Στο εκτενές και πολύ κατατοπιστικό άρθρο του Economist με τίτλο"Οι κατάσκοποι του Βλαντιμίρ Πούτιν συνωμοτούν για να σκορπίσουν παγκόσμιο χάος" αποκαλύπτεται η δράση μεμονωμένων προσώπων αλλά και οργανωμένων ομάδων που σχεδιάζουν και υλοποιούν -ανεξάρτητα από το ποσοστό ή τον βαθμό επιτυχίας τους- ενέργειες με σκοπό να διχάσουν τις δυτικές κοινωνίες και να περάσουν τη δική τους προπαγάνδα.
Οι ειδικοί που μιλούν στον Economist τονίζουν ότι μέσα από αυτά τα κανάλια, η Ρωσία ασκεί εξωτερική πολιτική.
Η ρωσική απειλή
"Έχουμε δει εμπρησμούς, δολιοφθορές και άλλα: επικίνδυνες ενέργειες που διεξάγονται με αυξανόμενη απερισκεψία", δήλωσε ο Κεν ΜακΚάλουμ, επικεφαλής της MI5, της υπηρεσίας εσωτερικής ασφάλειας και αντικατασκοπείας της Βρετανίας, σε μια σπάνια ενημέρωση σχετικά με την απειλή που θέτει η Ρωσία και η GRU, η στρατιωτική υπηρεσία πληροφοριών της.
"Η GRU ειδικότερα βρίσκεται σε μια διαρκή αποστολή να δημιουργήσει χάος στους βρετανικούς και ευρωπαϊκούς δρόμους", δήλωσε στις 8 Οκτωβρίου.
Ο πόλεμος της Ρωσίας στην Ουκρανία συνοδεύτηκε από ένα κρεσέντο επιθετικότητας, ανατροπής και ανάμειξης αλλού. Συγκεκριμένα, το ρωσικό σαμποτάζ στην Ευρώπη έχει αυξηθεί δραματικά. "Το επίπεδο κινδύνου έχει αλλάξει", δήλωσε τον Σεπτέμβριο ο αντιναύαρχος Νιλς Άντρεας Στένσοουνς, επικεφαλής της Νορβηγικής Υπηρεσίας Πληροφοριών. Και πρόσθεσε: "Βλέπουμε πράξεις δολιοφθοράς να συμβαίνουν στην Ευρώπη αυτή τη στιγμή". Ο σερ Ρίτσαρντ Μουρ, ο επικεφαλής της MI6, της βρετανικής υπηρεσίας ξένων πληροφοριών, το έθεσε πιο ωμά: "Οι ρωσικές υπηρεσίες πληροφοριών έχουν γίνει κάπως άγριες, ειλικρινά".
Οι μισθοφόροι του Κρεμλίνου έχουν στις τάξεις τους αντιπάλους της Δύσης από πολλά αφρικανικά κράτη. Οι χάκερ της, σύμφωνα με τις υπηρεσίες ασφαλείας της Πολωνίας, προσπάθησαν να παραλύσουν τη χώρα στον πολιτικό, στρατιωτικό και οικονομικό τομέα. Οι προπαγανδιστές της έχουν διοχετεύσει παραπληροφόρηση σε όλο τον κόσμο. Οι ένοπλες δυνάμεις της θέλουν να βάλουν ένα πυρηνικό όπλο σε τροχιά. Η ρωσική εξωτερική πολιτική έχει από καιρό βυθιστεί στο χάος. Τώρα φαίνεται να στοχεύει να το εξάγει και εκτός των συνόρων της.
Το καλοκαίρι των σαμποτάζ
Τον Απρίλιο η Γερμανία συνέλαβε δύο Γερμανο-Ρώσους υπηκόους ως ύποπτους ότι σχεδίαζαν επιθέσεις σε αμερικανικές στρατιωτικές εγκαταστάσεις και άλλους στόχους για λογαριασμό της GRU.
Τον ίδιο μήνα η Πολωνία συνέλαβε έναν άνδρα που ετοιμαζόταν να διαβιβάσει τις πληροφορίες για την GRU στο αεροδρόμιο Rzeszow, ένα κόμβο για την παροχή όπλων στην Ουκρανία.
Την ίδια περίοδο, και η Βρετανία κατηγόρησε αρκετούς άνδρες για εμπρηστική επίθεση σε μια ουκρανικής ιδιοκτησίας εταιρεία logistics στο Λονδίνο. Οι άνδρες κατηγορήθηκαν ότι βοήθησαν την ομάδα Wagner, μια ομάδα μισθοφόρων που τώρα βρίσκεται υπό τον έλεγχο της GRU.
