Μπορεί για τους περισσότερους οι Απόκριες να συνδέονται με τα μεγάλα καρναβάλια, τις παρελάσεις μεταμφιεσμένων ή τους ξέφρενους χορούς. Σε αρκετούς όμως νομούς και γεωγραφικά διαμερίσματα της χώρας, σώζονται έθιμα και παραδόσεις που μεταφέρονται αναλλοίωτα από γενιά σε γενιά μέχρι και τις μέρες μας.
Απόκριες και Καθαρά Δευτέρα - Κοζάνη: Τα αερόστατα στον Πεντάλοφο Κοζάνης
Ο Πεντάλοφος είναι ένας πετρόκτιστος θησαυρός, κτισμένος στα χίλια μέτρα υψόμετρο, στον αυχένα της βορειανατολικής Πίνδου, στην Κοζάνη και αξίζει για πολλούς λόγους κάποιος να τον επισκεφθεί.
Την Kαθαρή Δευτέρα, οι κάτοικοι δεν πετούν χαρταετό, αλλά αυτοσχέδια, μικρά αερόστατα που έχουν κατασκευάσει οι ίδιοι. Πρόκειται για χάρτινες πολύχρωμες κυλινδρικές κατασκευές, με την μεγαλύτερη να φθάνει στο 1,70 ύψος, ανοικτές από τη μία πλευρά, όπου ένα κομμάτι πανί βρεγμένο με εύφλεκτο υλικό βρίσκεται δεμένο στο κέντρο της οπής του αερόστατου. Ο δεξιοτέχνης κατασκευαστής βάζει φωτιά στο πανί και ένα λεπτό αργότερα, το αερόστατο αρχίζει να παίρνει ύψος. Εάν ο καιρός δεν είναι βροχερός, δεκάδες αυτοσχέδια πολύχρωμα αερόστατα από κάθε μέγεθος και τεχνοτροπία, σκεπάζουν τον ουρανό της ορεινής κοινότητας, διασκεδάζοντας όχι μόνο τους μικρούς που μαθαίνουν, αλλά και τους δεκάδες επισκέπτες της περιοχής.
Εάν ρωτήσει κανείς τους παππούδες του χωριού δεν θυμούνται πότε εμφανίστηκε το έθιμο στο χωριό τους. Όμως, επισημαίνουν με νόημα, ότι «οι Πενταλοφίτες, ως πελεκάνοι και αρχιμάστορες της πέτρας ταξίδευαν, όχι μόνο στην Θεσσαλία, την Ήπειρο, την Πελοπόννησο, την Κρήτη και τα Δωδεκάνησα, κτίζοντας πέτρινα αριστουργήματα αλλά έφταναν μέχρι και τα παράλια της Mεσογείου, την Συρία και τις χώρες της Mέσης Ανατολής. Επίσης, μετά το 1880, καταγράφονται και οι πρώτοι οικονομικοί μετανάστες στις ΗΠΑ, όπου στις αρχές του αιώνα κάποιοι αρχίζουν να επιστρέφουν στην γενέτειρα. Το πέταγμα του αερόστατου καθιερώθηκε την Καθαρή Δευτέρα, λόγω του ότι οι ''παρέες'' των μαστόρων ήταν ακόμη στο χωριό, μιας και η αναχώρησή τους για τα «ξένα» γινόταν μετά τις 20 Μαρτίου.
Το αερόστατο αποτελείται από 16 χάρτινες, πολύ λεπτές κόλλες χαρτιού, για να γίνει η κατασκευή πολύ ελαφριά. Η ποικιλία των χρωμάτων θα δημιουργήσει ένα αερόστατο πολύχρωμο και χαρούμενο. Ένα πολύ λεπτό καλάμι στο κάτω μέρος, κρατά ανοικτό το αερόστατο στο οποίο δένεται σταυρωτά ένα σύρμα όπου στερεώνεται ένα πανί βουτηγμένο σε λάδι και πετρέλαιο. Η φωτιά του πανιού θα θερμάνει το εσωτερικό μέρος του αερόστατου ώστε να μπορέσει να απογειωθεί. Εάν οι καιρικές συνθήκες είναι καλές τα αερόστατα μπορεί να φθάσουν πολύ ψηλά, ακόμη και πάνω από τα χίλια μέτρα υψόμετρο, δημιουργώντας ένα ωραίο θέαμα στους επισκέπτες.
