Οι Ευρωπαίοι ηγέτες έχουν μείνει εμβρόντητοι από το σαφές φλερτ του προέδρου των ΗΠΑ Ντόναλντ Τραμπ με τον Ρώσο ομόλογό του Βαλντίμιρ Πούτιν - και τους όχι και τόσο διακριτικούς υπαινιγμούς του ότι οι ΗΠΑ μπορεί να μην τηρήσουν την υποχρέωσή τους να υπερασπιστούν τους Ευρωπαίους συμμάχους τους.
Μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, ορισμένες χώρες της Δυτικής Ευρώπης ενώθηκαν με τις ΗΠΑ και τον Καναδά για να δημιουργήσουν το ΝΑΤΟ (Οργανισμός Βορειοατλαντικού Συμφώνου) για να αντιμετωπίσουν την τότε Σοβιετική Ένωση.
Το περίφημο Άρθρο 5 της συμμαχίας αναφέρει ότι τα μέλη του ΝΑΤΟ θα προβούν προς υπεράσπιση ενός συμμάχου που δέχεται επίθεση.
Οι ΗΠΑ αποτελούσαν επί χρόνια το βασικό θεμέλιο της συμμαχίας, αλλά τώρα εγείρονται ερωτήματα για το μέλλον του ΝΑΤΟ - το πιο πρόσφατο ερώτημα έθεσε ο άνθρωπος που πρόκειται να αναλάβει καγκελάριος της Γερμανίας. Ο Φρίντριχ Μερτς δήλωσε ότι στόχος του θα είναι να επιτύχει την ανεξαρτητοποίηση της Ευρώπης από τις ΗΠΑ όσον αφορά την ασφάλεια.
«Τα γεγονότα της περασμένης εβδομάδας έδειξαν ότι ο Τραμπ έχει υπονομεύσει το ΝΑΤΟ, έχει υπονομεύσει τον γενικό γραμματέα του και έχει υπονομεύσει το Άρθρο 5 περί συλλογικής άμυνας», δήλωσε η Αρμίντα βαν Ριτζ, επικεφαλής του ευρωπαϊκού προγράμματος στη βρετανική δεξαμενή σκέψης Chatham House.
«Η ιδέα πίσω από αυτό ήταν όλοι για έναν και ένας για όλους – και αυτό έχει διαρραγεί».
Τι προβλέπει το Άρθρο 5 του ΝΑΤΟ και τι αμφισβητείται;
Παρότι η κυβέρνηση Τραμπ υποστηρίζει ότι δεν αποχωρεί από το ΝΑΤΟ και παραμένει προσηλωμένη στην αμυντική εταιρική σχέση της με την Ευρώπη, έχει προειδοποιήσει ότι «δεν θα ανεχθεί πλέον μια μη ισορροπημένη σχέση που ενθαρρύνει την εξάρτηση».
Ο Τραμπ έχει ζητήσει επίμονα από τους Ευρωπαίους συμμάχους των ΗΠΑ να αυξήσουν σημαντικά την οικονομική συνεισφορά τους στη Συμμαχία – σε κάποια στιγμή πέρυσι μάλιστα, ενθάρρυνε ανοιχτά τον Πούτιν να εισβάλει σε όσους δεν πληρώνουν τον λογαριασμό που τους αναλογεί.
Αυτό όμως που είναι ανησυχητικό, σύμφωνα με τους εμπειρογνώμονες, είναι ότι το μήνυμα δίδεται την ώρα που μαίνεται ο πόλεμος στην Ουκρανία - που σηματοδοτεί τη μεγαλύτερη κρίση ασφαλείας που έχει αντιμετωπίσει η ήπειρος εδώ και δεκαετίες.
Υπό τον Τραμπ, οι ΗΠΑ άρχισαν να προωθούν ακόμη και ρωσικούς στόχους, σημειώνει η αναλύτρια αμυντικών θεμάτων του Chatham House, Μίνα Άλαντερ. «Φαίνεται μάλιστα ότι ο Τραμπ άλλαξε εντελώς πλευρά, περνώντας στο ρωσικό στρατόπεδο».
Ορισμένα δείγματα αυτής της στροφής του Τραμπ είναι:
- Οι έπαινοι για τον πρόεδρος της Ρωσίας Βλαντίμιρ Πούτιν, στον οποίο τηλεφώνησε νωρίτερα αυτόν τον μήνα - το πρώτο τηλεφώνημα μεταξύ Λευκού Οίκου και Κρεμλίνου μετά την ευρείας κλίμακας εισβολή της Ρωσίας πριν από τρία χρόνια στην Ουκρανία.
