Μετά από μια εικοσαετή αποστολή, μια πραγματική οδύσσεια του Διαστήματος στον Κρόνο και στους δορυφόρους του, το διαστημικό σκάφος Cassini (Κασίνι) θα δώσει ένα τέλος με την «αυτοκτονία» του στις 15 Σεπτεμβρίου, κάνοντας μια αυτοκαταστροφική τελική βουτιά μέσα στην πυκνή και ταραχώδη ατμόσφαιρα του γιγάντιου πλανήτη.
Με τον τρόπο αυτό, θα ολοκληρωθεί η τελική φάση της αποστολής του, γνωστής και ως «μεγάλο φινάλε», που άρχισε στις 22 Απριλίου, όταν το σκάφος δέχθηκε βαρυτική ώθηση από τον δορυφόρο Τιτάνα και άρχισε μια σειρά από διαδοχικές ολοένα πιο κοντινές διελεύσεις κοντά στον αέριο γίγαντα με τους θεαματικούς δακτυλίους.
Είκοσι χρόνια μετά την του από το ακρωτήριο Κανάβεραλ της Φλόριντα το 1997, το σκάφος - ένας πραγματικός «βετεράνος» του διαστήματος που έχει μέγεθος λεωφορείου- ξεμένει πλέον από καύσιμα. Ο βασικός λόγος που αποφασίσθηκε να αυτοκαταστραφεί πάνω στον Κρόνο, είναι ότι οι επιστήμονες θέλουν να είναι σίγουροι πως δεν θα πέσει στον Τιτάνα ή στον Εγκέλαδο, μολύνοντάς τους ίσως με γήινα μικρόβια.
Αν και το Cassini αποστειρώθηκε προτού φύγει από τη Γη το 1997, δεν αποκλείεται να έχουν επιβιώσει πάνω του μερικοί γήινοι μικροοργανισμοί. Με δεδομένο ότι τα μεγάλα φεγγάρια του Κρόνου είναι υποψήφια για την ανακάλυψη μικροβιακών μορφών ζωής, οι θέλουν να αποφύγουν το μπέρδεμα με τη ζωή που θα έχει μεταφερθεί από τη Γη.
Η αποστολή Cassini-Huygens, η πρώτη που έθεσε ένα σκάφος σε τροχιά στο σύστημα του Κρόνου, ενώ παράλληλα έστειλε μια αυτόνομη διαστημοσυσκευή (Huygens) στον Τιτάνα το 2005, υπήρξε ένα κοινό εγχείρημα της Αμερικανικής Διαστημικής Υπηρεσίας (), του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Διαστήματος (ESA) και της Ιταλικής Υπηρεσίας Διαστήματος. Το Cassini φέρει το όνομα του Ιταλού μαθηματικού, αστρονόμου και μηχανικού Τζιοβάνι Ντομένικο Κασίνι (1625-1712), ο οποίος ανακάλυψε τέσσερις δορυφόρους και τους δακτυλίους του Κρόνου, του έκτου κατά σειρά από τον Ήλιο πλανήτη, με μέγεθος λίγο μικρότερο του Δία.
Η αυτοκαταστροφή βήμα-βήμα
Τα χαράματα του Σαββάτου 9 Σεπτεμβρίου το βάρους δυόμισι τόνων σκάφος πραγματοποίησε την τελευταία από τις 22 τολμηρές «βουτιές» του ανάμεσα στον Κρόνο και στους δακτυλίους του, πλησιάζοντας σε απόσταση 1.680 χιλιομέτρων από την κορυφή των νεφών του πλανήτη.
Στις 11 Σεπτεμβρίου το απόγευμα το Cassini θα κάνει ένα τελευταίο μακρινό πέρασμα από τον Τιτάνα, το μεγαλύτερο από τα 62 φεγγάρια του Κρόνου, σε απόσταση περίπου 119.000 χλμ.
Την Πέμπτη 14 Σεπτεμβρίου οι κάμερες του σκάφους θα τραβήξουν τις τελευταίες εικόνες του Κρόνου, καθώς επίσης των δορυφόρων Τιτάνα και Εγκέλαδου. Αργότερα την ίδια μέρα, το σκάφος θα στρέψει τις αντένες του προς τη Γη, ξεκινώντας την τελική επικοινωνιακή σύνδεσή του, στέλνοντας συνεχώς δεδομένα, καθώς θα κατεβαίνει προς τον Κρόνο, τα οποία θα αφορούν το σέλας, τις δίνες και τη θερμοκρασία στους πόλους του πλανήτη.
