Οι εξελίξεις στη Συρία, σε μία πρώτη ανάγνωση δείχνουν την Τουρκία ως νικήτρια. Στο πλαίσιο των αναλύσεων που δημοσιεύει το Foreign Affairs είναι και άρθρο του Gonul Tol – συγγραφέας του βιβλίου «Erdogan’s War: A Strongman’s Struggle at Home and in Syria” και διευθυντής του Τουρκικού Προγράμματος του Middle East Institute – με τίτλο «Πώς η Τουρκία κέρδισε τον εμφύλιο πόλεμο στη Συρία».
Στην ανάλυση του ο Gonul Tol εξηγεί τους λόγους που η Τουρκία επωφελείται από την αλλαγή της εξουσίας στην Συρία, αλλά και τους κινδύνους αν η χώρα βυθιστεί εκ νέου στην αστάθεια.
Σημειώνοντας πως στις περισσότερες πρωτεύουσες της Μέσης Ανατολής, η είδηση της πτώσης του Σύρου προέδρου Assad προκάλεσε τεράστια ανησυχία, ο Τολ τονίζει ότι η Άγκυρα δεν είναι μία από αυτές. Αντί να ανησυχεί για τις προοπτικές της Συρίας μετά από μια δεκαετία και πλέον συγκρούσεων, ο Τούρκος Πρόεδρος Ερντογάν βλέπει ευκαιρίες στην μετά Assad εποχή.
Βάσιμη η αισιοδοξία Ερντογάν
Η αισιοδοξία του Τούρκου Προέδρου είναι βάσιμη, καθώς από όλους τους μεγάλους παίκτες της περιοχής, η Άγκυρα διαθέτει τους ισχυρότερους διαύλους επικοινωνίας και ιστορικό συνεργασίας με την ισλαμιστική ομάδα που έχει τώρα την ευθύνη στη Δαμασκό, και για αυτό αναμένεται να καρπωθεί τα οφέλη από την πτώση του καθεστώτος Assad.
Υπογραμμίζει πως επικεφαλής μεταξύ των δυνάμεων των ανταρτών που τερμάτισαν την κυριαρχία του Assad την Κυριακή είναι η Hayat Tahrir al-Sham (HTS), μια σουνιτική μουσουλμανική ομάδα που προηγουμένως συνδεόταν με την Αλ Κάιντα και έχει χαρακτηριστεί ως τρομοκρατική οργάνωση από την Τουρκία, τις ΗΠΑ και τον ΟΗΕ.
Επισημαίνει ωστόσο πως παρά τους χαρακτηρισμούς αυτούς, η Τουρκία έχει παράσχει έμμεση βοήθεια στην HTS. Η τουρκική στρατιωτική παρουσία στη βορειοδυτική συριακή πόλη Ιdlib προστάτευσε σε μεγάλο βαθμό την ομάδα από τις επιθέσεις των συριακών κυβερνητικών δυνάμεων, επιτρέποντάς της να διοικεί ανενόχλητη την επαρχία για χρόνια.
Η επιρροή της Τουρκίας ήρθε μέσω της βοήθειας
Η Τουρκία διαχειρίστηκε τη ροή διεθνούς βοήθειας σε περιοχές που διοικούνται από την HTS, γεγονός που αύξησε τη νομιμοποίηση της ομάδας μεταξύ των κατοίκων. Το εμπόριο μέσω των τουρκικών συνόρων παρείχε επίσης οικονομική στήριξη στην HTS.
Σε αυτό το πλαίσιο τονίζει ότι όλα αυτά έδωσαν στην Τουρκία επιρροή επί της HTS. Τον Οκτώβριο, ο Ερντογάν κατέστειλε τα σχέδια για μια επίθεση των ανταρτών στο Χαλέπι. Έτσι, όταν οι δυνάμεις των ανταρτών ξεκίνησαν την εκστρατεία τους στα τέλη του περασμένου μήνα, το έκαναν πιθανότατα με την έγκριση του Ερντογάν.
Για χρόνια, ο Assad κωλυσιεργούσε καθώς ο Ερντογάν προσπαθούσε να βελτιώσει τους δεσμούς με τη Δαμασκό και να επαναπατρίσει τα εκατομμύρια των Σύρων προσφύγων, η παρουσία των οποίων στην Τουρκία υπονόμευε την υποστήριξη προς το κυβερνών κόμμα του.