- Οι συνομιλίες μεταξύ ΗΠΑ και Ρωσίας την προηγούμενη εβδομάδα - οι οποίες, αν και στόχευαν στον τερματισμό του πολέμου στην Ουκρανία, δεν συμπεριέλαβαν τους Ουκρανούς αξιωματούχους και τους Ευρωπαίους συμμάχους.
- Οι επιθέσεις κατά του προέρου της Ουκρανίας Βολοντίμιρ Ζελένσκι, τον οποίο ο Τραμπ αποκάλεσε «δικτάτορα».
- Η «υιοθέτηση» των ψευδών ισχυρισμών του Πούτιν ότι η Ουκρανία ξεκίνησε τον πόλεμο - και όχι η Ρωσία
«Αυτός ο πόλεμος είναι πολύ πιο σημαντικός για την Ευρώπη από ό,τι για εμάς - έχουμε έναν μεγάλο, όμορφο ωκεανό να μας χωρίζει», ανέφερε ο Τραμπ.
Η διατύπωση του Άρθρου 5 του καταστατικού του ΝΑΤΟ ερμηνεύεται εδώ και χρόνια ως αυτόματη υποχρέωση των κρατών μελών -και κυρίως, του στρατού των ΗΠΑ- να υπερασπιστούν τα υπόλοιπα μέλη της Συμμαχίας.
Αλλά αυτό δεν σημαίνει πάντα ότι μιλάμε για αποστολή στρατευμάτων.
Για παράδειγμα, εάν η Εσθονία δεχόταν εισβολή από τη Ρωσία, οι ΗΠΑ θα μπορούσαν να στείλουν μόνο ένα αεροσκάφος παρακολούθησης για την παροχή υποστήριξης και «αυτό θα ανταποκρινόταν στο γράμμα αν όχι στο πνεύμα του Άρθρου 5», εξηγεί ο Έντουαρντ Άρνολντ, αναλυτής στο Royal United Services Institute, μια δεξαμενή σκέψης για θέματα άμυνας και ασφάλειας στο Λονδίνο.
«Δεν υπάρχει τίποτα που να υποδηλώνει ότι οι ΗΠΑ πρέπει να στείλουν όλες τις δυνάμεις τους», πρόσθεσε. «Αλλά η υπόθεση ήταν πάντα, επί θητείας των προηγούμενων προέδρων των ΗΠΑ, ότι αυτό θα συνέβαινε, οπότε τώρα έχουν αρχίσει να ανησυχούν».
Οι ΗΠΑ αποτελούν την κυρίαρχη στρατιωτική δύναμη του ΝΑΤΟ - έχουν δεσμεύσει στη Συμμαχία περίπου το 70% των δυνατοτήτων τους, σύμφωνα με τον Άρνολντ.
Συνολικά, οι ΗΠΑ έχουν αναπτύξει περισσότερους από 100.000 στρατιώτες στην Ευρώπη και το ΝΑΤΟ στηρίζεται στις ΗΠΑ για βασικές επιχειρήσεις, όπως ο εναέριος ανεφοδιασμός αεροσκαφών, η αερομεταφορά στρατευμάτων ή προμηθειών και η στρατιωτική κινητικότητα.
Οι ΗΠΑ παρέχουν επίσης το μεγαλύτερο μέρος των πυρηνικών όπλων της Συμμαχίας, καθώς και των συστημάτων πληροφοριών, υλικοτεχνικής υποστήριξης και αναγνώρισης.
Και πάντα θεωρούνταν ο ηγέτης της Συμμαχίας. Ο Ανώτατος Διοικητής των Συμμαχικών Δυνάμεων στην Ευρώπη -ο κορυφαίος στρατιωτικός ηγέτης στο ΝΑΤΟ- είναι πάντα Αμερικανός και οι Αμερικανοί κατέχουν επίσης τις περισσότερες ανώτερες θέσεις στη Συμμαχία.
«Επειδή οι ΗΠΑ είναι υπερέχουν στρατιωτικά, ήταν πάντα ο φυσικός ηγέτης του ΝΑΤΟ», λέει η Αρμίντα βαν Ριτζ του Chatham House. Κανένας άλλος Ευρωπαίος σύμμαχος του ΝΑΤΟ δεν μπορεί να ηγηθεί, εξηγεί, «διότι κανείς δεν έχει τις δυνατότητες ή τον αριθμό των στρατευμάτων».
