Τα εμβόλια κατά της πανδημίας είναι περιζήτητα, αλλά αυτό δεν ισχύει για όλα τα εμβόλια. Κάποια δεν αναγνωρίζονται διεθνώς, άλλα αποτελούν σύμβολο πολιτικής επιρροής.
«Soberana La cubana» λέγεται ένα κουβανέζικο τραγούδι, σε χαρακτηριστικούς ρυθμούς σάλσα, που εξυμνεί το …εμβόλιο κατά της πανδημίας. Αλλά μόνο το κουβανέζικο εμβόλιο, εξυπακούεται, το Abdala. Το σκεύασμα έχει πάρει το όνομά του από ένα θεατρικό έργο του εθνικού ήρωα και αγωνιστή της ανεξαρτησίας Ζοζέ Μαρτί. Άλλωστε για τους Κουβανούς το εμβόλιο αποτελεί ένα ακόμη σύμβολο ανεξαρτησίας.
Είναι ένα χαρακτηριστικό δείγμα για μία παγκόσμια τάση, την οποία ο Κρίστοφ Μπεν, ιατρός και διευθυντικό στέλεχος του Ινστιτούτου Joep Lange στη Γενεύη, αποκαλεί «πολιτικοποίηση του εμβολίου». «Είναι ξεκάθαρο ότι το ζήτημα της αδειοδότησης και της τροφοδοσίας με τα απαραίτητα εμβόλια έχει προσλάβει ακραίο πολιτικό χαρακτήρα», επισημαίνει ο γερμανός ειδικός. Κάτι τέτοιο μάλλον συμβαίνει για πρώτη φορά με την πανδημία του κορωνοϊού. Θα ήταν αδιανόητο με το εμβόλιο για την ανεμοβλογιά.
Τα κριτήρια του ΠΟΥ
Άλλο παράδειγμα για την πολιτικοποίηση του εμβολίου: στη Ρωσία αναγνωρίζεται μόνο ένα εμβόλιο, το Sputnik, ρωσικής παραγωγής βεβαίως. Διαφημιστικό σποτ για το Sputnik, που προβάλλεται μέσω Twitter, ισχυρίζεται ότι το ρωσικό σκεύασμα κυκλοφορεί ήδη σε 70 χώρες με συνολικό πληθυσμό 4 δισεκατομμυρίων. Δεν αναφέρει ωστόσο ότι σε αυτές δεν συμπεριλαμβάνονται οι περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες. Το Sputnik δεν έχει έγκριση από τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Φαρμάκων (EMA), ούτε από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (ΠΟΥ). Όπως διευκρινίζει ο Ριτζέριο Γκασπάρ, αυτό δεν οφείλεται στο ότι ο ΠΟΥ ακολουθεί πολιτικά κριτήρια, αλλά στο ότι οι ίδιοι οι Ρώσοι άργησαν να καταθέσουν τα απαραίτητα δικαιολογητικά.
«Είχαμε λάβει τα τελευταία στοιχεία που χρειαζόμαστε στα τέλη Ιανουαρίου, δηλαδή πριν από λίγες εβδομάδες», λέει ο Γκασπάρ. «Από τη δική μας πλευρά δεν υπάρχει ούτε καθυστέρηση, ούτε πολιτικό παρασκήνιο. Υπάρχουν απλώς ορισμένα τεχνικά ζητήματα, στα οποία για μεγάλο χρονικό διάστημα δεν είχαν δοθεί διευκρινίσεις από τον άμεσα ενδιαφερόμενο. Αυτό όμως συμβαίνει τώρα, γι αυτό κι εμείς εκκινούμε την προβλεπόμενη διαδικασία αδειοδότησης».