Τον Ιούνιο η Γαλλία συνέλαβε έναν Ρωσο-Ουκρανό υπήκοο που τραυματίστηκε μετά από απόπειρα κατασκευής βόμβας στο δωμάτιο του ξενοδοχείου του στο Παρίσι.
Τον Ιούλιο αποκαλύφθηκε ότι η Ρωσία είχε σχεδιάσει να σκοτώσει τον Armin Papperger, το αφεντικό της Rheinmetall, της μεγαλύτερης γερμανικής εταιρείας όπλων.
Στις 9 Σεπτεμβρίου στη Σουηδία, η εναέρια κυκλοφορία στο αεροδρόμιο Arlanda της Στοκχόλμης διακόπηκε για περισσότερες από δύο ώρες μετά τον εντοπισμό drones πάνω από τους διαδρόμους. "Υποψιαζόμαστε ότι ήταν μια σκόπιμη πράξη", δήλωσε εκπρόσωπος της αστυνομίας. Αμερικανοί αξιωματούχοι προειδοποιούν ότι τα ρωσικά σκάφη πραγματοποιούν αναγνώριση υποβρύχιων καλωδίων.
Ακόμη και εκεί όπου η Ρωσία δεν έχει καταφύγει στη βία, προσπάθησε να προκαλέσει αναταραχή με άλλους τρόπους. Τα κράτη της Βαλτικής έχουν συλλάβει αρκετούς ανθρώπους για, όπως λένε, προκλήσεις που υποστηρίζονται από τη Ρωσία.
Αξιωματούχοι των γαλλικών μυστικών υπηρεσιών λένε ότι η Ρωσία ήταν υπεύθυνη για την εμφάνιση φερέτρων ντυμένων με τη γαλλική σημαία και που έφεραν το μήνυμα "Γάλλοι στρατιώτες στην Ουκρανία" που αφέθηκαν στον πύργο του Άιφελ στο Παρίσι τον Ιούνιο.
Πολλές από αυτές τις ενέργειες στοχεύουν στο να υποκινήσουν την αντίθεση της κοινής γνώμης στη βοήθεια προς την Ουκρανία. Αλλά άλλα έχουν σκοπό απλώς να διευρύνουν τους διχασμούς όλων των ειδών στις δυτικές κοινωνίες, ακόμα κι αν αυτοί έχουν ελάχιστη ή καθόλου σχέση με τον πόλεμο.
Η Γαλλία λέει ότι η Ρωσία ήταν επίσης πίσω από τα γκράφιτι των 250 άστρων του Δαβίδ στους τοίχους στο Παρίσι τον Νοέμβριο, μια προσπάθεια να τροφοδοτηθεί ο αντισημιτισμός, ο οποίος έχει αυξηθεί από την έναρξη της σύγκρουσης Ισραήλ-Χαμάς.
Μεγάλο μέρος της δραστηριότητας της Ρωσίας ήταν εικονικό. Τον Απρίλιο, χάκερ με δεσμούς με την GRU φαίνεται ότι χάκαραν συστήματα ελέγχου για τις εγκαταστάσεις νερού στην Αμερική και την Πολωνία.
Τον Σεπτέμβριο, η Αμερική, η Βρετανία, η Ουκρανία και πολλές άλλες χώρες δημοσίευσαν λεπτομέρειες για επιθέσεις στον κυβερνοχώρο από τη Μονάδα 29155 της GRU, μια ομάδα που ήταν στο παρελθόν γνωστή για δολοφονίες στην Ευρώπη, συμπεριλαμβανομένης μιας αποτυχημένης απόπειρας στο Λονδίνο να δηλητηριαστεί με νευροτοξικό παράγοντα ο Σεργκέι Σκριπάλ, πρώην αξιωματικός των ρωσικών μυστικών υπηρεσιών.
Οι προσπάθειες του GRU στον κυβερνοχώρο, οι οποίες συνεχίζονταν τουλάχιστον από το 2020, δεν στόχευαν μόνο στην κατασκοπεία, αλλά και στο να "βλάψουν τη φήμη" με την κλοπή και τη διαρροή πληροφοριών και "συστηματικό σαμποτάζ" με την καταστροφή δεδομένων, σύμφωνα με την Αμερική και τους συμμάχους της.
