Ο όγκος του επιβλητικός. Η αρχιτεκτονική του, ο τρόπος που έχουν αναπτυχτεί τα κτίρια το ένα πάνω στο άλλο σε μια συνεχόμενη πέτρινη σύνθεση στην άκρη του βουνού δημιουργούν μια απόκοσμη και ταυτόχρονα τόσο κοσμική εικόνα.
Το μοναστήρι του Αγίου Νικολάου Βαρσών είναι κτισμένο μόλις 12 χιλιόμετρα από την Τρίπολη, κοντά στο χωριό Νεοχώρι στη πλαγιά που οι ντόπιοι ονομάζουν Κουντρούφι.
Η ονομασία των Βαρσών κατά πάσα πιθανότητα έχει ρίζα σλάβικη και έχει σχέση με το νερό αφού στην περιοχή υπάρχει βάλτος και είναι γνωστός στην περιοχή ως μοναστηριακή λίμνη.
Κάποτε λεγόταν και "Μονή Δασών", λόγω του δάσους που υπήρχε στην περιοχή και καταστράφηκε από τον Ιμπραήμ. Κάποιοι υποστηρίζουν οτι οι Φράγκοι από παρανόηση έκαναν το "Δασών" "Βασών" και στην πορεία προστέθηκε και το "Ρ". Άλλοι αποδίδουν την ονομασία στην σύνθετη λέξη Βar που σημαίνει τόπος και son που σημαίνει νερό. Δηλαδή τόπος με νερό. Πηγή πάντως υπάρχει και σήμερα και από αυτή υδρεύεται το μοναστήρι.
Η πρώτη αναφορά γίνεται σε κώδικα του 11ου αιώνα όπου αναφέρεται ως "μονή Αγίου Νικολάου Βάλτας". Ως προς τον χρόνο κτίσεως της μονής δύο είναι οι πιθανές ημερομηνίες: το 1089 ή πιο παλιότερα, το 1030.
Η πορεία της θα πρέπει να είναι σημαντική στο χρόνο αφού γίνεται αναφορά σε αυτή σε μαρμάρινη επιγραφή στη βιβλιοθήκη της Δημητσάνας.
Η μονή πρέπει να ερημώθηκε για άγνωστους λόγους και ανακαινίστηκε την περίοδο 1460-1594 κατά την οποία ζούσαν εκεί περισσότεροι από 15 μοναχοί.
Αν και ήταν σημαντική για την περιοχή κατά την απογραφή από τους Βενετούς το 1700 αναφέρεται οτι έχει μόνο πέντε κελιά, 40 αμπέλια ξηρικά και 3 βοσκοτόπους.
Όπως και τα περισσότερα μοναστήρια έτσι και ο Άγιος Νικόλαος καταστρέφονται από αλβανικές ομάδες με τα Ορλωφικά.
Ο πατριάρχης Γρηγόριος ο Ε' ανανέωσε το σταυροπηγιακό προνόμιο που σημαίνει ότι ανακαινίστηκε αμέσως μετά την καταστροφή της.
Η μονή αποκτά ακόμη περισσότερο "αίγλη" καθώς εκεί το 1803 ενταφιάζεται το σώμα του νεομάρτυρα Δημήτριου τον οποίο αποκεφάλισαν οι Τούρκοι στις 14 Απριλίου.
Εκείνη την προεπαναστατική περίοδο ο ηγούμενος της Μονής Συμεών (Φεβρουάριος του 1819) συνεισφέρει στην φιλική εταιρεία 22 φλωριά.
Αν και είναι δύσκολο να συνδεθεί με σιγουριά η δράση των κλεφτών γύρω από την μονή υπάρχει ένας δημοτικός στίχος που περιγράφει την περίοδο αναμονής πριν ξεσπάσει η επανάσταση:
«και στης Βάλτας το Πηγάδι,
κλέφτες ρίχνουν το λιθάρι».
Όταν ξέσπασε η επανάσταση οι μοναχοί βοηθούν στον αγώνα. Μάλιστα η ιστορία θέλει μετά την αποτυχημένη απόπειρα του Φαβιέρου να ανακαταλάβει την Τρίπολη ,να καταφεύγουν στη μονή και να επιχειρούν κατά του Ιμπραήμ τα τμήματα του Τσόκρη και του Λόντου. Εδώ ο Κολοκοτρώνης είχε τοποθετήσει στρατιώτες με επικεφαλής τον Θανάση Δεληγιάννη στην προσπάθεια να αναχαιτίσει τις ορδές του Ιμπραήμ.
Ήταν δε τέτοια η ασφάλεια λόγω του χώρου που πρόσφερε το μοναστήρι που πολλοί Τριπολιτσιώτες είχαν εμπιστευθεί σε αυτό πολύτιμα αντικείμενα.