Η Δημοκρατία είναι καθημερινή άσκηση ισορροπιών, υποχρεώσεων - δικαιωμάτων και ορίων ελευθερίας λέει ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας Προκόπης Παυλόπουλος. Τους τρεις αυτούς πυλώνες της αναλύει σε πρόσφατη ομιλία του που έγινε βιβλίο, όπως διαβάζουμε στην κριτική του Κώστα Γεωργουσόπουλου στα nea.gr.
Εδώ και πέντε χρόνια διοργανώνεται στην Αθήνα ένα Αθηναϊκό Δημοκρατικό Forum, δηλαδή συναντήσεις σκεπτομένων διεθνώς ανθρώπων όπου συζητείται το συνεχώς τραγικά ανοιχτό πρόβλημα της Δημοκρατίας.
Γιατί βέβαια η Δημοκρατία από την εποχή που ιδρύθηκε τον 5ο αιώνα προ Χριστού στην Αθήνα από τον Κλεισθένη έως τις μέρες μας είναι ένα συνεχές αγώνισμα, μια συνεχής προσπάθεια κάθε φορά να επιτευχθούν οι βασικοί σκοποί της λειτουργίας της, συχνά σε δύσκολους καιρούς όταν δοκιμάζεται και σε ήρεμους καιρούς όταν επαναπαύεται και κινδυνεύει να γλιστρήσει σε ραστώνη.
Η Δημοκρατία, γέννημα μιας εποχής που οι Αθηναίοι ετοιμάστηκαν και ιδεολογικά εξοπλίστηκαν και εντέλει νικηφόρα αντιμετώπισαν τον ασιατικό δεσποτισμό, είναι ευαίσθητη, εύθραυστη και θεμελιωμένη πάνω σ' έναν άτεγκτο ορθό λόγο. Αυτό σημαίνει πως δεν αντέχει στις αμφισβητήσεις που εκκινούν από συναισθηματισμούς, φανατισμούς, απολυτότητες ιδεών, αυτοσχεδιασμούς και φαντασιώσεις.
Το τραγικό είναι πως ακόμη και αυταρχικά καθεστώτα και τυραννικά και δογματικά αυτοχαρακτηρίστηκαν Δημοκρατίες, έτσι ώστε να κυριαρχεί μια διεθνής σύγχυση και συνηθέστατα μια καπηλεία.
Είναι λοιπόν παρήγορο που κάθε χρόνο, τα τελευταία χρόνια, στο Αθηναϊκό Forum προσπαθούμε να ξεκαθαρίσουμε την ήρα από το στάρι και να επανεφεύρουμε τη Δημοκρατία, έστω στα «χαρτιά».
Πριν από έναν ακριβώς μήνα (13 Σεπτεμβρίου) διοργανώθηκε το 5ο όπως προείπα Forum και ένας από τους ομιλητές ήταν ο Πρόεδρος της Ελληνικής Δημοκρατίας καθηγητής Προκόπης Παυλόπουλος. Η ομιλία του κυκλοφόρησε πρόσφατα σε μια επιμελημένη έκδοση των εκδόσεων Γκούτενμπεργκ με τίτλο «Στο λίκνο του Ευρωπαϊκού Πολιτισμού. Οι συμβολισμοί της Σκεπτόμενης Αθηνάς».
Η έκδοση βεβαίως επισυνάπτει και μια γνωστή από χρόνια φωτογραφία από την «Αθηνά προ στήλης» ή αλλιώς «Σκεπτόμενη Αθηνά» που εκτίθεται τώρα στο Μουσείο της Ακρόπολης. Αυτή η περίφημη Αθηνά φορά δωρικό χιτώνα και κορινθιακή περικεφαλαία, στέκεται με σκυμμένο το κεφάλι εμπρός σε μια στήλη (πεσόντων;) (νόμων;) και ακουμπά στο δόρυ της, το οποίο όμως βυθίζει την αιχμή του στη γη.
Εδώ ας σταθώ και ας θυμίσω πως η Αθηνά στην αρχαιότητα και στην Αθήνα λατρεύτηκε ως Πρόμαχος και ως Εργάνη. Ηταν πάνοπλη και εργάτρια, αφού στους μύθους είχε νικήσει την Αράχνη στον αργαλειό και άλλους μυθικούς αντιπάλους σε μονομαχίες.
