Η Τουρκία βρίσκεται στο χείλος του γκρεμού, καθώς ο Ερντογάν, ο επίδοξος σουλτάνος της, διαλύει την κοσμική δημοκρατία της χώρας, ενώ ο Τραμπ δεν φαίνεται να το έχει προσέξει ιδιαίτερα. Σύντομα, όμως, ο Τραμπ δεν θα έχει άλλη επιλογή από το να δώσει προσοχή.
Ενώ ο Ερντογάν εδραιώνει την εξουσία στο εσωτερικό και ετοιμάζεται να την προβάλει στο εξωτερικό, έχει προετοιμάσει το σκηνικό για μια σύγκρουση με το Ισραήλ. Πράγματι, η Τουρκία έχει αναδειχθεί γρήγορα ως ο μεγαλύτερος ίσως κίνδυνος για το εβραϊκό κράτος στη Μέση Ανατολή, κλιμακώνοντας την απειλή μιας σύγκρουσης που δεν θα μπορέσει να αποφύγει.
Ο Ερντογάν και το Κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης του έχουν τρομοκρατήσει τους φιλελεύθερους αντιπάλους τους, έχουν συνδιαχειριστεί το μεγαλύτερο μέρος του τουρκικού Τύπου, έχουν εκκαθαρίσει και επανασυστήσει τον τουρκικό στρατό -με ιδιαίτερο ζήλο μετά τη συντριβή μιας απόπειρας πραξικοπήματος το 2016- και έχουν αναβαθμίσει την υπηρεσία πληροφοριών της Τουρκίας. Τον περασμένο μήνα, συνέλαβε και κατηγόρησε ψευδώς ως τρομοκράτη τον πιο ισχυρό πολιτικό αντίπαλο που αντιμετώπισε από τότε που έγινε πρωθυπουργός το 2003: τον δήμαρχο της Κωνσταντινούπολης Εκρέμ Ιμάμογλου. Ο Ερντογάν ανακάλεσε ακόμη και το πανεπιστημιακό πτυχίο του İmamoğlu, καθιστώντας τον, θεωρητικά, ακατάλληλο να θέσει υποψηφιότητα για πρόεδρος. Η χώρα ξέσπασε σε διαμαρτυρίες- σε απάντηση, το καθεστώς σκλήρυνε τον έλεγχό του και συνέλαβε εκατοντάδες διαδηλωτές.
Ο Ερντογάν φαίνεται έτοιμος να χρησιμοποιήσει την αυξανόμενη δύναμή του στην υπηρεσία των "ιμπεριαλιστικών" στόχων. Έχει συγχωνεύσει τον τουρκικό εθνικισμό και τον ισλαμισμό με έναν ανανεωμένο σεβασμό για την Οθωμανική Αυτοκρατορία, αντιστρέφοντας την πορεία που είχε χαράξει κάποτε ο Κεμάλ Ατατούρκ. Ο Ατατούρκ σφυρηλάτησε το σύγχρονο τουρκικό κράτος από τα απομεινάρια της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας εν μέρει εστιάζοντας την τουρκική ταυτότητα στο έθνος και όχι στην πίστη. Αυτό που οδηγεί τον Ερντογάν είναι ένα είδος νεο-οθωμανικού ονείρου, με πρωταγωνιστή τον εαυτό του στο ρόλο του σουλτάνου, ή, όπως το έθεσε κάποτε, «υπηρέτη της Σαρία». Παρά την εσωτερική αντίθεση στην εξουσία του, ο Ερντογάν έχει μια εύλογη πορεία προς αυτή τη φιλοδοξία. Η αλήθεια είναι ότι πολλοί Τούρκοι, ακόμη και κοσμικοί, τρέφουν μια κάποια αγάπη για το αυτοκρατορικό παρελθόν της χώρας τους, όταν οι Τούρκοι ήταν επίφοβοι εισβολείς και όχι μετανάστες που αναζητούσαν βιομηχανικές θέσεις εργασίας.
Τα μεγάλα σχέδια του Ερντογάν φαίνεται να περιλαμβάνουν την καθιέρωσή του ως τον κύριο υπέρμαχο του αντισιωνισμού στον μουσουλμανικό κόσμο. Ο πρόεδρος έχει φιλοξενήσει συστηματικά ηγέτες της Χαμάς για επίσημες επισκέψεις και έχει αναφερθεί στους αρχιτέκτονες της επίθεσης της 7ης Οκτωβρίου ως «ομάδα απελευθέρωσης». Στα τέλη του περασμένου μήνα, στο μεγαλύτερο τζαμί της Τουρκίας, φέρεται να είπε σε πλήθος πιστών: «Μακάρι ο Αλλάχ, για χάρη του ονόματός του, Al-Qahhar» -ο νικητής- «να καταστρέψει και να ερημώσει το Ισραήλ».
