«Χριστός γεννάται· δοξάσατε. Χριστός εξ ουρανών· απαντήσατε. Χριστός επί γης· υψώθητε. Άσατε τω Κυρίω πάσα η γη, και εν ευφροσύνη, ανυμνήσατε λαοί· ότι δεδόξασται». Γεννιέται ο Χριστός. Έρχεται στη γη από τον Ουρανό, κι εμείς καλούμαστε να τον δοξολογήσουμε. Να ανεβούμε ψηλά, για να τον υποδεχτούμε. Όλη η Κτίση ας του τραγουδήσει, όλοι οι λαοί ας τον ανυμνήσουν με βαθιά χαρά, γιατί είναι δοξασμένος, προτρέπει ο άγιος Γρηγόριος ο Θεολόγος, σύμφωνα με αυτούσια αντιγραφή τμήματος του λόγου.
Χριστούγεννα
Όλη η προεόρτια και εόρτια υμνογραφία αυτών των ημερών εξυμνεί την ενανθρώπισή Του, την «κένωσή» Του, όπως αναφέρεται από τους ιερούς υμνογράφους, την άκρα ταπείνωση του Θεανθρώπου, που ο ανθρώπινος νους δεν μπορεί να χωρέσει. Η θεϊκή φύση ενώθηκε με την ανθρώπινη, κατά τρόπο ακατάληπτο. Ο Υιός και Λόγος του Θεού προσλαμβάνει την ανθρώπινη σάρκα από την Παρθένο Μαρία.
Η κένωση και ταπείνωση του Χριστού έγκειται στο ότι με την ενανθρώπηση ανέλαβε την ανθρώπινη φύση που προσβάλλεται από τη φθορά και τον θάνατο, και όχι στο ότι γεννήθηκε ως άνθρωπος φτωχός σε μια φτωχή οικογένεια, ότι από μικρός γεύτηκε τον διωγμό και τις ταλαιπωρίες και αντιμετώπισε το μίσος των ανθρώπων. Ουσιαστικά, ο σκοπός της κένωσής Του και η κύρια κατεύθυνση της ταπείνωσής Του έχουν κίνητρο τη θυσιαστική θεία αγάπη.
Ο ιερός Χρυσόστομος ονομάζει τα άγια Χριστούγεννα «Μητρόπολη των εορτών», ενώ ο άγιος Γρηγόριος ο Θεολόγος τα ονομάζει «εορτή της αναδημιουργίας» και «Θεοφάνεια» και «Γενέθλια». Η γέννηση του Κυρίου από την Υπεραγία Θεοτόκο και οι διαστάσεις της ξεπερνούν τον χρόνο και τέμνουν την ανθρώπινη ιστορία. Το θαύμα αυτό υπερβαίνει ακόμη και τη δημιουργία του κόσμου. Ο Δημιουργός γίνεται δημιούργημα και ο Κτίστης κτίσμα. Ένας Θεός ταπεινώνεται, σμικρύνει τη δόξα Του, περιστέλλει τη λαμπρότητά Του, ενδύεται σαν άλλο ένδυμα το εντελές και ταπεινό ανθρώπινο σώμα και γίνεται όμοιος με τους ανθρώπους.
Δεσποτική εορτή της Χριστιανοσύνης, με την οποία τιμάται «η κατά σάρκα Γέννησις του Κυρίου και Θεού και Σωτήρος ημών Ιησού Χριστού». Εορτάζεται το γεγονός που δύσκολα συλλαμβάνει ο ανθρώπινος νους, αλλά που συνάμα καταδεικνύει το μεγαλείο του Θεού. Η ενσάρκωση του Ιησού Χριστού μέσω της Παρθένου Μαρίας έφερε το μήνυμα της λύτρωσης του ανθρώπου.