Οι σχέσεις με τους Χούθι και η αποξένωση από τη Σαουδική Αραβία
Πέρα από την Ευρώπη, αξιωματικοί της GRU βρίσκονται στην Υεμένη μαζί με τους Χούθι, μια ομάδα ανταρτών που έχει επιτεθεί σε πλοία στην Ερυθρά Θάλασσα, φαινομενικά σε ένδειξη αλληλεγγύης με τους Παλαιστίνιους. Η Ρωσία, εξοργισμένη από την παροχή πυραύλων μεγάλου βεληνεκούς από την Αμερική στην Ουκρανία, έφτασε κοντά στην παροχή όπλων στην οργάνωση των Χούθι τον Ιούλιο, σύμφωνα με Αμερικανούς αξιωματούχους που μίλησαν στο CNN, αλλά, την τελευταία στιγμή, ανέκρουσε πρύμναν μετά την έντονη αντίθεση της Σαουδικής Αραβίας.
Το γεγονός ότι ο Βλαντιμίρ Πούτιν, ο πρόεδρος της Ρωσίας, φάνηκε πρόθυμος να αποξενωθεί από τον Μοχάμεντ μπιν Σαλμάν, τον ντε φάκτο ηγεμόνα του βασιλείου στον οποίο κάνει στενό πρέσινγκ για στενότερες σχέσεις εδώ και χρόνια, είναι μια ένδειξη του πώς ο πόλεμος της Ρωσίας έχει κανιβαλίσει την ευρύτερη εξωτερική της πολιτική.
"Αυτό που προσπαθεί να κάνει ο Πούτιν είναι να μας χτυπήσει παντού", υποστηρίζει η Φιόνα Χιλ, η οποία στο παρελθόν υπηρετούσε στο Συμβούλιο Εθνικής Ασφάλειας των ΗΠΑ. Συγκρίνει τη στρατηγική με τη βραβευμένη με Όσκαρ ταινία: "Everything Everywhere All at Once".
Στην Αφρική, για παράδειγμα, η Ρωσία έχει χρησιμοποιήσει μισθοφόρους για να υποκαταστήσει τη γαλλική και την αμερικανική επιρροή στον απόηχο των πραξικοπημάτων στο Μάλι, την Μπουρκίνα Φάσο και τον Νίγηρα.
Περίπου 100 μέλη του Africa Corps, του διαδόχου του Ομίλου Wagner, έφτασε στον Νίγηρα τον Απρίλιο. Η Αμερική αναγκάστηκε να κλείσει την τελευταία βραβευμένη βάση της στη χώρα.
Οι αμερικανικές εκλογές στο στόχαστρο: Προπαγάνδα, δυσφήμιση και διχασμός
Η ανάμιξη της Ρωσίας στην Αμερική έχει πολύ διαφορετική μορφή. Τον Μάιο η Άβριλ Χέινς, διευθύντρια της Εθνικής Υπηρεσίας Πληροφοριών της Αμερικής, χαρακτήρισε τη Ρωσία "την πιο ενεργή εξωτερική απειλή για τις εκλογές μας" περισσότερο από ό,τι είναι η Κίνα ή το Ιράν.
Αυτό δεν αφορούσε απλώς την προσπάθεια διαμόρφωσης της πολιτικής της Αμερικής για την Ουκρανία. "Η Μόσχα θεωρεί πιθανότατα τέτοιες επιχειρήσεις ως ένα μέσο για να γκρεμίσουν τις Ηνωμένες Πολιτείες ως τον κύριο αντίπαλό τους", είπε, "επιτρέποντας στη Ρωσία να προωθηθεί ως μεγάλη δύναμη".
Τον Ιούλιο οι αμερικανικές υπηρεσίες πληροφοριών δήλωσαν ότι "άρχιζαν να βλέπουν τη Ρωσία να στοχεύει συγκεκριμένα δημογραφικά στοιχεία ψηφοφόρων, να προωθεί διχαστικές αφηγήσεις και να δυσφημεί συγκεκριμένους πολιτικούς".
Ο Economist παρατηρεί ότι αυτές οι προσπάθειες της Ρωσίας είναι σε γενικές γραμμές ωμές και αναποτελεσματικές, αλλά σημειώνει ότι μερικές φορές οι Ρώσοι είναι καινοτόμοι.
