Στις 8 Νοεμβρίου 1912 σημειώθηκε η απελευθέρωση της Μυτιλήνης από Μοίρα του Ελληνικού Στόλου, υπό τον Υποναύαρχο Παύλο Κουντουριώτη, στη διάρκεια του Α’ Βαλκανικού Πολέμου (1912-13), για να ακολουθήσει μετά από ένα μήνα, στις 8 Δεκεμβρίου 1912 και η πλήρης απελευθέρωση του νησιού της Λέσβου, του τρίτου μεγαλύτερου σε έκταση ελληνικού νησιού, από τον Ελληνικό Στρατό και Στόλο.
Στις 5 Οκτωβρίου 1912, ο νεοπροαχθείς σε Υποναύαρχο Παύλος Κουντουριώτης απέπλευσε επικεφαλής του Ελληνικού Στόλου από τον Φαληρικό όρμο και ένα και μόνο στόχο: Την κυριαρχία στο Αιγαίο. Για το σκοπό αυτό έθεσε ως κύρια προτεραιότητά του την κατάληψη της Λήμνου κάτι που θα του εξασφάλιζε τον έλεγχο των Στενών και συνεπακόλουθα, την ουσιαστική αδρανοποίηση του Οθωμανικού Ναυτικού.
Μετά την απελευθέρωση της Λήμνου, στις 8 Οκτωβρίου 1912, ο Ελληνικός Στόλος κατέπλευσε στη Μυτιλήνη και απαίτησε από τις οθωμανικές Αρχές την παράδοση της πρωτεύουσας του νησιού, όπερ και εγένετο, αμαχητί, αλλά σε «αντάλλαγμα», οι αποχωρήσαντες από την πόλη Τούρκοι άμαχοι, τακτικός στρατός και άτακτοι, κατευθύνθηκαν προς το εσωτερικό του νησιού, όπου παρατηρήθηκε το εξής: Το Νοτιοανατολικό τμήμα του νησιού να έχει απελευθερωθεί από τις Ελληνικές δυνάμεις, ενώ το αντίστοιχο Βορειοδυτικό να εξακολουθεί να κατέχεται (από το 1462) από τις Τουρκικές.
Αυτή η κατάσταση, κατά την οποία δεν αποφεύχθηκαν ούτε οι ένοπλες συγκρούσεις, ούτε και οι βιαιοπραγίες από τουρκικής πλευράς, διήρκεσε ένα μήνα, και τελικώς, στις 8 Δεκεμβρίου 1912, μετά από μάχη στο λόφο Πετσοφά, οι ηττημένοι Τούρκοι παραδόθηκαν, υπογράφτηκε σχετικό πρωτόκολλο, και απελευθερώθηκε ολόκληρο το νησί της Λέσβου.
Ας δούμε εν τάχει πως εξελίχθηκαν τα γεγονότα για την απελευθέρωση της Μυτιλήνης!
Στις 8 Οκτωβρίου 1912, μετά την απελευθέρωση της γειτονικής Λήμνου από τον Ελληνικό Στόλο, επιτροπή Πλωμαριτών με πλεούμενο έσπευσε από το Πλωμάρι στον κόλπο του Μούδρου, όπου ναυλοχούσε ο Ελληνικός Στόλος, προκειμένου να ενημερώσει τον Στόλαρχο περί της καταστάσεως στη Μυτιλήνη και γενικότερα στο νησί της Λέσβου, αναφορικώς με τις Οθωμανικές δυνάμεις που βρίσκονταν στο νησί, αλλά και να του ζητήσει να σπεύσει το δυνατόν γρηγορότερα για την απελευθέρωσή τους, διερμηνεύοντας έτσι τους διακαείς πόθους του ελληνικού χριστιανικού πληθυσμού του νησιού.
