Όταν η πανδημία καλπάζει, η χώρα κυριολεκτικά καίγεται και το διεθνές σκηνικό σκοτεινιάζει, μπορεί κανείς να ζητάει από τον πρωθυπουργό να επανεξετάσει ένα ζήτημα που θεωρείται κλεισμένο, όπως η απόσπαση των αρχαιοτήτων στον σταθμό Βενιζέλου στη Θεσσαλονίκη;
Ναι, όταν το ζήτημα αφορά αρχαιότητες μοναδικής σημασίας και την πολιτιστική ανάπτυξη της πόλης και όταν η αναξιοπιστία της υπουργού, της οποίας την εισήγηση ακολούθησε, είναι ολοφάνερη
Η κ. Μενδώνη αρχικά δήλωσε ότι οι ζημιές στο Τατόι ήταν μικρές. Οταν τα ρεπορτάζ των Γιώργου Λιάλιου, Σάκη Ιωαννίδη και Γιούλης Επτακοίλη στην «Κ» για τη σχεδόν ολοκληρωτική καταστροφή του φυσικού τοπίου, τις σοβαρές ζημιές σε επτά ιστορικά κτίρια, την καταστροφή ενός κοντέινερ και τις ζημιές σε άλλο κατέδειξαν την απόπειρα παραπληροφόρησης, τότε μόνο αναγκάσθηκε να ομολογήσει την αλήθεια. Συνεχίζει όμως να αποσείει κάθε ευθύνη από πάνω της. Κι όμως εκείνη είναι που επί δύο χρόνια αδράνησε στην εφαρμογή λεπτομερούς σχεδίου για τη διοίκηση και προστασία του συνόλου του Τατοΐου. Ιστορικά αντικείμενα είχαν απομακρυνθεί το 2016 για την προστασία τους. Η κ. Μενδώνη τα επανέφερε στο Τατόι με το επιχείρημα ότι δεν πρέπει να διασπάται η ενότητα συλλογών· βεβαίως, αλλά για την έκθεσή τους κι όταν εξασφαλίζεται η προστασία τους.
Το Τατόι ήταν η πιο προφανής προσπάθεια παραπληροφόρησης, όχι η πρώτη. Σε ρεπορτάζ του αμερικανικού τηλεοπτικού δικτύου PBS για τις αναστηλωτικές εργασίες στην Ακρόπολη, η κ. Μενδώνη δήλωσε ότι η UNESCO έχει ενημερωθεί από το 2002 και ότι για μικρές επεμβάσεις δεν χρειάζεται συνεννόηση. Τη διέψευσε ο δημοσιογράφος: η UNESCO τον πληροφόρησε ότι δεν υπήρξε ενημέρωση και επιθυμεί διακοπή των εργασιών μέχρι να γίνουν σχετικές διαβουλεύσεις. Η κ. Μενδώνη ισχυρίζεται ότι η απόσπαση αρχαιοτήτων από τον σταθμό μετρό Αγίας Σοφίας στη Θεσσαλονίκη έγινε το 2017 – η επανατοποθέτησή τους αποδείχθηκε αδύνατη. Η αλήθεια είναι ότι έγινε το 2012, όταν ήταν γενική γραμματέας του υπουργείου. Ειδικοί προειδοποίησαν ότι η απόσπαση των αρχαιοτήτων του σταθμού Βενιζέλου θα υπονομεύσει την αυθεντικότητα του μνημείου και τις πιθανότητες να αναγνωρισθεί ως μνημείο της παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς. Κατά την κ. Μενδώνη αυτό δεν ισχύει, αφού ο ναός του Αμπού Σιμπέλ αναγνωρίζεται ως μνημείο της παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς, μολονότι μεταφέρθηκε σε άλλη θέση. Ομως η μεταφορά του ναού, του οποίου η κατά χώρα διατήρηση ήταν αδύνατη λόγω της κατασκευής του φράγματος του Ασουάν, έγινε το 1959, πριν η UNESCO οριστικοποιήσει τα κριτήρια για την αυθεντικότητα ενός μνημείου.
