Κίεβο και Μόσχα δεν ανανέωσαν τη συμφωνία μεταφοράς ρωσικού φυσικού αερίου μέσω ουκρανικών αγωγών προς την ΕΕ. Τι σημαίνει το τέλος της συμφωνίας για τις ευρωπαϊκές αγορές αερίου; Μέχρι την αλλαγή του έτους ρωσικό φυσικό αέριο εξακολουθούσε να περνάει από το ουκρανικό δίκτυο και μέσω αυτού να φτάνει στην ΕΕ. Η συμφωνία για το φυσικό αέριο αποτελούσε μία πηγή ικανοποιητικών εσόδων για τη Μόσχα, η οποία μάλιστα όφειλε ταυτοχρόνως, παρά την εισβολή στην Ουκρανία, να μεταβιβάζει χρήματα και στο Κίεβο.
Στις 31 Δεκεμβρίου ωστόσο η Ουκρανία αποφάσισε να μην ανανεώσει τη συμφωνία – όπως είχε ανακοινώσει ήδη από τις 19 Δεκεμβρίου ο πρόεδρος Ζελένσκι: η Ουκρανία αρνείται να επιτρέψει στη Μόσχα να βγάλει «μερικά δισεκατομμύρια ακόμα», ενώ συνεχίζει την εισβολή στη χώρα.
Ο πρόεδρος Πούτιν επιβεβαίωσε το τέλος της συμφωνίας αναφέροντας πως είναι βέβαιος ότι η Gazprom θα μπορέσει να καλύψει τις απώλειες. «Θα επιβιώσουμε, η Gazprom θα επιβιώσει», δήλωσε ο Πούτιν.
Το ερώτημα που εγείρεται αφορά μάλλον περισσότερο τις ανατολικές χώρες της ΕΕ και το πώς θα καταφέρουν αυτές να προμηθεύονται φυσικό αέριο, μιας και δεν έχουν ακτές και ως εκ τούτου δεν μπορούν να εισάγουν LNG διά θαλάσσης. Η Αυστρία, η Ουγγαρία και η Σλοβακία έπαιρναν ακόμη ρωσικό αέριο από την Ουκρανία. Και όσον αφορά ιδίως τις κυβερνήσεις στην Μπρατισλάβα και τη Βουδαπέστη, αμφότερες θέλουν να συνεχίσουν να αγοράζουν ρωσικό αέριο.
Μία ιστορία που κρατάει χρόνια
Μέχρι την έναρξη του πολέμου στην Ουκρανία, η Ρωσία ήταν ο μεγαλύτερος εξαγωγέας φυσικού αερίου παγκοσμίως και η Ευρώπη ήταν ο σημαντικότερος πελάτης. Η πρόσβαση στη φτηνή ενέργεια ήταν πολύ σημαντικότερη από όποιες δεύτερες σκέψεις μπορεί να υπήρχαν γύρω από την επιχειρηματική συνεργασία με τον πρόεδρο Πούτιν.
Πριν από 50 χρόνια η Σοβιετική Ένωση χρειαζόταν επειγόντως χρήματα και εξοπλισμό για την αξιοποίηση των κοιτασμάτων φυσικού αερίου στη Σιβηρία. Την ίδια στιγμή η Γερμανία χρειαζόταν φτηνή ενέργεια για την αναπτυσσόμενη οικονομία της. Το 1970 Μόσχα και Βόννη υπέγραψαν τη συμφωνία περί αγωγών φυσικού αερίου και στα πλαίσια αυτής της συμφωνίας τα γερμανικά εργοστάσια παρείχαν αγωγούς έκτασης εκατοντάδων χιλιομέτρων για τη μεταφορά ρωσικού φυσικού αερίου στη Δυτική Ευρώπη.
Αυτή η διασύνδεση στην ενεργειακή αγορά εξακολουθεί να υφίσταται μέχρι σήμερα διότι οι χώρες που εισάγουν αέριο στην Ευρώπη δεσμεύονται συχνά από μακροπρόθεσμες συμβάσεις, από τις οποίες δεν μπορούν να αποχωρήσουν εύκολα. Μία αναδιάρθρωση θα κόστιζε πολύ επειδή τα διαθέσιμα αποθέματα φυσικού αερίου στην παγκόσμια αγορά θα παραμείνουν περιορισμένα για τουλάχιστον έναν ακόμη χρόνο σύμφωνα με το Bloomberg. Ένα μεγάλο μέρος του φυσικού αερίου που είναι διαθέσιμο για εισαγωγή στην Ευρώπη διεκδικείται από τις χώρες που έχουν κλείσει τις μονάδες παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας από άνθρακα ή τους πυρηνικούς σταθμούς.