Ο Κουντουριώτης, στάθμισε την κατάσταση και αποφάσισε όπως σπεύσει επικεφαλής του Ελληνικού Στόλου για να απελευθερώσει και τη Λέσβο. Στο πλαίσιο αυτό λοιπόν ο «Γ.ΑΒΕΡΩΦ» επικεφαλής του μεγαλύτερου τμήματος του Ελληνικού Στόλου, έπλευσε και τα ξημερώματα της 8ης Νοεμβρίου 1912 αγκυροβόλησε έξω από το λιμάνι της Μυτιλήνης.
Τότε ο Ναύαρχος Κουντουριώτης ζήτησε από τις τοπικές Οθωμανικές αρχές
την άμεση – εντός των επόμενων τριών ωρών – παράδοση της Μυτιλήνης, κι αυτές, λόγω της υπεροπλίας των ελληνικών δυνάμεων, αναγκάστηκαν να υποκύψουν στο τελεσίγραφο του αρχηγού του Στόλου του Αιγαίου κατά τους Βαλκανικούς Πολέμους. Οι Οθωμανικές αρχές «απάντησαν» θέτοντας τρεις – εναλλακτικούς – «όρους». Πρώτο, να λάβουν σχετική εντολή από την Υψηλή Πύλη στην Κωνσταντινούπολη για την παράδοση της πόλεως και του νησιού. Δεύτερο, αν δεν λάβουν απάντηση να τους διαθέσουν οι Έλληνες ένα πλοίο προκειμένου να περάσουν στις Μικρασιατικές ακτές με τον οπλισμό τους. Τρίτο, να τους επιτραπεί να αποχωρήσουν στη νησιωτική ενδοχώρα προκειμένου να παραδώσουν αμαχητί την πρωτεύουσα Μυτιλήνη.
Ο Ναύαρχος Κουντουριώτης απέρριψε ασυζητητί τους δύο πρώτους τεθέντες «όρους» και αποδέχτηκε τον τρίτο. Έτσι, το μεσημέρι της 8ης Νοεμβρίου 1912, μετά την παράδοση των Οθωμανικών Αρχών και την αποχώρηση των ολιγάριθμων οθωμανικών στρατευμάτων, προς το εσωτερικό του νησιού, ελληνικές δυνάμεις πεζικού και πεζοναυτών, επικεφαλής των τελευταίων ήταν ο αδελφός του Ήρωος του Μακεδονικού Αγώνος Παύλου Μελά, αποβιβάστηκαν στην Πετρόσκαλα, στην προκυμαία της Μυτιλήνης. Όλη η πόλη σημαιοστολίστηκε, και αμέσως οι ελληνικές Αρχές κήρυξαν την ένωση της Λέσβου με την Ελλάδα, διακηρύσσοντας εκ παραλλήλου την αρχή της ισονομίας και της ισοπολιτείας για άπαντες τους κατοίκους του νησιού, Χριστιανούς και Μουσουλμάνους.
Στις 10 Νοεμβρίου 1912, Έλληνες Πεζοναύτες (ναύτες μέλη των πληρωμάτων των σκαφών του Στόλου, που διατέθηκαν σε ναυτικά αγήματα, για να πολεμήσουν στην ξηρά) αποβιβάστηκαν στο Πλωμάρι, και ακολούθως απελευθερώθηκε ολόκληρο το νότιο – νοτιοανατολικό τμήμα του νησιού (κόλπος Γέρας, Αγιάσος, Πολιχνίτος), έως την περιοχή της Θερμής.
Τότε η ελληνική ηγεσία έλαβε μία συνετή απόφαση, όπως αποφύγει τη σύγκρουση στην ξηρά με τις Οθωμανικές δυνάμεις, τακτικές και ατάκτων, μέχρις ότου φτάσουν στη Λέσβο ενισχύσεις, οι οποίες έτσι θα επέτρεπαν στις ελληνικής δυνάμεις να αποκτήσουν υπεροπλία, αριθμητική υπεροχή και το τακτικό πλεονέκτημα.
Όλα τελικώς εξελίχθηκαν συμφώνως με το σχέδιο και έτσι – ως προελέχθη – όλο το νησί της Λέσβου απελευθερώθηκε στις 8 Δεκεμβρίου 1912.