Με τους περιφερειακούς συμμάχους του Assad να έχουν αποδυναμωθεί από την ισραηλινή εκστρατεία στη Γάζα και τον Λίβανο και τη Ρωσία να έχει αποσυντονιστεί στην Ουκρανία, ο Ερντογάν είδε μια ευκαιρία να αναγκάσει τον Σύρο ηγέτη να καθίσει στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων.
Ο Ερντογάν ετοιμάζεται να εξαργυρώσει την πολυετή επένδυση
Η θυελλώδης επιτυχία των ανταρτών αποτέλεσε έκπληξη. Τώρα, ο Assad έχει φύγει εντελώς από το προσκήνιο και ο Ερντογάν ετοιμάζεται να εξαργυρώσει την πολυετή επένδυσή του στη συριακή αντιπολίτευση.
Καθώς το Ιράν και η Ρωσία -οι κύριοι αντίπαλοι της Τουρκίας στη Συρία- είναι αποδυναμωμένοι, μια φιλική προς την Άγκυρα κυβέρνηση θα μπορούσε σύντομα να συσταθεί στη Δαμασκό, έτοιμη να υποδεχτεί πίσω τους πρόσφυγες.
Σημειώνει επίσης πως με την έξωση του Assad θα μπορούσε ακόμη και να ανοίξει ένα παράθυρο για την αποχώρηση των εναπομεινάντων αμερικανικών στρατευμάτων, εκπληρώνοντας έναν μακροχρόνιο στόχο της Άγκυρας. Εάν μπορέσει να αποφύγει τους πιθανούς κινδύνους που ελλοχεύουν, η Τουρκία θα μπορούσε να καταλήξει ξεκάθαρος νικητής στον εμφύλιο πόλεμο της Συρίας.
Οι σχέσεις ΗΠΑ – Τουρκίας μέσα από τη Συρία
Ο εμφύλιος στην Συρία είχε μετατρέψει τις ήδη βεβαρημένες σχέσεις της Τουρκίας με τις ΗΠΑ σε στρατηγικό εφιάλτη. Η απόφαση των ΗΠΑ το 2014 να ρίξουν από αέρος όπλα στις Μονάδες Προστασίας του Λαού (YPG) των Κούρδων της Συρίας -μια ομάδα που η Άγκυρα θεωρεί τρομοκρατική οργάνωση- αποτέλεσε σημείο καμπής στις διμερείς σχέσεις.
Από τη σκοπιά των ΗΠΑ, η υποστήριξη προς την YPG έγινε στρατηγική επιταγή μετά από μήνες αποτυχημένων προσπαθειών να πείσουν την Τουρκία να κάνει περισσότερα για να υποτάξει το Ισλαμικό Κράτος.
Η Ουάσιγκτον, όλο και περισσότερο απογοητευμένη από την φαινομενική αδιαφορία της Τουρκίας για τις δραστηριότητες του ISIS εντός των συνόρων της, δεν έβλεπε καλύτερη επιλογή. Η Άγκυρα, από την πλευρά της, αισθάνθηκε προδομένη από την απόφαση του συμμάχου της να εξοπλίσει τον εχθρό της.
Η Ρωσία επωφελήθηκε
Το άρθρο συνεχίζει υπενθυμίζοντας πως καθώς τα προβλήματα της Τουρκίας με τις ΗΠΑ επιδεινώνονταν, η Ρωσία επωφελήθηκε.
Η Μόσχα επενέβη στη Συρία το 2015 για να σώσει το καθεστώς Assad, θέτοντας τα συμφέροντά της σε σύγκρουση με εκείνα της Άγκυρας. Η Ρωσία είχε σαφώς το πάνω χέρι στη Συρία και ο Ερντογάν δεν είδε άλλη επιλογή από το να συνεργαστεί με τον πρόεδρο Πούτιν.
Μόνο με το πράσινο φως της Μόσχας, η Τουρκία μπόρεσε να εξαπολύσει στρατιωτική εισβολή το 2019 στη βόρεια Συρία για να ανακόψει την πρόοδο των Κούρδων εκεί, έναν στόχο που ο Ερντογάν θεωρούσε απαραίτητο για να εδραιώσει την εσωτερική του συμμαχία με τους Τούρκους εθνικιστές.
Υπάρχουν κάποιες εικασίες ότι η απόφαση του Ερντογάν να αγοράσει τα ρωσικά συστήματα αντιπυραυλικής άμυνας S-400 -μια κίνηση που προκάλεσε ρήξη με τις ΗΠΑ και το ΝΑΤΟ- ήταν για να εξασφαλίσει αυτή την έγκριση από τη Μόσχα.