Το πρωί της Παρασκευής 15 Σεπτεμβρίου (περίπου στις 08:40 ώρα Ελλάδας) θα αρχίσει η «βουτιά θανάτου», με το σκάφος να συνεχίσει να μεταδίδει σχεδόν σε πραγματικό χρόνο ό,τι συμβαίνει. Το σήματά του θα πιάνει και θα αναμεταδίδει ο σταθμός του Δικτύου Βαθέος Διαστήματος στην Αυστραλία.
Λίγες ώρες μετά (περίπου στις 11:00 το πρωί ώρα Ελλάδας), το Cassini θα εισέλθει στην κρόνεια ατμόσφαιρα με τις πυραυλικές μηχανές προώθησής του στο 10% της δυναμικότητάς τους. Οκτώ από τα 12 επιστημονικά όργανά του -αλλά όχι πλέον η κάμερά του- θα συνεχίσουν να λειτουργούν, συλλέγοντας και μεταδίδοντας στοιχεία, ιδίως το φασματόμετρο μάζας, που θα αναλύει τη σύνθεση της ατμόσφαιρας.
Περίπου στις 12 το μεσημέρι (11:54 π.μ. ώρα Ελλάδας), οι μηχανές του σκάφους θα δουλεύουν πλέον στο 100% και οι τεράστιες ατμοσφαιρικές δυνάμεις του Κρόνου θα θέσουν εκτός ελέγχου την κίνηση του Cassini, ενώ ένα λεπτό μετά (11:55 π.μ.) η αντένα του θα χάσει την επαφή με τη Γη. Εκείνη τη στιγμή, που αναμένεται να συμβεί σε ύψος περίπου 1.500 χλμ. πάνω από τα νέφη του Κρόνου, σύμφωνα με τη NASA, θα πάψει κάθε επικοινωνία με το σκάφος και αυτό θα διαλυθεί, όπως ένας μετεωρίτης που διαπερνά τη γήινη ατμόσφαιρα.
Τι καινούργιο μάς έμαθε
Η αποστολή του Cassini ήταν μια αλληλοδιαδοχή από επιστημονικές «πρωτιές», που εμπλούτισαν τις γνώσεις των επιστημόνων και όλων μας για τον Κρόνο και τη «γειτονιά» του. Ήδη ο όγκος των δεδομένων του έχει επιτρέψει τη δημοσίευση σχεδόν 4.000 επιστημονικών εργασιών, ενώ πολλές ακόμη θα ακολουθήσουν τα επόμενα χρόνια.
Τα σκάφη Voyager 1 και 2, που πέρασαν απλώς κοντά από τον Κρόνο το 1980 και 1981 αντίστοιχα, μέχρι σήμερα ταξιδεύουν έχοντας πια φθάσει πιο μακρυά από κάθε άλλο γήινο αντικείμενο. Όμως το Cassini είναι το πιο μακρινό σκάφος που τέθηκε ποτέ σε τροχιά γύρω από ένα πλανήτη και τους δορυφόρους - και μάλιστα επί 13 χρόνια.
Μεταξύ άλλων, ανακάλυψε τους θεαματικούς πίδακες που ξεπηδούν από τον δορυφόρο Εγκέλαδο και παραπέμπουν στην ύπαρξη ενός υπόγειου τεράστιου ωκεανού, με ενδείξεις ακόμη και μικροβιακής ζωής. Αποκάλυψε ότι στον παγωμένο δορυφόρο Τιτάνα βρέχει υγρογονάνθρακες, σχηματίζοντας εντυπωσιακά ποτάμια, λίμνες και θάλασσες υδρογονανθράκων, που πιθανώς μοιάζουν με τις αρχέγονες θάλασσες της Γης και τις οποίες κάποτε μπορεί να εξερευνήσει ένα υποβρύχιο σκάφος.
Μελέτησε από κοντά τους γοητευτικούς δακτυλίους του Κρόνου, που περιέχουν δισεκατομμύρια σωματίδια πάγου, δείχνοντας ότι έχουν μικρότερη μάζα και πάχος (μόλις 100 μέτρων) από ό,τι προβλεπόταν, ενώ είναι δυναμικά μεταβαλλόμενοι, αλλάζοντας συνεχώς σχήματα.
Επίσης, το Cassini διαπίστωσε γιγάντιες καταιγίδες διαμέτρου άνω των 10.000 χιλιομέτρων, με ανέμους ταχύτητας 1.700 χλμ. την ώρα, που κυκλώνουν όλο τον πλανήτη σχεδόν καθ' όλο το έτος. Το σκάφος μελέτησε για πρώτη φορά και το μυστηριώδες «εξάγωνο» διαμέτρου 30.000 χιλιομέτρων, που σχηματίζεται στην ατμόσφαιρα στο βόρειο (αλλά όχι στο νότιο) πόλο, καθώς επίσης το φωτεινό σέλας στους πόλους και το ισχυρό μαγνητικό πεδίο του Κρόνου.
