Στις 11 Ιουλίου 1908, ξεσπά η Επανάσταση των Νεότουρκων στην Οθωμανική Αυτοκρατορία, γεγονός που σηματοδοτεί και τη λήξη του Μακεδονικού αγώνα, που είχε ξεκινήσει τον Ιούλιο 1903.
Στις 10 Ιουλίου 1908, ο ηγέτης των Νεότουρκων Εμβέρ μπέης κήρυξε την επανάσταση, αντικειμενικός σκοπός της οποίας ήταν η επαναφορά του καταργημένου συντάγματος του 1876 και η λεγόμενη «Οθωμανική ισότητα», δηλαδή, την ισοπολιτεία για όλους τους πολίτες της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, ανεξαρτήτως από γένος και θρησκεία. Ήταν ένα στρατιωτικό κίνημα, που απέβλεπε, με την εφαρμογή του Συντάγματος και το διοικητικό εκσυγχρονισμό, στη διάσωση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας από τον επερχόμενο και διαφαινόμενο από όλους, διαμελισμό της. Δύο πλήρη Σώματα Στρατού ετοιμάστηκαν να βαδίσουν εναντίον της πρωτευούσης της Αυτοκρατορίας Κωνσταντινουπόλεως, τιθέμενα κάτω από την άμεση διοίκησή του.
Στις 11 Ιουλίου 1908, ο Σουλτάνος, προετοιμασμένος για όλα τα ενδεχόμενα, εξέδωσε φιρμάνι, συμφώνως με το οποίο επαναφερόταν το σύνταγμα του 1876, παρεχόταν ελευθεροτυπία, σταματούσε το φακέλωμα των πολιτών και προκηρύσσονταν αμέσως εκλογές. Ουσιαστικώς ικανοποιούσε (και με το παραπάνω) τους τεθέντες όρους των επαναστατών του Εμβέρ μπέη.
Αυτή η απρόοπτη και – το πιο σημαντικό – αναίμακτη τροπή των πραγμάτων προκάλεσε φρενίτιδα ενθουσιασμού στους πληθυσμούς της Αυτοκρατορίας, ενώ στη Μακεδονία πιο συγκεκριμένα, τόσο οι Βούλγαροι όσο και οι Έλληνες αποφάσισαν να καταθέσουν τα όπλα. Ο ηγέτης της ΕσΜΕΟ, Σαντάσκι, επισκέφθηκε επισήμως τη Θεσσαλονίκη, όπου έγινε δεκτός με τιμές.
Βεβαίως, ο εκλογικός νόμος έβαλε σε υποψίες τους Έλληνες και αυτό γιατί με ένα περίεργο εκλογικό «μαγείρεμα», οι έδρες στις περιοχές όπου πλειοψηφούσαν, ήταν δυσανάλογα περιορισμένες σε σχέση με εκείνες, όπου ο ελληνικός πληθυσμός μειονεκτούσε. Όμως μπροστά στο γενικότερα θετικό κλίμα και εξέλιξη αυτό ήταν σημαντικό μεν, αλλά «έλασσον».
Επί συνόλου 280 εδρών, οι Έλληνες έλαβαν τις 27 αλλά, αν ο εκλογικός νόμος ήταν πιο δίκαιος, με βάση τα αποτελέσματα, υπολόγιζαν ότι τους αντιστοιχούσαν 54. Από την πλευρά τους οι Αρμένιοι κέρδισαν 10 έδρες, οι Βούλγαροι 5, οι Σέρβοι 4 και οι Ιουδαίοι της διασποράς μόλις δύο.
Ο Αμπντούλ Χαμίτ προέβη στην πανηγυρική έναρξη των εργασιών της Βουλής, εκφωνώντας λόγο πίστεως στο Σύνταγμα της χώρας. Οι Νεότουρκοι, οι οποίοι αρχικώς ήταν εχθροί της απολυταρχίας του Σουλτάνου, συνέστησαν την πολιτική οργάνωση «Ένωση και Πρόοδος», υποσχόμενοι την ισονομία και την ισοπολιτεία όλων των υπηκόων της Αυτοκρατορίας. Σε αυτό το πλαίσιο, μετά την επικράτησή τους, κατάφεραν την παράδοση και την πανηγυρική αμνήστευση των ελληνικών και των βουλγαρικών αντάρτικων σωμάτων της Μακεδονίας. Όμως πολύ γρήγορα φάνηκε ο σκληρός, εθνικιστικός, χαρακτήρας του νέου καθεστώτος, που δυναμίτισε τις σχέσεις του με τα υπόλοιπα – Χριστιανικά – κράτη των Βαλκανίων, προκαλώντας τον Οκτώβριο του 1912 την έναρξη του πρώτου εκ των δύο, Βαλκανικού Πολέμου.
Όμως, η Ελευθερία της Μακεδονίας δεν θα αργούσε.
Με το τέλος και των δύο Βαλκανικών Πολέμων (1912- 13) η Μακεδονία θα απελευθερωθεί και το μεγαλύτερο μέρος της θα ενσωματωθεί στην Ελλάδα!
Προσωπικότητες τεραστίου μεγέθους του Μακεδονικού Αγώνος όπως ο Μητροπολίτης Καστοριάς Γερμανός Καραβαγγέλης, η ψυχή του Αγώνα στη Δυτική Μακεδονία, οι Νεομάρτυρες του Ελληνισμού, αρχηγοί των ανταρτικών ελληνικών σωμάτων της Δυτικής Μακεδονίας, Καπετάν Μίκης Ζέζας (Ανθυπολοχαγός Παύλος Μελάς) και Καπετάν Τέλος Άγρας (Ανθυπολοχαγός Σαράντος Αγαπηνός), ο Γρεκομάνος – Σλαβόφωνος Έλληνας – οπλαρχηγός Καπετάν Κώττας (Κώττας Χρήστου), ο Ανθυπολοχαγός Αθανάσιος Σουλιώτης – «Νικολαΐδης» , αρχηγός της «Οργανώσεως Θεσσαλονίκης» (1904-08), καθώς ο Μακεδονικός Αγών δεν διεξήχθη μόνον στους βάλτους και τα βουνά, αλλά και στις μεγάλες πόλεις, η ηρωική δασκάλα Βελίκα Τράϊκου, η οποία ήταν σύνδεσμος στις περιοχές Μοναστηρίου – Καστοριάς – Θεσσαλονικης, που έδωσε και αυτή τη ζωή της για την Ελλάδα, έμειναν στην Ελληνική Ιστορία.
Χάρη στο διμέτωπο, ένοπλο, αγώνα, ενάντια τόσο στην επίσημη Οθωμανική εξουσία, όσο και στη βαρβαρότητα των Βούλγαρων κομιτατζήδων, αλλά και τον αγώνα στην εκπαίδευση για την ίδρυση και τη λειτουργία ελληνικών σχολείων, των Μακεδονομάχων, ντόπιων, Ελλαδιτών αλλά και ομογενών από την Κρήτη και την Κύπρο, σε συνδυασμό με τη θυσία αρκετών εξ αυτών, κρατήθηκε υψηλά το φρόνημα των ελληνικής καταγωγής ή ψυχής κατοίκων της Μακεδονίας τα δύσκολα χρόνια 1903-1908 και ετοιμάστηκε το έδαφος για την Απελευθέρωση της ...