Στρεφόμενος κατά του Ισραήλ και υπέρ της Χαμάς, ο Ερντογάν καθοδηγεί ένα κύμα αντισιωνισμού και αντισημιτισμού που αυξάνεται στην Τουρκία τουλάχιστον από τη δεκαετία του 1980, ιδίως στην κοσμική αριστερά. Αλλά η αναπροσαρμογή του Ερντογάν ισοδυναμεί με μια εξαιρετική αντιστροφή της προηγούμενης ιστορίας της χώρας. Μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, η Τουρκία ήταν η πιο φιλοδυτική χώρα στον κόσμο με μουσουλμανική πλειοψηφία. Αναγνώρισε το Ισραήλ το 1949 -το πρώτο μουσουλμανικό έθνος που το έκανε- και είναι μέλος του ΝΑΤΟ από το 1952. Η συμμαχία της Τουρκίας με τη Δύση, ωστόσο, υπήρξε επί μακρόν ταραχώδης. Τα τελευταία 20 χρόνια, η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει καταστήσει σαφές ότι η Τουρκία δεν είναι ευπρόσδεκτη να ενταχθεί. Ούτε οι ΗΠΑ και η Ευρώπη έχουν ταχθεί πραγματικά στο πλευρό της Άγκυρας ενάντια στις κουρδικές ομάδες που πιστεύει ότι απειλούν την εδαφική της ακεραιότητα στα νοτιοανατολικά. Ο Ερντογάν, από την πλευρά του, έχει χαρακτηρίσει τη Δύση ως φορέα αξιών που οι παραδοσιακοί μουσουλμάνοι θεωρούν παρακμιακές και αμαρτωλές.
Ο Τούρκος πρόεδρος έχει εντείνει μια μακροχρόνια επιθυμία στη χώρα του να αποκτήσει μεγαλύτερη απόσταση από τις Ηνωμένες Πολιτείες και το ΝΑΤΟ, ώστε η Τουρκία να είναι ελεύθερη να επωφεληθεί από τη στρατηγική της θέση και να πιέσει τους παγκόσμιους ισχυρούς παίκτες -συμπεριλαμβανομένων εκείνων που βρίσκονται εκτός Δύσης- για όλα όσα μπορεί να πάρει η Άγκυρα. Η μεγάλη εξαίρεση, ωστόσο, ήταν το Ισραήλ, όπου οι ισλαμιστικές συμπάθειες και φιλοδοξίες του Ερντογάν έχουν περιορίσει το εμπόριο και τον τουρισμό και έχουν φουντώσει την αντιπολίτευση.
Τώρα που ο Ερντογάν έχει απορρίψει τη Δύση και έχει βάλει στο στόχαστρό του το Ισραήλ, η Τουρκία θα μπορούσε να αποδειχθεί πιο ανησυχητική για τον πρωθυπουργό Μπενιαμίν Νετανιάχου από σχεδόν οποιαδήποτε άλλη χώρα. Οι ένοπλες δυνάμεις της είναι μεγάλες, καλά εξοπλισμένες, σχετικά καλά εκπαιδευμένες και υποστηρίζονται από ένα ΑΕΠ άνω του 1 τρισεκατομμυρίου δολαρίων. Μια πρόσφατη αξιολόγηση της ισραηλινής ασφάλειας, η έκθεση της Επιτροπής Nagel, αναγνώρισε την Τουρκία ως αυξανόμενη απειλή, δεδομένης της στρατιωτικής της παρουσίας στη γειτονική Συρία και των ιμπεριαλιστικών φιλοδοξιών της στην περιοχή. Αυτοί οι παράγοντες, προειδοποίησε η έκθεση, θα μπορούσαν «να επιδεινώσουν τον κίνδυνο μιας άμεσης τουρκοϊσραηλινής σύγκρουσης».
Ο Τραμπ είναι προφανώς πρόθυμος να καταπνίξει τις εντάσεις μεταξύ των δύο χωρών προτού αναφλεγούν. Σε συνέντευξη Τύπου με τον πρωθυπουργό Μπενιαμίν Νετανιάχου την περασμένη εβδομάδα, ο Τραμπ παρουσιάστηκε ως πιθανός μεσολαβητής: «Μπίμπι, αν έχεις πρόβλημα με την Τουρκία», είπε, «πιστεύω πραγματικά ότι θα μπορέσω να το λύσω».