Η ισορροπία μετατοπίστηκε υπέρ Ερντογάν
Όπως αναφέρει σήμερα, με την αποχώρηση του Assad, αυτή η ισορροπία δυνάμεων έχει μετατοπιστεί γρήγορα υπέρ του Ερντογάν. Η απώλεια της Ρωσίας όχι μόνο δίνει στην Τουρκία πιο ελεύθερα περιθώρια στη Συρία, αλλά θα βλάψει και το κύρος της Μόσχας σε άλλα μέρη, όπου οι δύο χώρες ανταγωνίζονται για επιρροή.
Η Αφρική είναι μια τέτοια περιοχή. Η επέμβαση στη Συρία είχε βοηθήσει τον Πούτιν να προβάλει την εικόνα της Ρωσίας ως μεγάλης δύναμης και αξιόπιστου υποστηρικτή. Αξιοποίησε αυτή τη φήμη για να καλλιεργήσει στενούς δεσμούς με τους αυτοκράτορες της Αφρικής, ιδίως στο Σαχέλ, ενώ η Τουρκία προσπάθησε να τοποθετηθεί εκεί ως εναλλακτική λύση στη Μόσχα.
Η κατάρρευση του Assad θα αμαυρώσει την εικόνα της Ρωσίας και θα απειλήσει τις συνεργασίες της. Και χωρίς στρατιωτικό αποτύπωμα στη Συρία, η υλικοτεχνική υποστήριξη της Ρωσίας για τις επιχειρήσεις της στην Αφρική, ιδίως στη Λιβύη, θα τεθεί σε κίνδυνο, αφήνοντας ενδεχομένως ένα κενό που μπορεί να καλύψει η Τουρκία.
Ιράν
Η κατάρρευση του Assad θα ενισχύσει επίσης την θέση της Τουρκίας στις σχέσεις της με το Ιράν. Οι δύο χώρες είναι εδώ και καιρό περιφερειακοί αντίπαλοι. Στη Συρία, οι υποστηριζόμενες από το Ιράν δυνάμεις συντονίστηκαν με το YPG στην καταπολέμηση του ISIS, παραγκωνίζοντας έτσι τις υποστηριζόμενες από την Τουρκία δυνάμεις σε ορισμένες περιοχές.
Και στον Νότιο Καύκασο, η Άγκυρα και η Τεχεράνη έχουν επιδιώξει αντικρουόμενες ατζέντες. Η Τουρκία έχει συσφίξει τη συνεργασία της με το Αζερμπαϊτζάν με τρόπους που το Ιράν θεωρεί απειλή, και το Ιράν διατηρεί φιλικούς δεσμούς με την Αρμενία, η οποία έχει μια αμφιλεγόμενη σχέση με την Τουρκία.
Το Ιράν, ωστόσο, έχει αποδυναμωθεί, πρώτα από τον ισραηλινό πόλεμο στη Γάζα, ο οποίος επέφερε πλήγμα στον υπό ιρανική ηγεσία «άξονα αντίστασης», και τώρα από την απομάκρυνση του Assad, ο οποίος ήταν ο σταθερός σύμμαχος της Τεχεράνης.
Η Συρία διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο στη στρατηγική του Ιράν για την υποστήριξη μαχητικών ομάδων και πληρεξουσίων σε ολόκληρη την περιοχή. Χρησίμευε ως χερσαία γέφυρα, μέσω της οποίας η Τεχεράνη μπορούσε να μεταφέρει όπλα και άλλες προμήθειες στη Χεζμπολάχ στον Λίβανο.
Η απώλεια της Συρίας θα περιορίσει την ικανότητα του Ιράν να προβάλλει ισχύ, δίνοντας στην Τουρκία περισσότερο χώρο για ελιγμούς, από το Ιράκ και τη Συρία μέχρι τον Νότιο Καύκασο.
Ευκαιρία συμφιλίωσης με την Ουάσιγκτον
Ο Tol σημειώνει πως η πτώση του καθεστώτος Assad είναι πιθανό να προσφέρει στον Ερντογάν ένα ακόμη όφελος, την ευκαιρία για συμφιλίωση με την Ουάσιγκτον.