Προπαγάνδα μέσω Tik Tok και Τεχνητής Νοημοσύνης
Τον Σεπτέμβριο, το υπουργείο Δικαιοσύνης των ΗΠΑ κατηγόρησε δύο υπαλλήλους του Russia Today (RT), ενός μέσου ενημέρωσης που ελέγχεται από το Κρεμλίνο που εκπέμπει τακτικά ρωσική προπαγάνδα και ακραίες θεωρίες συνωμοσίας, ότι πλήρωσαν 10 εκατομμύρια δολάρια σε μια ανώνυμη εταιρεία μέσων ενημέρωσης στο Τενεσί. Η εταιρεία, που πιστεύεται ότι είναι η Tenet Media, δημοσίευσε σχεδόν 2.000 βίντεο σε TikTok, Instagram, X και YouTube. (Οι σχολιαστές που πληρώθηκαν από την εταιρεία αρνήθηκαν ότι έκαναν λάθος, λέγοντας ότι ήταν "θύματα αυτού του σχεδίου".) Οι αμερικανικές αρχές εντόπισαν και "κατέβασαν" επίσης, 32 ελεγχόμενους από το Κρεμλίνο ιστοτόπους που είχαν σχεδιαστεί για να μιμούνται νόμιμες ειδησεογραφικές τοποθεσίες.
Οι Ρώσοι προπαγανδιστές πειραματίζονται επίσης με την τεχνολογία. Το CopyCop, ένα δίκτυο ιστότοπων, πήρε νόμιμα άρθρα ειδήσεων και χρησιμοποίησε το ChatGPT, ένα μοντέλο τεχνητής νοημοσύνης, για να τα ξαναγράψει.
Περισσότερα από 90 γαλλικά άρθρα τροποποιήθηκαν με την οδηγία: "Παρακαλώ ξαναγράψτε αυτό το άρθρο λαμβάνοντας μια συντηρητική στάση ενάντια στις φιλελεύθερες πολιτικές της κυβέρνησης Μακρόν υπέρ των Γάλλων πολιτών της εργατικής τάξης".
Ένα άλλο ξαναγραμμένο άρθρο περιλάμβανε αποδεικτικά στοιχεία των οδηγιών που είχε λάβει, αναφέροντας: "Αυτό το άρθρο… τονίζει τον κυνικό τόνο προς την κυβέρνηση των ΗΠΑ, το ΝΑΤΟ και τους πολιτικούς των ΗΠΑ".
Οι ρωσικές εκστρατείες παραπληροφόρησης δεν είναι καθόλου νέες, αναγνωρίζει ο Σεργκέι Ραντσένκο, ιστορικός της ρωσικής εξωτερικής πολιτικής, επισημαίνοντας επεισόδια όπως το μνημόνιο Tanaka, μια υποτιθέμενη σοβιετική πλαστογραφία που χρησιμοποιήθηκε για να δυσφημήσει την Ιαπωνία το 1927.
Ούτε οι πόλεμοι δια πληρεξουσίων (proxy) ή οι δολοφονίες αποτελούν καινοτομία. Σοβιετικά στρατεύματα πολεμούσαν ήδη στην Υεμένη, μεταμφιεσμένοι σε Αιγύπτιους, στις αρχές της δεκαετίας του 1960, σημειώνει. Οι προκάτοχοι και οι διάδοχοι της KGB έχουν σκοτώσει πολλούς "αντιπάλους του Κρεμλίνου" στο εξωτερικό, από τον Λέον Τρότσκι μέχρι τον πρώην κατάσκοπο Αλεξάντερ Λιτβινένκο.
"Το πραγματικά νέο κομμάτι, λέει ο Ραντσένκο, "είναι ότι ενώ παλαιότερα οι ειδικές επιχειρήσεις υποστήριζαν την εξωτερική πολιτική, σήμερα οι ειδικές επιχειρήσεις είναι εξωτερική πολιτική". Πριν από δέκα χρόνια το Κρεμλίνο συνεργάστηκε με τις ΗΠΑ και την Ευρώπη για να αντιμετωπίσει το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν και της Βόρειας Κορέας.
Μια τέτοια συνεργασία είναι πλέον προϊόν φαντασίας. "Είναι σαν οι Ρώσοι να μην αισθάνονται πλέον ότι έχουν συμφέρον να διατηρήσουν οτιδήποτε από τη μεταπολεμική διεθνή τάξη", λέει ο Ραντσένκο. Αυτή η περίοδος του θυμίζει περισσότερο τη μηδενιστική εξωτερική πολιτική του Μάο κατά τη διάρκεια της Πολιτιστικής Επανάστασης της Κίνας παρά τη ψυχροπολεμική σκέψη της Σοβιετικής Ένωσης, η οποία περιελάμβανε περιόδους πραγματισμού και προσοχής. Ενώ η Φιόνα Χιλ το διατυπώνει κάπως διαφορετικά: "Είναι ο Τρότσκι πάνω από τον Λένιν".