Είναι σαφές ότι οι επιστήμονες του ΠΟΥ ακολουθούν αυστηρά τεχνοκρατικά κριτήρια, αξιολογώντας τα εμβόλια. Ωστόσο, οι αποφάσεις τους δεν είναι δεσμευτικές. Όπως συμβαίνει και με όλα τα υπόλοιπα όργανα των Ηνωμένων Εθνών, ο ΠΟΥ είναι τόσο ισχυρός και αποτελεσματικός, όσο του επιτρέπουν τα κράτη που συμμετέχουν σε αυτόν. «Δεν είμαστε ρυθμιστική αρχή με την παραδοσιακή έννοια του όρου» λέει ο Ροτζέριο Γκάσπαρ. «Αξιολογούμε τα εμβόλια για να στηρίξουμε και εκείνα τα κράτη-μέλη, που δεν διαθέτουν δική τους ρυθμιστική αρχή και δεν μπορούν να αξιολογήσουν το εμβόλιο όπως θα το έκανε για τη Γερμανία ο εθνικός οργανισμός φαρμάκων ή ο ΕΜΑ. Αν είχαμε εφαρμόσει πολιτικά κριτήρια στις διαδικασίες μας, θα ήταν σαν να μην είχαμε 194 κράτη-μέλη, αλλά να αφήναμε για παράδειγμα 100 κράτη-μέλη να λειτουργούν εις βάρος των υπολοίπων 93 ή να απομονώναμε μία χώρα απέναντι στις υπόλοιπες 193…»
Ανισότητες στην κατανομή των εμβολίων
Η επιλογή εμβολίου δεν είναι εύκολη υπόθεση. Δεν φτάνει να έχεις εμβολιαστεί, πρέπει να έχεις επιλέξει και «κατάλληλο» εμβόλιο. Ποιο είναι αυτό, εξαρτάται από το πού βρίσκεσαι, αλλά και πού θέλεις να ταξιδέψεις. Εδώ κάθε χώρα έχει εκδώσει δικές της οδηγίες και κανονισμούς, παρακάμπτοντας τις συστάσεις του ΠΟΥ. «Από την αρχή ο ΠΟΥ ήταν αντίθετος στον περιορισμό της ελεύθερης μετακίνησης με κριτήριο το καθεστώς εμβολιασμού» λέει ο Ροτζέριο Γκάσπας. «Αλλά ήταν μία απόφαση των κυρίαρχων εθνικών κυβερνήσεων, για την οποία οι ίδιες είναι υπεύθυνες».
Παράλληλα, ο ΠΟΥ απευθύνει εκκλήσεις για να σταματήσει αυτό που ο ίδιος αποκαλεί «εμβολιαστικός εθνικισμός»: να σταματήσουν οι πλούσιες χώρες να συσσωρεύουν αποθέματα εμβολίων, να μοιραστούν περισσότερα σκευάσματα στις φτωχές χώρες, αλλά και να αρθεί η πατέντα στα εμβόλια. Άλλωστε, λένε οι ειδικοί του διεθνούς οργανισμού, η «δίκαιη κατανομή» των εμβολίων δεν είναι φιλανθρωπία, αλλά είναι προς το συμφέρον και των πλουσιότερων χωρών. Γιατί καμία χώρα δεν μπορεί να απαλλαγεί από την πανδημία εντός των εθνικών συνόρων της. Χαρακτηριστική η επισήμανση του Έντουιν Ικουόρια, διευθυντή της Μη Κυβερνητικής Οργάνωσης ΟΝΕ για την Αφρική: «Η πολιτικοποίηση του εμβολίου δεν θα σταματήσει τόσο γρήγορα, αλλά οι συνέπειες είναι καταστροφικές. Κάθε τόσο εμφανίζονται νέες παραλλαγές. Για όσο διάστημα κάποιες χώρες θα έχουν ποσοστά εμβολιασμού 80-90% και κάποιες άλλες 10%, ο ιός θα επανέρχεται. Αυτό δεν πρόκειται να σταματήσει, μέχρι να τερματιστεί η πολιτικοποίηση των εμβολιασμών…»