Μακροχρόνια εξάρτηση
Σύμφωνα με τη δεξαμενή σκέψης Bruegel, οι εισαγωγές ορυκτών καυσίμων από τη Ρωσία στην ΕΕ ανέρχονταν στα τέλη του 2023, σε περίπου 1 δισεκατομμύριο δολάρια τον μήνα – έναντι 16 δισεκατομμυρίων δολαρίων τον μήνα στις αρχές του 2022.
Τα στοιχεία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής αναφέρουν πως όσον αφορά τις εισαγωγές φυσικού αερίου στην ΕΕ το 2023, το 30% αυτών προερχόταν από τη Νορβηγία, το 19% από τις ΗΠΑ και το 15% από τη Ρωσία. Μεγάλο μέρος του ρωσικού φυσικού αερίου μεταφέρεται μέσω αγωγών στην Ουκρανία και την Τουρκία.
Το μεγαλύτερο ποσοστό του φυσικού αερίου στέλνεται στην Αυστρία, τη Σλοβακία και την Ουγγαρία, ενώ χώρες όπως η Ισπανία, η Γαλλία, το Βέλγιο και η Ολλανδία εξακολουθούν να εισάγουν ρωσικό LNG διά θαλάσσης. Ένα μέρος αυτού μπορεί να αναμειχθεί με φυσικό αέριο διαφόρων προελεύσεων στο ευρωπαϊκό δίκτυο αγωγών. Με αυτόν τον τρόπο φτάνει πιθανώς και στη Γερμανία, αν και η τελευταία θέλει να διακόψει εντελώς την κατανάλωση ρωσικού φυσικού αερίου.
Ανεβασμένες οι τιμές του αερίου
Το 2022 η τιμή της ενέργειας ανέβηκε αισθητά – κατά περιόδους ακόμη και κατά 20 φορές σύμφωνα με την Bruegel. Ορισμένα ευρωπαϊκά εργοστάσια υποχρεώθηκαν να μειώσουν την παραγωγή τους ενώ αρκετές μικρές επιχειρήσεις αναγκάστηκαν να κλείσουν. Έκτοτε οι τιμές έχουν υποχωρήσει και πάλι, ωστόσο παραμένουν ακόμη σε υψηλότερα επίπεδα σε σύγκριση με την περίοδο πριν την ενεργειακή κρίση – γι’ αυτό και οι ευρωπαϊκές βιομηχανίες που καταναλώνουν τεράστιες ποσότητες ενέργειας, όπως η γερμανική, δυσκολεύονται να παραμείνουν ανταγωνιστικές.
Η ακριβή ενέργεια αποτελεί φυσικά σημαντικό πρόβλημα και για τα νοικοκυριά, τα οποία αναζητούν τρόπους να μειώσουν την κατανάλωση ενέργειάς τους. Σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή περίπου το 11% των πολιτών της ΕΕ το 2023 δεν μπορούσε να θερμάνει επαρκώς το σπίτι του.
Ατάραχες οι Βρυξέλλες
Στις Βρυξέλλες πάντως δεν φαίνεται να επικρατεί ιδιαίτερη σύγχυση. Οι ευρωπαϊκές αγορές φυσικού αερίου έχουν ήδη συνυπολογίσει το τέλος της συμφωνίας μεταξύ Ουκρανίας και Ρωσίας σύμφωνα με ανάλυση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, όπως ανέφερε το Bloomberg στα μέσα Δεκεμβρίου. Η ανάλυση αυτή θα πρέπει να καθησυχάσει τα κράτη-μέλη και τις αγορές – η Ένωση θα μπορέσει να βρει εναλλακτικούς προμηθευτές για να καλύψει τις ανάγκες της σε φυσικό αέριο.
«Σε μία ετήσια παγκόσμια παραγωγή που ξεπερνάει τα 500 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα LNG, η αντικατάσταση περίπου 14 δισεκατομμυρίων κυβικών μέτρων ρωσικού αερίου που μεταφέρονται μέσω της Ουκρανίας, θα έχει μάλλον περιορισμένες επιπτώσεις στην τιμή του φυσικού αερίου στην ΕΕ», αναφέρει η έκθεση της Κομισιόν.
Εδώ και καιρό, η ΕΕ υποστηρίζει πως τα κράτη-μέλη που εξακολουθούν να εισάγουν ρωσικό αέριο από την Ουκρανία – ιδίως η Αυστρία και η Σλοβακία – θα είναι σε θέση να τα βγάλουν πέρα και χωρίς τις ρωσικές προμήθειες. Για τον λόγο αυτό και η Κομισιόν δεν πρόκειται να μπει σε διαπραγματεύσεις για τη διατήρηση της ουκρανικής οδού.