Όσο για τον ίδιο τον Πούτιν, στα τέλη του 2022, είχε πει ότι "βρισκόμαστε στην πιθανώς πιο επικίνδυνη, απρόβλεπτη και ταυτόχρονα πιο σημαντική δεκαετία από το τέλος του Β' Παγκοσμίου Πολέμου". Και είχε προσθέσει: "Για να αναφέρω κάτικλασικό", επικαλούμενος ένα άρθρο του Βλαντιμίρ Λένιν το 1913, "αυτή είναι μια επαναστατική κατάσταση".
Αυτή η πεποίθηση -ότι η μεταπολεμική τάξη πραγμάτων είναι σάπια και χρειάζεται να ξαναγραφτεί, με τη βία αν χρειαστεί- δίνει στη Ρωσία έναν κοινό σκοπό με την Κίνα. "Αυτή τη στιγμή υπάρχουν αλλαγές, τις οποίες δεν έχουμε δει εδώ και 100 χρόνια", είχε πει από την πλευρά του ο Σι Τζινπίνγκ στον Πούτιν το περασμένο έτος στη Μόσχα, "και εμείς είμαστε αυτοί που προωθούμε αυτές τις αλλαγές από κοινού".
Σύμφωνα με την επίσημη εξωτερική πολιτική του Κρεμλίνου, η Ρωσία "δεν θεωρεί τον εαυτό της εχθρό της Δύσης…και δεν έχει κακές προθέσεις".
Μια απόρρητη προσθήκη που έφερε στη δημοσιότητα η Washington Post από μια ευρωπαϊκή υπηρεσία πληροφοριών υποδηλώνει το αντίθετο. Προτείνει μια συνολική στρατηγική περιορισμού ενάντια σε έναν "συνασπισμό μη φιλικών χωρών" με επικεφαλής την Αμερική. Αυτό περιλαμβάνει μια "επιθετική εκστρατεία πληροφόρησης" μεταξύ άλλων ενεργειών στον "στρατιωτικό-πολιτικό, εμπορικό-οικονομικό και πληροφοριακό-ψυχολογικό τομέα". Ο απώτερος στόχος, σημειώνει, είναι "να αποδυναμωθούν οι αντίπαλοι της Ρωσίας".
Αυτό δεν σημαίνει ότι η Ρωσία είναι ασταμάτητη. Είναι όλο και περισσότερο ο πιο αδύναμος εταίρος της Κίνας. Η επιρροή της έχει υποχωρήσει σε ορισμένες χώρες, όπως η Συρία. Δεν υποστηρίζει πάντα τους δικούς της πληρεξούσιους -δεκάδες μαχητές του Wagner σκοτώθηκαν σε ενέδρα από αντάρτες του Μάλι, με τη βοήθεια της Ουκρανίας, τον Ιούλιο.
Τα ρωσικά σχέδια μπορεί να διαταραχθούν, υποστηρίζει ο σερ Ρίτσαρντ ΜακΚάλουμ, μέσω ενός "παλαιομοδίτικο έργο ασφάλειας και πληροφοριών" για τον εντοπισμό των αξιωματικών πληροφοριών και των εγκληματιών πληρεξούσιων πίσω από αυτήν. Το γεγονός ότι η Ρωσία εξαρτάται όλο και περισσότερο από εγκληματίες για να πραγματοποιήσει αυτές τις πράξεις, εν μέρει συμβαίνει επειδή οι Ρώσοι κατάσκοποι έχουν εκδιωχθεί μαζικά από την Ευρώπη, και αυτό είναι ένα σημάδι απόγνωσης.
"Η χρήση πληρεξουσίων εκ μέρους της Ρωσίας μειώνει περαιτέρω τον επαγγελματισμό των επιχειρήσεών τους και η απουσία διπλωματικής ασυλίας αυξάνει τις επιλογές μας που προκαλούν αναστάτωση", λέει ο ΜακΚάλουμ.
Η ρωσική ανάμιξη έχει σκοπό να ασκήσει πίεση στο ΝΑΤΟ χωρίς να προκαλέσει πόλεμο. "Έχουμε επίσης κόκκινες γραμμές και ο Πούτιν προσπαθεί να τις σπάσει".
Αλλά αν πραγματικά εμφορείται από ένα επαναστατικό πνεύμα, πεπεισμένος ότι η Δύση είναι ένα σάπιο οικοδόμημα, αυτό υποδηλώνει ότι θα ξεπεραστούν περισσότερες κόκκινες γραμμές τους επόμενους μήνες και χρόνια.