Θα μπορούσε να έχει δίκιο. Το Πεντάγωνο και το Λάνγκλεϊ εξακολουθούν να έχουν εκτεταμένες συναλλαγές με την Άγκυρα, παρέχοντας μόχλευση που η Ουάσινγκτον θα μπορούσε να χρησιμοποιήσει για να συγκρατήσει τον Ερντογάν. Όταν ο Τούρκος ηγέτης ζήτησε από τον Τραμπ κατά τη διάρκεια της πρώτης θητείας του να αποσύρει τις αμερικανικές δυνάμεις από τη Συρία, εκείνος συμφώνησε. (Εξάλλου, ο Τραμπ θεωρούσε τον Ερντογάν «φίλο».) Ο τότε υπουργός Άμυνας Τζέιμς Μάτις και άλλοι έκαναν πίσω τον Τραμπ, αλλά τώρα ο πρόεδρος δεν έχει τέτοιους συμβούλους γύρω του για να αποτρέψει μια συμφωνία με τον Ερντογάν, τον οποίο επαίνεσε στη συνέντευξη Τύπου.
Ένα "καρότο" που θα μπορούσε να χρησιμοποιήσει ο Τραμπ είναι η επανένταξη της Τουρκίας στο αμερικανικό πρόγραμμα F-35. Ο Τραμπ σταμάτησε την πώληση των πολύτιμων μαχητικών αεροσκαφών στην Άγκυρα κατά την πρώτη του θητεία, αφού ο Ερντογάν αγόρασε ρωσικές αντιαεροπορικές συστοιχίες. Αλλά μια τηλεφωνική συνομιλία τον περασμένο μήνα μεταξύ των δύο ηγετών φέρεται να έκανε τον Τραμπ να εξετάσει το ενδεχόμενο επανέναρξης των πωλήσεων, καθώς και την άρση των κυρώσεων.
Για να διακρίνετε τα επόμενα βήματα του Ερντογάν, κοιτάξτε προς τη Συρία, όπου θα μπορούσε να αρχίσει να κινητοποιείται εναντίον του Ισραήλ. Ο Ερντογάν έχει μεγάλη επιρροή εκεί λόγω της υποστήριξής του -μέσω μετρητών, όπλων και πληροφοριών- προς την πολιτοφυλακή Hay'at Tahrir al-Sham (HTS), η οποία ανέτρεψε το καθεστώς Άσαντ τον Δεκέμβριο. Η Συρία αναμένεται να παραμείνει κατακερματισμένη, φτωχή και βίαιη, ιδίως στις κουρδικές περιοχές κοντά στα τουρκικά σύνορα. Ο Ερντογάν πιθανότατα θέλει να αποκατασταθεί η τάξη, εν μέρει για να επιστρέψουν οι Σύροι πρόσφυγες στην Τουρκία στα σπίτια τους και εν μέρει επειδή ένα κενό εξουσίας στη Συρία ωφελεί τους Κούρδους, οι οποίοι ελέγχουν το μεγαλύτερο μέρος του πετρελαίου της Συρίας -με την αμερικανική στρατιωτική προστασία (εκτός αν ο Τραμπ την καταργήσει).
Οι Ισραηλινοί ανησυχούν ότι, με την τουρκική καθοδήγηση και βοήθεια, η HTS θα μπορούσε τελικά να γίνει μια τρομερή στρατιωτική δύναμη ικανή να αναπαράγει τη διασυνοριακή απειλή που αποτελούσε η Χεζμπολάχ από τον Λίβανο. (Αν και ένας ηγέτης της HTS έχει δεσμευτεί να μην χτυπήσει το Ισραήλ, άλλα μέλη της έχουν ιστορικά υποστηρίξει επιθέσεις εναντίον της χώρας). Ακόμα χειρότερο για το Ισραήλ είναι το σενάριο ότι η Άγκυρα εγκαθιδρύει αεροπορική και ναυτική παρουσία σε βάσεις σε όλη τη Συρία.
Προς το παρόν, όμως, η πιο πιθανή πορεία δράσης για τον Τούρκο πρόεδρο είναι να βρει τρόπους μικρής κλίμακας για να υποστηρίξει τις επιθέσεις κατά του Ισραήλ, ιδίως τις επιθέσεις των Παλαιστινίων. Οι Ισραηλινοί έχουν λόγους να ανησυχούν για αυτό το ενδεχόμενο: Τον Ιούλιο του 2023, αναχαίτισαν ένα φορτίο από την Τουρκία προς τη Γάζα με χλωριούχο αμμώνιο, μια χημική ουσία που η Χαμάς έχει χρησιμοποιήσει για καύσιμο πυραύλων.
Αν ο Τραμπ θέλει να μειώσει τον κίνδυνο ενός ακόμη περιφερειακού πολέμου, θα πρέπει να βρει τρόπους να καλλιεργήσει μεγαλύτερη επιρροή στην Άγκυρα. Το να αποκαλέσει απλώς τον Ερντογάν φίλο δεν αρκεί.
Πηγή: theatlantic.com