Δεν χρειάζεται να πιει κανείς όλον τον ωκεανό για να καταλάβει ότι το νερό είναι αλμυρό. Η κ. Μενδώνη παραπληροφορεί. Το κάνει και όταν ισχυρίζεται ότι η απόσπαση και επανατοποθέτηση των αρχαιοτήτων στον σταθμό Βενιζέλου θα επιτρέψει την έγκαιρη, ώς το 2023, αποπεράτωση του μετρό της Θεσσαλονίκης και ότι δεν υπάρχει άλλη εφαρμόσιμη λύση. Τον πρώτο ισχυρισμό τον καταρρίπτει η αρχαιολογική εμπειρία. Η απόσπαση αρχαιοτήτων επιβάλλει, σύμφωνα με τη νομοθεσία, την ανασκαφή των υποκείμενων στρωμάτων. Οποιος ισχυρίζεται ότι χώρος έκτασης 1.300 τ.μ. μπορεί να ανασκαφεί σε βάθος 3 μέτρων σε 3-4 μήνες, δεν ξέρει τι του γίνεται. Η ανασκαφή στρωμάτων που κρύβουν τα υλικά κατάλοιπα της Θεσσαλονίκης από την ίδρυσή της στα τέλη του 4ου π.Χ. αιώνα ώς τον 4ο μ.Χ. αιώνα θα απαιτήσει στην καλύτερη περίπτωση 12 μήνες, χωρίς να συνυπολογίζεται ο χρόνος μελέτης και ενδεχόμενων αποσπάσεων. Τον δεύτερο ισχυρισμό τον έχουν καταρρίψει οι πιο έγκυροι ειδικοί: ενώ το σχέδιο για τη διατήρηση των αρχαιοτήτων στη θέση τους, άμεση λειτουργία του μετρό χωρίς αυτόν τον σταθμό και αποπεράτωσή του αργότερα είναι εφαρμόσιμο, με ενδεχόμενες τροποποιήσεις, η μελέτη απόσπασης που θέλει να εφαρμόσει το υπουργείο, έχει ασάφειες και αξεπέραστες αδυναμίες που προκαλούν καθυστερήσεις
Ο πρόχειρος επανασχεδιασμός του μετρό Θεσσαλονίκης από την «Αττικό Μετρό», η αδιαφορία στις συστάσεις ειδικών και η άρνηση μιας υπουργού να εφαρμόσει ένα υλοποιήσιμο σχέδιο μόνο επειδή έγινε αποδεκτό από την προηγούμενη κυβέρνηση ταλαιπώρησαν και θα συνεχίσουν να ταλαιπωρούν τους Θεσσαλονικείς, που στη μεγάλη τους πλειοψηφία (62%) διαφωνούν με την απόσπαση των αρχαιοτήτων. Η εμμονή της κ. Μενδώνη να ακυρώνει λογικά μέτρα των προκατόχων της –όπως η απομάκρυνση αντικειμένων από το Τατόι για την προστασία τους– έχει αποδειχθεί καταστροφική. Ο πρωθυπουργός δεν θα μπορεί μετά την καταστροφή στο Τατόι και την παραπλάνηση της κοινής γνώμης από την κ. Μενδώνη να προφασισθεί άγνοια. Με ανοικτές επιστολές 500 και πλέον Ελληνες και ξένοι επιστήμονες έχουν ζητήσει την παρέμβασή του. Ο πρωθυπουργός ας δεχθεί το αίτημά τους, θέτοντας τέρμα στις μεθοδεύσεις της υπουργού που δεν δίστασε να απομακρύνει από το ΚΑΣ τον κατ’ εξοχήν ειδικό για το θέμα, τον ομότιμο καθηγητή Δομοστατικής στο ΕΜΠ Βλάση Κουμούση, επειδή διαφώνησε εξαρχής με τα σχέδιά της. Για να ολοκληρωθεί το μετρό και να αξιοποιηθεί ένα μοναδικό εύρημα, για το οποίο η Θεσσαλονίκη θα έπρεπε να πανηγυρίζει, ο πρωθυπουργός ας φέρει στο ίδιο τραπέζι τους ειδικούς που η κ. Μενδώνη έκανε αντίδικους. Τώρα που η χώρα χρειάζεται συναίνεση για το κλείσιμο ανοικτών πληγών, αυτό δεν θα ήταν υποχώρηση, αλλά απόδειξη πολιτικού σθένους.
* Ο κ. Αγγελος Χανιώτης είναι καθηγητής Αρχαίας Ιστορίας στο Ινστιτούτο Προηγμένων Μελετών, Πρίνστον
ΠΗΓΗ: Εφημερίδα «Καθημερινή»