Ο Ιησούς Χριστός γεννήθηκε με υπερφυσικό τρόπο από την Παρθένο Μαρία σε ένα σπήλαιο της Βηθλεέμ, όταν βασιλιάς της Ιουδαίας ήταν ο Ηρώδης ο Μέγας, ηγεμόνας της Συρίας ο Κυρήνιος και αυτοκράτορας της Ρώμης ο Οκταβιανός Αύγουστος, ο οποίος είχε διατάξει απογραφή πληθυσμού των υπηκόων του. Γι' αυτό και ο Ιωσήφ πήρε την ετοιμογέννητη Μαρία και μετέβησαν στη Βηθλεέμ από τη Ναζαρέτ, όπου διέμεναν.
Μετά τη γέννηση του Ιησού, ένας άγγελος εμφανίσθηκε στους ποιμένες της περιοχής, αγγέλλοντας το χαρμόσυνο γεγονός, ενώ πλήθος άλλων αγγέλων έψαλλαν «Δόξα εν υψίστοις Θεώ και επί γης ειρήνη εν ανθρώποις ευδοκία». Ενώ συνέβαιναν αυτά, άστρο φωτεινό εξ Ανατολής οδήγησε τρεις Μάγους (Μελχιόρ, Γάσπαρ, Βαλτάσαρ) στη Βηθλεέμ, όπου μαζί με τους βοσκούς προσκύνησαν τον Θεάνθρωπο, προσφέροντάς Του χρυσό, λίβανο και σμύρνα.
Η φύση του αστέρα που οδήγησε τους Μάγους απασχόλησε όχι μονάχα τη θεολογία, αλλά και την αστρονομία. Κατά καιρούς οι επιστήμονες έχουν δώσει διάφορες ερμηνείες. Ωστόσο, εκείνο που έχει σημασία για τους Χριστιανούς δεν είναι τόσο η φύση του φαινομένου όσο η αξία του ως «σημείου» της έλευσης του Μεσσία, που εκπληρώνει τις προφητείες των Εβραϊκών Γραφών ερχόμενος στη Γη για να λυτρώσει τους ανθρώπους από τις αμαρτίες τους. Οι αρχαιότερες και πλέον αξιόπιστες εκκλησιαστικά πηγές για τη γέννηση του Ιησού περιέχονται στα Ευαγγέλια του Ματθαίου και του Λουκά, που είναι και οι μόνοι από τους τέσσερις Ευαγγελιστές που ασχολούνται με τα της Γεννήσεως του Χριστού.
Γιορτάζεται κάθε χρόνο στις 25 Δεκεμβρίου και στις 6 Ιανουαρίου από τις Εκκλησίες που ακολουθούν το παλαιό ημερολόγιο (Ιουλιανό). Κατά συνεκδοχή, Χριστούγεννα ονομάζεται όλο το εορταστικό δεκαπενθήμερο από την παραμονή των Χριστουγέννων (24 Δεκεμβρίου) έως την εορτή του Αγίου Ιωάννη του Βαπτιστή (7 Ιανουαρίου). Για τις Δυτικές Εκκλησίες τα Χριστούγεννα είναι η μεγαλύτερη εορτή της Χριστιανοσύνης, ενώ για τους Ορθόδοξους Χριστιανούς ο σταυρικός θάνατος και η Ανάσταση.
«Η Παρθένος σήμερον, τον υπερούσιον τίκτει,
και η γη το Σπήλαιον, τω απροσίτω προσάγει.
Άγγελοι μετά Ποιμένων δοξολογούσι.
Μάγοι δε μετά αστέρος οδοιπορούσι.
Δι' ημάς γαρ εγεννήθη, Παιδίον νέον,
ο προ αιώνων Θεός.
Η Παρθένος (Μαρία) σήμερα τον Υπερούσιο (Θεό) τίκτει
και η γη το σπήλαιο πηγαίνει και προσφέρει στον Απρόσιτο.
Οι Άγγελοι μαζί με τους Βοσκούς δοξολογούν
και οι Μάγοι μαζί με το άστρο οδοιπορούν,
επειδή για εμάς εγεννήθη (σαν) Παιδί Νέο
ο Θεός που πριν από τους αιώνες ήταν και είναι», υμνεί ο «Πίνδαρος της ρυθμικής ποίησης», ο Άγιος Ρωμανός ο Μελωδός.
Ωσαννά.