Οι κινήσεις της Ευρώπης
Οι ΗΠΑ προειδοποίησαν μια δεκαετία πριν από την έλευση του Τραμπ ότι η Ευρώπη θα πρέπει να ενισχύσει την άμυνά της.
Υπό τον Τζο Μπάιντεν, διαμήνυσαν ότι η κορυφαία προτεραιότητά τους στον τομέα της ασφάλειας είναι πλέον το μέτωπο του Ινδο-Ειρηνικού, εν μέσω του ανταγωνισμού με την Κίνα, και ως εκ τούτου αποστρέφουν την προσοχή τους από την Ευρώπη.
Η εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία επανέφερε την προσοχή των ΗΠΑ στην Ευρώπη. Αλλά ο Τραμπ το τελευταίο δεκαπενθήμερο προωθεί τη δραστική επανεξέταση της στάσης των ΗΠΑ.
Ο Μερτς δήλωσε μετά τη νίκη του στις γερμανικές εκλογές ότι «η απόλυτη προτεραιότητά του θα είναι να ενισχύσει την Ευρώπη όσο το δυνατόν γρηγορότερα, ώστε, βήμα προς βήμα, να επιτύχουμε πραγματικά την ανεξαρτητοποίηση από τις ΗΠΑ».
Πρόσθεσε μάλιστα ότι δεν είναι σίγουρος εάν στη σύνοδο των ηγετών της συμμαχίας τον Ιούνιο «θα συνεχίσουμε να μιλάμε για το ΝΑΤΟ στην τρέχουσα μορφή του ή αν θα πρέπει να αναπτύξουμε μια ανεξάρτητη ευρωπαϊκή αμυντική ικανότητα πολύ πιο γρήγορα».
Μόλις αναλάβει τα καθήκοντά του, ο Μερτς θα είναι ένας από τους τρεις Μεγάλους της Ευρώπης, μαζί με το Ηνωμένο Βασίλειο και τη Γαλλία.
Ο πρωθυπουργός του Ηνωμένου Βασιλείου Κιρ Στάρμερ μεταβαίνει στην Ουάσιγκτον την Πέμπτη, όπου θα συναντηθεί με τον Αμερικανό πρόεδρο Ντόναλντ Τραμπ, τον οποίο επισκέφθηκε τη Δευτέρα και ο Γάλλος πρόεδρος Εμανουέλ Μακρόν.
«Δεν νομίζω ότι υπάρχουν καλές επιλογές για την Ευρώπη αυτήν τη στιγμή. Είναι περισσότερο για την αποφυγή του χειρότερου», σημειώνει ο Άρνολντ. «Στόχος είναι ο μετριασμός του κινδύνου. Δεν αφορά στη διατήρηση του ΝΑΤΟ στην τρέχουσα μορφή του».
Οι Ευρωπαίοι ενεργούν γρήγορα. Η Ελλάδα, η Νορβηγία και άλλες χώρες έχουν εκφράσει ανησυχίες, ενώ η Δανία ανακοίνωσε την περασμένη εβδομάδα σημαντική αύξηση των αμυντικών δαπανών της. Το Ηνωμένο Βασίλειο ανακοίνωσε επίσης την Τρίτη ότι αυξάνει τις αμυντικές δαπάνες του, με επιπλέον χρηματοδότηση 13 δισ. λιρών ετησίως. Ο Κιρ Στάρμερ προειδοποίησε ότι ήταν μια «επώδυνη» επιλογή, αλλά είπε ότι η άμυνα και η ασφάλεια της χώρας προηγούνται.
Ο Έντουαρντ Άρνολντ λέει ότι αυτό είναι το τίμημα που πρέπει να πληρώσουν οι Ευρωπαίοι, δεδομένου μάλιστα ότι «έχουμε στείλει τόσο εξοπλισμό στην Ουκρανία τώρα, και τα δικά μας αποθέματα είναι αρκετά περιορισμένα».
Πρόκειται για μια «μακροπρόθεσμη αλλαγή» στην παγκόσμια τάξη ασφαλείας, πρόσθεσε, σημειώνοντας ότι «οι ΗΠΑ δεν είναι ο σύμμαχος που ήταν κάποτε και είναι πολύ, πολύ απίθανο να επιστρέψουμε κάποτε σε αυτό».
Πηγή: skai.gr