Απόκριες και Καθαρά Δευτέρα-Ζάκυνθος: Ο παραμυθένιος «βενετσιάνικος γάμος στο Τζάντε»
Ένας παραμυθένιος γάμος, με ρίζες στα βάθη της ενετοκρατίας στα Ιόνια νησιά, αναβιώνει κάθε χρόνο στην Ζάκυνθο, την περίοδο των αποκριών και δεν είναι άλλος από το περίφημο πλέον «βενετσιάνικο γάμο στο Τζάντε». Από το 2004 έως και σήμερα, ο «βενετσιάνικος γάμος στο Τζάντε», αποτελεί για την Ζάκυνθο, ένα αναπόσπαστο κομμάτι του πολιτισμού της αλλά και το μεγαλύτερο δρώμενο του καρναβαλιού. Εκατοντάδες Ζακυνθινοί, κάθε χρόνο, φορούν τις πανέμορφες αρχοντικές φορεσιές των «κόντηδων», του 16ου αιώνα και αποτυπώνουν με μοναδικό τρόπο, τον τότε μεγαλοπρεπές γάμο.
Το δρώμενο, μας μεταφέρει πίσω στον 16ο αιώνα, όπου οι ευγενείς του «τζάντε» με τις πανάκριβες φορεσιές τους και τα εντυπωσιακά κοστούμια τους, έδειχναν τον πλούτο τους στους απλούς πολίτες μέσα από τους γάμους που πραγματοποιούσαν οι αρχοντικές οικογένειες του νησιού. Η προετοιμασία για έναν τέτοιο γάμο άρχιζε πολύ καιρό πριν, καθώς η νύφη και οι υπόλοιπες γυναίκες που ήταν καλεσμένες στο γάμο, έπρεπε να αρχίσουν να ράβουν, τα εντυπωσιακά τους φορέματα ώστε να είναι έτοιμες και να κάνουν πρόβες πολύ πριν το γάμο.
Η μεγαλειώδης πομπή του Βενετσιάνικου γάμου, αρχίζει από τη πλατεία του Αγίου Παύλου, στη συνέχεια διασχίζει την οδό Αλεξάνδρου Ρώμα, και καταλήγει στην πλατεία του Αγίου Μάρκου. Ακολούθως πραγματοποιείται, με τις απαραίτητες τιμές, η τελετή του γάμου παρουσία του νοδάρου (συμβολαιογράφου). Αξίζει να σημειωθεί ότι η μεγαλειώδης πομπή του γάμου ανοίγει με τυμπανιστές και σημαιοφόρους. Ακολουθούν οι νεόνυμφοι και οι κοντινοί συγγενείς τους. Η νόνα (γιαγιά) μεταφέρεται μέσα σε λεντίκα (κλειστό φορείο εξαιρετικής τέχνης μέσα στο οποίο μετέφεραν τους ευγενείς) ενώ, ακολουθούν τα σεντούκια της νύφης με τα προικιά. Την πομπή πλαισιώνουν οι προσκεκλημένοι, οι οποίοι φορούν ακριβή αντίγραφα στολών του 16ου αιώνα, ενώ κορίτσια κρατούν κάνιστρα με ροδοπέταλα και μπομπονιέρες. Στην συνέχεια ακολουθεί το γαμήλιο γλέντι, με αναγεννησιακούς χορούς και πολλά τοπικά παραδοσιακά εδέσματα όπως είναι τα ζαχαροκούκα (κουφέτα), ορτζάδες (σουμάδα) και πάντολες (παντεσπάνι).
Απόκριες και Καθαρά Δευτέρα-Τρίκαλα: Ο καραγκούνικος γάμος
Στα Μεγάλα Καλύβια, του νομού Τρικάλων, κάθε χρόνο την Καθαρά Δευτέρα και για παραπάνω από έναν αιώνα, γίνεται αναπαράσταση του παραδοσιακού καραγκούνικου γάμου. Παρουσιάζεται όλη η ιεροτελεστία του γάμου ενός καραγκούνικου ζευγαριού, όπως αυτός γινόταν μέχρι και τη δεκαετία του 1960-70 στα Μεγάλα Καλύβια και σε όλα τα καραγκουνοχώρια της Δυτικής Θεσσαλίας.
