Το ειδησεογραφικό δίκτυο BBC επικοινώνησε με πολίτες που ζουν στις υπό ρωσική κατοχή περιοχές της Ουκρανίας. Τα ονόματα των ομιλούντων έχουν σκοπίμως παραποιηθεί προκειμένου εκείνοι να μην ταυτοποιηθούν και στοχοποιηθούν από τις ρωσικές δυνάμεις.
Ο «Μπόρις» ζει στη Χερσώνα μια πόλη που, πριν από το ξέσπασμα του πολέμου τον περασμένο Φεβρουάριο, είχε περίπου 280.000 κατοίκους. Από αυτούς, στην πορεία έμειναν πίσω περίπου οι 140.000. Οι άλλοι 140.000 αποχώρησαν αναζητώντας καταφύγιο είτε σε άλλες περιοχές της Ουκρανίας είτε στο εξωτερικό.
«Πολλοί άνθρωποι εξαφανίστηκαν τους πρώτους μήνες, καθώς οι νέοι εξουσιαστές της πόλης έβαλαν στο στόχαστρο οποιονδήποτε θεωρούσαν ότι ήταν πιστός στο Κίεβο.» Την περίοδο εκείνη μάλιστα των διώξεων/εξαφανίσεων, έβλεπε κανείς στους δρόμους αλλά και στα social media αναρτήσεις με τα πρόσωπα και τα ονόματα αγνοουμένων τους οποίους αναζητούσαν συγγενείς ή φίλοι.
Όσοι έμειναν πίσω στην πόλη όπου ζει ο «Μπόρις», και ήταν αρκετά τυχεροί ώστε να αποφύγουν τη σύλληψη, στην πορεία «προσαρμόστηκαν», όπως αναφέρεται. Κύριο μέλημά τους ήταν τώρα να αποφεύγουν να συναντούν τις ρωσικές δυνάμεις στον δρόμο και να μένουν μακριά από τα ρωσικά σημεία ελέγχου.
Έτερο μέλημα πολλών ήταν να σβήσουν από τη μνήμη των κινητών τους τηλεφώνων και των υπολογιστών κάθε ίχνος υλικού που θα μπορούσε να θεωρηθεί «ενοχοποιητικό». Κατά τα λοιπά, η εικόνα που έβγαινε προς τα έξω, για ένα διάστημα τουλάχιστον, ήταν εκείνη μιας επίπλαστης ηρεμίας, με την πόλη να είναι έρημη και ολίγους κατοίκους να μετακινούνται με το ποδήλατο μέσα σε ένα τοπίο που έμοιαζε «μετά-αποκαλυπτικό».
Από τα μέσα Ιουλίου ωστόσο και έπειτα, στην πόλη του «Μπόρις» θα άρχιζαν να συρρέουν άνδρες των ρωσικών μυστικών υπηρεσιών και να κάνουν αισθητή την παρουσία τους, με τις εν λόγω ροές μάλιστα να εντείνονται το διάστημα πριν από τα δημοψηφίσματα του Σεπτεμβρίου.
Όσο για το ρωσικό ρούβλι, εκείνο ακόμη δεν έχει υιοθετηθεί πλήρως στις υπό κατοχή περιοχές αν και η χρήση του εξαπλώνεται σε βάρος της ουκρανικής χρίβνια. Οι τράπεζες που λειτουργούν πια στις εν λόγω περιοχές είναι όλες ρωσικές και για να μπορέσει να ανοίξει κανείς λογαριασμό εκεί χρειάζεται να έχει ρωσικό διαβατήριο. Παράλληλα, ρωσικό διαβατήριο χρειάζεται να έχει και όποιος θέλει να πιάσει δουλειά στις υπηρεσίες του δήμου.
«Κατά αυτόν τον τρόπο προσπαθούν να κάνουν όσο το δυνατόν περισσότερους από τους Ουκρανούς να αποκτήσουν ρωσική υπηκοότητα», δηλώνει ο «Μπόρις», αν και αξίζει να σημειωθεί ότι οι κάτοχοι ρωσικών διαβατηρίων έχουν μέχρι στιγμής και περισσότερες πιθανότητες να στρατολογηθούν στο πλαίσιο της εν εξελίξει ρωσικής μερικής επιστράτευσης.
Το εκπαιδευτικό σύστημα τελεί και εκείνο υπό ρωσικό έλεγχο. Επικαλούμενοι ωστόσο την απειλή της Covid-19, πολλοί γονείς κρατούν τα παιδιά στο σπίτι όπου εκείνα συνεχίζουν να παρακολουθούν το ουκρανικό πρόγραμμα εκπαίδευσης μέσω διαδικτύου. «Τα παιδιά παρακολουθούν online μαθήματα σε σχολεία της Ουκρανίας, χρησιμοποιώντας το ρωσικό διαδίκτυο και δυτικά VPN. Είναι αρκετά ειρωνικό», λέει ο «Μπόρις».
Από τον Μάιο και έπειτα έχουν όμως κάνει την εμφάνισή τους στους δρόμους της Χερσώνας και πολλές προπαγανδιστικού χαρακτήρα ρωσικές αφίσες. Άλλες από αυτές τις αφίσες στέλνουν το μήνυμα πως οι Ρώσοι επέστρεψαν για να μείνουν. Άλλες κάνουν αναφορές στο ρωσικό παρελθόν της πόλης και άλλες καλούν τους κατοίκους να αποκτήσουν ρωσικά διαβατήρια ή να μιμηθούν το παράδειγμα διασήμων που γεννήθηκαν στη σημερινή Ουκρανία αλλά αφιέρωσαν τη ζωή τους στη Ρωσία.
Εάν συγκριθεί ωστόσο με τη Χερσώνα, η κατάσταση είναι ακόμη χειρότερη στη Μαριούπολη όπου ζει ο «Άλεξ» που επίσης μίλησε στο BBC.
«Οι Ρώσοι πήγαιναν από διαμέρισμα σε διαμέρισμα, καταστρέφοντας οτιδήποτε συνδεόταν με την Ουκρανία. Στο σπίτι μου έκαψαν ουκρανικά σύμβολα και πολλά βιβλία», λέει ο «Άλεξ».
Όταν η πολιορκία της Μαριούπολης έληξε στα τέλη Μαΐου, οι Ρώσοι στρατιώτες σταδιακά αποσύρθηκαν αφήνοντας πίσω ως «διοικητές» φιλορώσους αυτονομιστές προερχόμενους από την αυτοαποκαλούμενη Λαϊκή Δημοκρατία του Ντονέτσκ.
Η πόλη είχε προβλήματα ηλεκτροδότησης και υδροδότησης. Χιλιάδες σπίτια είχαν καταστραφεί και πολλά πτώματα παρέμεναν άταφα μέσα στα ερείπια.
Παράλληλα ωστόσο, παρά τις εικόνες της καταστροφής, θα άρχιζαν να τοποθετούνται στους δρόμους λάβαρα που καλωσόριζαν την «απελευθέρωση» της Μαριούπολης.
Ευρύτερα, στις υπό ρωσική κατοχή περιοχές της νότιας Ουκρανίας, τα σούπερ μάρκετ είναι πια εφοδιασμένα με ακριβά ρωσικά προϊόντα, ενώ οι λαϊκές αγορές από την άλλη πλευρά είναι γεμάτες με τρόφιμα τοπικής παραγωγής. Αποκομμένοι από το υπόλοιπο 80% της Ουκρανίας, οι αγρότε