Αν χαρακτηρίστηκε θεά της Σοφίας, πρόκειται για την πρακτική Σοφία κι όχι τη θεωρητική σκέψη. Για να το πούμε αλλιώς είναι θεά της ανθρώπινης εφευρετικότητας και γιατί όχι της τεχνολογίας, κοινώς της μαστοριάς!
Εξάλλου κατά την ταπεινή μου γνώμη, του Homo sapiens προηγήθηκε ο Homo faber. Ετσι πάντα η θεωρία έρχεται να γενικεύσει, να κωδικοποιήσει αφού παρατηρήσει την πράξη και τα φαινόμενα. Το εργαστήρι προηγείται του νόμου, ακόμα και του αξιώματος.
Για να φτάσουμε στη γενίκευση «τα πάντα ρει», έπρεπε ο Ηράκλειτος να μπει δυο φορές στο ποτάμι και να διαπιστώσει πως λόγω της παρέλευσης χρόνου δεν έμπαινε στο ίδιο ποτάμι, αφού είχαν αλλάξει και το νερό και ο βυθός! Η Δημοκρατία είναι καθημερινή άσκηση ισορροπιών, υποχρεώσεων - δικαιωμάτων και ορίων ελευθερίας.
Ο Προκόπης Παυλόπουλος στην έξοχη και διαυγή ανάλυση των τριών πυλώνων που συγκρατούν την ευρωπαϊκή πρακτική της δημοκρατικής αντίληψης για τη συγκρότηση της κοινωνικής συνείδησης, που είναι το λίκνο κάθε δημοκρατικά δομημένης Πολιτείας, σταθμεύει στην αρχαία ελληνική δημοκρατική (στην ουσία αθηναϊκή) εφαρμογή των αρχών της, στη ρωμαϊκή έννομη τάξη και στη χριστιανική Αγάπη και Αλληλεγγύη.
Ο ελληνικός ανθρωπισμός, ο ρωμαϊκός νομικός πολιτισμός και η αγαπητική αντίληψη που συμβολικά εκπέμπεται από το ποτήριο της κοινής μεταλήψεως είναι τα θεμέλια του ευρωπαϊκού πολιτισμού.
Αυτή η αντίληψη σίγουρα δεν αποκλείει κάθε άνθρωπο που δεν έχει ευρωπαϊκό διαβατήριο. Οποιος, όπως το θεμελίωσε ο Ισοκράτης, μετέχει αυτής της Παιδείας (διότι η ουσία της παιδείας είναι) και ασπάζεται αυτές τις αρχές αυτής της τριαδικής πολιτισμικής παράδοσης μετέχει του ευρωπαϊκού τρόπου ζωής, ιστορίας, παιδείας και αισθητικής.
Ο Παυλόπουλος με σαφήνεια και με την ασφάλεια που του εξασφαλίζει η διδακτική του πείρα αναπτύσσει τους τρεις πυλώνες που στηρίζουν την ευρωπαϊκή δημοκρατική αντίληψη. Πριν όμως προχωρήσει στον ορισμό, στα όρια που χωρίζουν την ελληνική και κατ' επέκταση την ευρωπαϊκή σύλληψη μιας δημοκρατικά συγκροτημένης πολιτείας από την ασιατική αντίληψη, παρότι αναγνωρίζεται ο σπόρος που έσπειρε ο Μέγας Αλέξανδρος στις χώρες που κατέκτησε και συγκροτήθηκε μια ελληνική οπτική στα ελληνιστικά χρόνια.
Ο Παυλόπουλος αναλύοντας τον πρώτον πυλώνα του ευρωπαϊκού τρόπου επιμένει κυρίως στην αποδέσμευση της σκέψης από τον μύθο και τη μαγεία, τις δοξασίες και τις εμμονές, δείχνοντας τον δρόμο προς τη λογική, τους θεσμούς της άμεσης δημοκρατίας και την ελεύθερη και απρόσκοπτη διακίνηση των ιδεών μέσα σε ευρύ πλαίσιο ελευθερίας.
