κινητή σκάλα είτε από ανεμόσκαλα.
Οι πιο γνωστοί σήμερα βυζαντινοί πύργοι που σώζονται στη Χαλκιδική είναι του Αγίου Παύλου στη Νέα Φώκαια, των Μακιανών στην Όλυνθο, της Γαλάτιστας, τρεις πύργοι στα Σιδηροκαύσια, ο πύργος του Προσφορίου στην Ουρανούπολη, της Κρούνας στην Ιερισσό, ο πύργος Ζωγράφου, ο πύργος στον Άγιο Νικόλαο Χρυσοκαμάρου στη Σιθωνία, ο πύργος της Βασιλικής του Σωλήνα στην Καλλιθέα της Κασσάνδρας και ο πύργος στη Σάνη. Αυτούς τους πύργους μπορεί κανείς να τους δει με γυμνό μάτι ενώ κάποιοι άλλοι βρίσκονται σε ερειπιώδη κατάσταση.
Ολοκληρώθηκε το εκπαιδευτικό πρόγραμμα
Το εκπαιδευτικό πρόγραμμα που ξεκίνησε τα Χριστούγεννα ολοκληρώθηκε με την επίσημη προβολή των κινηματογραφικών ταινιών στο Δημοτικό Θέατρο Πολυγύρου ενώ υπάρχουν σκέψεις για συνέχιση του προγράμματος με σκοπό την δημιουργία περισσοτέρων ταινιών μικρού μήκους από μαθητές που δεν αποκλείεται, μάλιστα, να παρουσιαστούν στη Θεσσαλονίκη στο πλαίσιο κάποιων άλλων εκδηλώσεων.
Πολύ θετικές ήταν και οι εντυπώσεις και από το Film Office της Περιφέρειας Κεντρικής Μακεδονίας σύμφωνα με το οποίο, «το εκπαιδευτικό πρόγραμμα ‘Η πολιτιστική κληρονομιά σε κινηματογραφικά καρέ με το βλέμμα των εφήβων’ επιτυγχάνει όχι μόνο την επιτυχημένη συνεργασία μεταξύ πολλών και διαφορετικών πολιτιστικών φορέων από την Κεντρική Μακεδονία, αλλά και την πολλαπλή αξιοποίηση της πολιτιστικής κληρονομιάς της Περιφέρειας. Οι βυζαντινοί πύργοι, από τα πιο χαρακτηριστικά αρχαιολογικά μνημεία της περιοχής, προβάλλονται με μία νέα οπτική, ως μοναδικά τοπόσημα, τα οποία κουβαλούν τον πλούτο της τοπικής ιστορίας ενώ, παράλληλα, προσφέρονται ως σκηνικά έμπνευσης και δημιουργίας. Δεν είναι, εξάλλου, τυχαίο, ότι ένας βυζαντινός πύργος – ο Πύργος της Ουρανούπολης – αποτέλεσε ένα από τα πρώτα μνημεία που προβλήθηκε από το Film Office της Περιφέρειας Κεντρικής Μακεδονίας ως location, δηλαδή ως ιδανικό σκηνικό φιλοξενίας κινηματογραφικών γυρισμάτων».
Πηγή: ΑΠΕ-ΜΠΕ