Ακόμη, μάθαμε ότι ο δορυφόρος Υπερίων μοιάζει με σπόγγο και ο Παν με διαστημικό «ραβιόλι», ενώ η Πανδώρα διαθέτει έναν τεράστιο κρατήρα και ο Μιμάς έναν πιθανό υπόγειο ωκεανό.
Αλλά τα μυστήρια του Κρόνου δεν έχουν όλα λυθεί. Μεταξύ άλλων, οι επιστήμονες πασχίζουν ακόμη να υπολογίσουν πόσο ακριβώς διαρκεί μια μέρα στον Κρόνο, επειδή ο αέριος πλανήτης δεν διαθέτει καθόλου στερεές επιφάνειες, που θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν ως σημεία αναφοράς για τον υπολογισμό.
Καθώς όμως καμία διαστημική υπηρεσία δεν σχεδιάζει να επισκεφθεί ξανά τον Κρόνο τα επόμενα χρόνια, η αυτοκαταστροφή του Cassini στις 15 Σεπτεμβρίου θα σηματοδοτήσει όντως το τέλος μιας εποχής.
Αποχαιρετιστήριες παραστάσεις στην Ελλάδα
Με την ευκαιρία της ολοκλήρωσης της αποστολής του Cassini, σήμερα Σάββατο 9 Σεπτεμβρίου πραγματοποιείται παρουσίαση της ψηφιακής πλανηταριακής παράστασης «Αποχαιρετώντας το Cassini», παραγωγής του Θεοφάνη Ματσόπουλου, ταυτόχρονα στο Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών στην Πεντέλη, με την συμμετοχή του «Φορητού Ψηφιακού Πλανηταρίου (Planetarium OTG)», καθώς και στο Πλανητάριο του Κέντρου Διάδοσης Επιστημών & Μουσείου Τεχνολογίας - ΝΟΗΣΙΣ στη Θεσσαλονίκη.
Στο Αστεροσκοπείο Αθηνών θα πραγματοποιηθούν παραστάσεις στο Αστεροσκοπείο της Πεντέλης τις ώρες: 19.00, 19.30, 20.00, 20.30, 21.00, 21.30 και 22.00. Παράλληλα με τις παραστάσεις θα γίνεται παρατήρηση του πλανήτη Κρόνου με το ιστορικό τηλεσκόπιο Newall. Στο ΝΟΗΣΙΣ, στη Θεσσαλονίκη η παράσταση θα πραγματοποιηθεί στις 20.30.
Παράλληλα, στις 20.00 στο Αστεροσκοπείο της Πεντέλης θα πραγματοποιηθεί σύντομη διάλεξη σχετικά με την αποστολή του Cassini από τον δρα Νικόλαο Σέργη (επιστημονικό συνεργάτη στην έδρα της «Επιστήμης του Διαστήματος» της Ακαδημίας Αθηνών) και στο Πλανητάριο του ΝΟΗΣΙΣ από τον δρα Κλεομένη Τσιγάνη (αναπληρωτή καθηγητή Αστροφυσικής στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης).
Για την ομιλία στο Αστεροσκοπείο Αθηνών είναι απαραίτητη η προκράτηση θέσεων στο 210-3490160. Το «Φορητό Ψηφιακό Πλανητάριο» όπου θα πραγματοποιηθούν οι προβολές, έχει χωρητικότητα ανά παράσταση 40 άτομα και θα τηρηθεί σειρά προτεραιότητας.
Στο ΝΟΗΣΙΣ απαραίτητα είναι μόνο τα δελτία εισόδου, η διάθεση των οποίων θα πραγματοποιηθεί από το ταμείο του την ίδια ημέρα από τις 19:00 και έως εξάντλησης των διαθέσιμων θέσεων.
Την παράσταση δημιούργησε ο Θεοφάνης Ματσόπουλος, σκηνοθέτης και παραγωγός ταινιών θόλου, συνεργάτης του Ευρωπαϊκού Νότιου Αστεροσκοπείου (ESO) και του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών. Η παράσταση, διάρκειας 20 λεπτών, ήδη προβάλλεται σε πλανητάρια του εξωτερικού, ενώ μέχρι τώρα έχει μεταφραστεί σε πέντε γλώσσες (ελληνικά, αγγλικά, ιαπωνικά, ρωσικά και ινδικά).