Επιπλέον, σύμφωνα πάντα με την έκθεση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής την περίοδο από τον Αύγουστο του 2022, η κατανάλωση φυσικού αερίου στην ΕΕ μειώθηκε κατά 18%. Μέσα στα επόμενα δύο χρόνια οι ΗΠΑ θα αυξήσουν τις εξαγωγές LNG και οι προμήθειες αυτές θα μπορούσαν να βοηθήσουν την ΕΕ να αντιμετωπίσει τυχόν τιμολογιακές διακυμάνσεις ή προβλήματα εφοδιασμού. «Το ρεαλιστικό σενάριο είναι να μην ξαναπεράσει ρωσικό αέριο από την Ουκρανία», ένα ενδεχόμενο για το οποίο η ΕΕ είναι «καλά προετοιμασμένη».
Η Ανατολική Ευρώπη χαράσσει τον δικό της δρόμο;
Ειδικά οι κυβερνήσεις της Ουγγαρίας και της Σλοβακίας όμως ανησυχούν αρκετά, τόσο για τις προμήθειες φυσικού αερίου όσο και για τις στενές σχέσεις τους με τη Ρωσία. Πριν από λίγες ημέρες ο πρωθυπουργός Βίκτορ Όρμπαν δήλωσε πως η Ουγγαρία θα επιδιώξει να διατηρήσει τις προμήθειες αερίου μέσω Ουκρανίας, παρ’ ότι επί του παρόντος το ρωσικό αέριο περνάει από τους αγωγούς του Turkstream.
Ο Όρμπαν έχει και μία άλλη ιδέα: τι θα γινόταν αν η Ουγγαρία αγόραζε το ρωσικό αέριο, προτού αυτό βγει από τα σύνορα της ρωσικής επικράτειας; Σύμφωνα με το Reuters, ο Όρμπαν είπε χαρακτηριστικά πως «δοκιμάζουμε ένα κόλπο. Τι θα συνέβαινε, εάν το αέριο που φτάνει στην ουκρανική επικράτεια δεν είναι πια ρωσικό, αλλά ανήκει ήδη στον αγοραστή; Σε αυτήν την περίπτωση το αέριο που θα περνούσε από την Ουκρανία δεν θα ήταν ρωσικό, αλλά ουγγρικό».
Ο Φίτσο στο πλευρό του Πούτιν
Η Σλοβακία από την άλλη πλευρά το πάει… ένα βήμα παραπέρα και απειλεί το Κίεβο με αντίμετρα. Σε βίντεο που δημοσίευσε στο Facebook, ο Σλοβάκος πρωθυπουργός Ρόμπερτ Φίκο δήλωσε πως σκέφτεται να διακόψει την παροχή ηλεκτρικού ρεύματος έκτακτης ανάγκης στην Ουκρανία μετά την 1η Ιανουαρίου. «Εάν κριθεί αναπόφευκτο, θα σταματήσουμε τις προμήθειες ηλεκτρικού ρεύματος που χρειάζεται η Ουκρανία, όποτε γίνονται διαλείψεις στο δίκτυό της. Ή θα συμφωνήσουμε σε μία διαφορετική προσέγγιση».
Σε ανάρτησή του στο X, ο πρόεδρος Ζελένσκι κατηγόρησε τον Φίκο πως είναι εντολοδόχος της Ρωσίας προσθέτοντας πως είναι λες και ο πρόεδρος Πούτιν διέταξε τον Φίκο «να ανοίξει ένα δεύτερο ενεργειακό μέτωπο εναντίον της Ουκρανίας σε βάρος των συμφερόντων του σλοβακικού λαού». Μόνο έτσι θα μπορούσαν να εξηγηθούν οι απειλές του Φίκο.
Ο Φίκο αποτελεί έναν από τους μεγαλύτερους εχθρούς της στρατιωτικής υποστήριξης της Ουκρανίας στην ΕΕ. Τον Δεκέμβριο, ο Φίκο επισκέφθηκε τη Μόσχα σε μία κίνηση έκπληξη – εκεί ο Πούτιν φέρεται να επιβεβαίωσε στον πρωθυπουργό της Σλοβακίας πως η Ρωσία προτίθεται να συνεχίσει τις παραδόσεις αερίου στη Σλοβακία.
Πηγή: Γ. Πασσάς - dw.com