Αναφέρεται στην αττική τραγωδία και στην κωμωδία για να αποδείξει την τόλμη της πόλεως να εξετάσει σε βάθος την ύβριν και την αμαρτία, την αλαζονεία και την έπαρση της εξουσίας και τη βουλιμία της ατομικότητας και συνάξια τη φθορά των θεσμών και την υπονόμευση του δημόσιου ήθους από συμφέροντα διαπλεκόμενα και ήθη στρεβλά. Εμμένει στον επαναστατικό υλοζωισμό των προσωκρατικών και στην ανακάλυψη των νόμων και των μεθόδων της επιστημονικής σκέψης για να καταλήξει στη φιλοσοφία που εδραίωσε την αναζήτηση αξιωμάτων για τη γνώση, την πίστη, την ομορφιά και την ηθική. Αυτή την προίκα της Ευρώπης την παρέλαβε η δημοκρατική κατ' αρχάς Ρώμη για να συγκροτήσει με τη συμβολή των νόμων θεσμικές προεκτάσεις των κανονιστικών θεμελίων της έννοιας του κράτους δικαίου. Ετσι η ελληνική πόλις μπολιάστηκε και με τη ρωμαϊκή Res Publica, το εξαίσιο μόρφωμα που ακόμη και σήμερα είναι ευρωπαϊκό ιδανικό και πολιτική βούληση των λαών της Ηπείρου.
Εν συνεχεία ο Παυλόπουλος καταφεύγει στον τρίτο πυλώνα της ευρωπαϊκής οικοδόμησης, της ευρωπαϊκής συνείδησης. Τη χριστιανική διδασκαλία και για να εξηγούμεθα στην πρωτογενή χριστιανική ηθική. Πολύ σοφά δεν ασχολείται με τα διάφορα δόγματα που χώρισαν και οδήγησαν σε σφαγές τους ευρωπαϊκούς χριστιανικούς λαούς.
Επιμένει στην εκκλησιαστική εστίαση της πίστης και στην κοινωνία προσώπων που ήταν η βάση της αρχέγονης χριστιανικής κοινότητας που εδράζεται στην Αγάπη και την Αλληλεγγύη και όχι όπως εξελίχθηκε σε μία ή πολλές εκδοχές μιας θρησκείας που μιμείται την κοσμική και συχνά δεσποτική και δογματική κρατική δόμηση της κοινωνίας όχι προσώπων αλλά οπαδών.
Η εκκλησιαστική συγκρότηση των πιστών καθοδηγείται από τους όρους του ανθρωπισμού, της αλληλεγγύης, της ειρήνης και της δικαιοσύνης, μια δικαιοσύνη όπως επιλέγει ο Παυλόπουλος που «υπερβαίνει το κανονιστικώς "δέον" και μετατρέπεται σε καθημερινή συμπεριφορά, την οποία ο Ανθρωπος οφείλει να τηρεί πέρα και έξω από τη θεσμική υποχρέωση που του επιβάλλει η κείμενη νομοθεσία»!
Διαβάζοντας την υποθήκη του Προέδρου της Δημοκρατίας που μας οδηγεί στις πηγές, στο λίκνο του ευρωπαϊκού πολιτισμού, αισθάνεσαι την ανάγκη να συλλάβεις τραυματικά τις αποκλίσεις και τις «προδοσίες» αυτού του πνεύματος που πνέει πρόσφατα στην ευρωπαϊκή πραγματικότητα. Νιώθεις πως είναι πλέον ζωτική ανάγκη επιστροφής, όχι στο παρελθόν, αλλά στο παντοτινό, στην ευρωπαϊκή ιθαγένεια, δηλαδή στην ευθεία γραμμή, στο συνεχές γίγνεσθαι της ευρωπαϊκής πορείας που άλλοτε υπόγεια άλλοτε υπέργεια διακονεί την πολιτισμική σκυταλοδρομία μέσα από σκοτεινά μονοπάτια και ανοιχτές λεωφόρους.
Πριν από 45 χρόνια ο γάλλος ακαδημαϊκός Ντιροζέλ έγραψε μια ευρωπαϊκή ιστορία για να γίνει κοινό εκπαιδευτικό εγχειρίδιο στα σχολεία των κρατών-μελών. Αρχιζε την «Ιστορία της Ευρώπης» από τον Καρλομάγνο! Βγήκαμε τότε ο ακαδημαϊκός Σακελλαρίου, ο Ανδρόνικος, ο Μπαμπινιώτης, η Μελίνα, ο συγγραφέας Νικολαΐδης και η ταπεινότης μου και το αποτρέψαμε.
Ο Ντιροζέλ αφαιρούσε από τη συνείδηση της Ευρώπης την Αρχαία Ελλάδα και τη Ρώμη!
Ο Παυλόπουλος τώρα απαντά ξανά καίρια!
ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ:
Ανάλυση του καθηγητή Νάσου Βαγενά για το δοκίμιο του ΠτΔ «Στο λίκνο του ευρωπαϊκού πολιτισμού»