Η στρατιωτική παρουσία των ΗΠΑ στη Συρία και η συνεργασία με το YPG έχουν επιβαρύνει τις διμερείς σχέσεις και έχουν περιπλέξει τις τουρκικές επιχειρήσεις στην περιοχή. Το 2019, λίγες ημέρες αφότου ο πρόεδρος Trump ανακοίνωσε την απόσυρση των αμερικανικών στρατευμάτων από τη Συρία, η Άγκυρα διέταξε στρατιωτική εκστρατεία εναντίον των Κούρδων συμμάχων της Ουάσιγκτον στη Συρία.
Ένας οργισμένος Trump επέβαλε κυρώσεις στην Τουρκία και δεσμεύτηκε να διατηρήσει έναν «μικρό αριθμό» στρατευμάτων σε τμήματα της Συρίας για την προστασία των πετρελαϊκών εγκαταστάσεων.
Η Άγκυρα επιθυμούσε εδώ και καιρό την απόσυρση των αμερικανικών δυνάμεων και η εκλογή του Trump για δεύτερη θητεία αναζωπύρωσε τις ελπίδες ότι θα έφερνε επιτέλους τα εναπομείναντα στρατεύματα στην πατρίδα τους.
Η αποχώρηση του Assad θα μπορούσε να κάνει πιο πιθανό αυτό το αποτέλεσμα. Καθώς οι Σύροι αντάρτες έφτασαν στα προάστια της Δαμασκού για να εισβάλουν στο προπύργιο του καθεστώτος Assad, ο Trump επέμεινε ότι οι ΗΠΑ «δεν πρέπει να έχουν καμία σχέση» με τον αγώνα τους.
Ο Τραμπ μπορεί να συμφωνήσει με την Τουρκία
Όταν αναλάβει τα καθήκοντά του, ο Trump μπορεί να καταλήξει σε μια συμφωνία στην οποία η Τουρκία θα δεσμευτεί να περιορίσει το ISIS και οι ΗΠΑ θα αποσύρουν τα στρατεύματά τους από τη Συρία, προετοιμάζοντας έτσι την Άγκυρα για μια παραγωγική σχέση με τη νέα κυβέρνηση.
Σύμφωνα με τον αρθρογράφο ωστόσο παρόλο που μια Συρία μετά τον Assad προσφέρει ευκαιρίες για την Άγκυρα, υπάρχει επίσης ένας αδιαμφισβήτητος κίνδυνος ότι οι δυνάμεις υπό την ηγεσία των ισλαμιστών, που ανέτρεψαν τον δικτάτορα, θα μπορούσαν να ενισχύσουν την αστάθεια και τον εξτρεμισμό.
Τι έχει δείξει η Ιστορία
Οι μεταβάσεις εξουσίας αυτού του είδους σπάνια είναι ομαλές. Δεκατρία χρόνια αφότου μια εξέγερση στη Λιβύη, με την υποστήριξη του ΝΑΤΟ, οδήγησε στην ανατροπή και τον θάνατο του Καντάφι, η χώρα αυτή παραμένει βυθισμένη σε συγκρούσεις και χάος και ο πληθυσμός της υποφέρει παρά τον άφθονο πετρελαϊκό της πλούτο.
Μετά την εκδίωξη του Σαντάμ Χουσεΐν το 2003, οι νέοι ηγέτες του Ιράκ αγωνίστηκαν να εδραιώσουν τη δημοκρατία και η χώρα υπέστη βάναυση βία.
Όπως επισημαίνει η Συρία αντιμετωπίζει σήμερα προκλήσεις παρόμοιας, ίσως και μεγαλύτερης κλίμακας, έχοντας υποστεί πάνω από μια δεκαετία εμφυλίου πολέμου που προκάλεσε εκτεταμένες καταστροφές και εμβάθυνε τα κοινωνικά και πολιτικά ρήγματα.
Το κατά πόσον οι ομάδες που αντικατέστησαν τον Assad μπορούν να αντιμετωπίσουν αυτά τα προβλήματα είναι αβέβαιο. Οι αντάρτες ανακοίνωσαν έναν προσωρινό πρωθυπουργό, αλλά ο έλεγχος της νέας κυβέρνησης δεν έχει ακόμη εδραιωθεί πλήρως.
Εάν είναι σε θέση να προχωρήσει προς την κατεύθυνση της τεράστιας προσπάθειας ανασυγκρότησης που χρειάζεται τώρα η Συρία, η Τουρκία θα έχει σίγουρα ρόλο να διαδραματίσει.