Πριν ξεκινήσει ο γάμος, όπως αναφέρει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο φιλόλογος Ευθύμιος Αθ. Κουφογιάννης, γίνονται τα αρραβωνιάσματα (σιβάσματα) του ζευγαριού – κανονικά, γίνονταν τουλάχιστον ένα χρόνο πριν- αλλά παρουσιάζονται μαζί με το γάμο για την οικονομία του χρόνου. Στην πλατεία του χωριού γίνονται τα στέφανα και ακολουθεί ο παραδοσιακός γαμήλιος χορός. Δύο πομπές συναντιούνται στην πλατεία για το μυστήριο του...γάμου: Η μία του γαμπρού που καταφθάνει πρώτος και η άλλη της νύφης που έρχεται από το Κονάκι, το ανακαινισμένο διώροφο τούρκικο διοικητήριο που αποτελεί την έδρα του Εκπολιτιστικού Λαογραφικού Ομίλου Καλυβίων (ΕΛΟΚ). Ο γαμπρός – αφού τον έχουν ξυρίσει δημόσια και υπό τους ήχους παραδοσιακών τραγουδιών - είναι ντυμένος με φουστανέλα και οι συγγενείς του με παραδοσιακές φορεσιές του παρελθόντος (σκούτινα, παντελόνια, γιλέκα, κ.λ.π.).
Η νύφη – στον ρόλο της συνήθως κάποιος νεαρός άνδρας – φοράει, σύμφωνα με τον κ. Κουφογιάννη, την παραδοσιακή νυφιάτικη καραγκούνικη φορεσιά , την οποία για να τη φορέσει ολόκληρη χρειάζεται κάμποσες ώρες. Ιδιαίτερα το δέσιμο και το στόλισμα του κεφαλομάντηλου χρειάζεται αρκετή ώρα και επιδεξιότητα. Τα παλαιότερα χρόνια, προσθέτει, κυκλοφορούσε κι ένα κάρο γεμάτο με τα προικιά της νύφης που οι βλάμηδες έπαιρναν από το σπίτι της και τα μετέφεραν στο σπίτι του γαμπρού.
Η όλη διαδικασία των αρραβωνιασμάτων και του γάμου παρουσιάζεται ως παρωδία – κωμωδία με έξυπνες ατάκες, άφθονο χιούμορ και πολλές φορές «ακατάλληλες» χειρονομίες και κινήσεις που προκαλούν το γέλιο των παρευρισκόμενων. Την παράσταση «κλέβει» τις περισσότερες φορές ο ψευτοπαπάς με την παπαδιά του, που εισέρχονται στην πλατεία με μία μηχανή μεγάλου κυβισμού ή με κάποιο άλλο ασυνήθιστο μεταφορικό μέσο.
Οι θεατές – ανάμεσα στους Μεγαλοκαλυβιώτες και πολλοί επισκέπτες – παρακολουθούν αρχικά όλα τα δρώμενα και κατόπιν πιάνονται στον μεγάλο κύκλο του χορού και χορεύουν υπό τους ήχους του κλαρίνου παραδοσιακά δημοτικά τραγούδια της Θεσσαλίας και όχι μόνο.
Νωρίτερα, έχουν γευτεί την παραδοσιακή φασολάδα, που τους έχει προσφερθεί δωρεάν, μαζί με κρασί, από μέλη του πολιτιστικού συλλόγου ΕΛΟΚ και άλλους εθελοντές Μεγαλοκαλυβιώτες. Οι μάγειροι βάζουν όλη τη δεξιοτεχνία τους για να γίνει νόστιμη η φασολάδα, αφού η ποσότητά της ανέρχεται σε εκατοντάδες μερίδες. Η φασολάδα μαγειρεύεται λόγω Σαρακοστής ενώ είναι γνωστό ότι το πιο συνηθισμένο φαγητό του γάμου ήταν πληγούρι, δηλαδή χοντροκομμένο βρασμένο σιτάρι με πρόβατο.
Χαρακτηριστικό στοιχείο είναι το γεγονός ότι ακόμα και με αντίξοες καιρικές συνθήκες το έθιμο της αναπαράστασης πραγματοποιείται πάση θυσία.