Η υποστήριξή της προς τις ομάδες που είναι υπεύθυνες, τα μακρά σύνορα που μοιράζεται με τη Συρία και η στρατιωτική της παρουσία στη χώρα τής προσδίδουν σημαντική επιρροή. Αλλά ακόμα κι έτσι, η Άγκυρα δεν θα μπορέσει να υπαγορεύσει τον τρόπο με τον οποίο θα κυβερνήσουν οι νέοι ηγέτες στη Δαμασκό.
Σοβαροί λόγοι για επιφυλάξεις
Για τον Tol ωστόσο, υπάρχουν σοβαροί λόγοι να είμαστε επιφυλακτικοί. Η διακυβέρνηση του HTS στην Ιdlib δεν ήταν σχεδόν καθόλου δημοκρατική. Η Άγκυρα μπορεί να πιέσει μια νέα συριακή κυβέρνηση να εγγυηθεί δικαιώματα για τις γυναίκες και τις μειονοτικές ομάδες, εν μέρει για να τη βοηθήσει να εξασφαλίσει την εύνοια της Δύσης, αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι οι αντάρτες θα την ακούσουν.
Και η Τουρκία, μια χώρα που αρνείται να παραχωρήσει στον δικό της κουρδικό πληθυσμό βασικά δικαιώματα, είναι απίθανο να επιδιώξει γενναιόδωρους όρους για τους Κούρδους της Συρίας.
Ένα άλυτο κουρδικό πρόβλημα θα προσκαλούσε συνεχή αστάθεια στη βόρεια Συρία, με πιθανότητα να επεκταθεί και στην Τουρκία. Και αν οι αντάρτες αποτύχουν να κατοχυρώσουν τα ίσα δικαιώματα για όλους τους Σύριους στο νόμο και την πράξη, η νέα Συρία μπορεί να μη διαφέρει και πολύ από την παλιά.
Αυτό το αποτέλεσμα δεν θα ήταν καλό για την Άγκυρα. Ο Ερντογάν θέλει οι Σύροι πρόσφυγες, που διαμένουν τώρα στην Τουρκία, να επιστρέψουν στη χώρα τους εθελοντικά. Χωρίς διαβεβαιώσεις για ένα δημοκρατικό μέλλον, πολλοί μπορεί να μην το θελήσουν.
Τονίζει επίσης τον υπαρκτό κίνδυνο αναζωπύρωσης του ISIS. Εκμεταλλευόμενη αυτή την περίοδο χάους, η τζιχαντιστική ομάδα θα μπορούσε να προσπαθήσει να επανιδρυθεί. Η Τουρκία είναι ιδιαίτερα ευάλωτη σε τρομοκρατικές επιθέσεις, καθώς φιλοξενεί ενεργά δίκτυα του ISIS. Μόνο φέτος, οι τουρκικές αρχές έχουν συλλάβει περισσότερα από 3.000 ύποπτα μέλη του ISIS σε επιχειρήσεις με στόχο αυτά τα δίκτυα.
Η Τουρκία ιδιοκτήτρια των προβλημάτων της Συρίας
Ως διαμεσολαβητής ισχύος, οι ενέργειες του οποίου οδήγησαν στην πτώση του καθεστώτος Αssad, η Τουρκία θα είναι η ιδιοκτήτρια των προβλημάτων της Συρίας.
Η ύπαρξη μιας φιλικής κυβέρνησης στη Δαμασκό μπορεί πράγματι να ανοίξει πόρτες για τον Ερντογάν. Θέλει να επιστρέψουν οι πρόσφυγες στη Συρία και οι σύμμαχοί του στον κατασκευαστικό τομέα της Τουρκίας θέλουν να συμμετάσχουν στην ανοικοδόμηση της χώρας.
Αυτή η νίκη στη Συρία τού προσέδωσε κύρος, το οποίο ο Ερντογάν ελπίζει να χρησιμοποιήσει προς όφελός του στις σχέσεις του με τη Δύση και με χώρες της περιοχής.
Αλλά αν η Συρία διολισθήσει ξανά στο χάος, παράγοντας τρομοκρατία και αστάθεια, που θα μπορούσε να στείλει περισσότερους πρόσφυγες πέρα από τα σύνορα, ο ισχυρός άνδρας της Τουρκίας μπορεί να μετανιώσει για την καταστροφική επιτυχία των ανταρτών.
Πηγή: in.gr