Στις 20 Μαΐου 1941 ξεκινά η επική μάχη της Κρήτης, με την επίθεση των Γερμανών δυνάμεων στο νησί (επιχείρηση “Merkur”), που το υπερασπίζονταν ελληνικές δυνάμεις και αντίστοιχες βρετανικές από όλη τη Βρετανική Κοινοπολιτεία, και περατώθηκε στις 1 Ιουνίου 1941, όταν οι Γερμανοί έθεσαν υπό τον έλεγχό τους ολόκληρο το νησί.
Ως γνωστόν η γερμανική επίθεση εναντίον της Ελλάδος εκδηλώθηκε στις 6 Απριλίου 1941 και μέχρι τις 27 Απριλίου οι Γερμανοί είχαν εισέλθει στην Αθήνα, ενώ λίγες μέρες νωρίτερα 20-21 Απριλίου είχε αρχίσει σιγά-σιγά η αποδημία του Ελληνικού Στόλου για τη συνέχιση του πολέμου αρχικώς στην Κρήτη και εν συνεχεία στη Μέση Ανατολή παρά το πλευρό των Συμμάχων.
Στο πλαίσιο αυτό λοιπόν, μετά την οριστική κατάληψη της ηπειρωτικής Ελλάδος ο τότε Βασιλεύς Γεώργιος Β', η Κυβέρνηση, καθώς και τμήματα του Ελληνικού Στρατού, μεταξύ των οποίων και περίπου 300 σπουδαστές της Ι Τάξεως της Στρατιωτικής Σχολής Ευελπίδων, έχοντας μαζί τους την Πολεμική Σημαία της Σχολής, κατέφυγαν στην Κρήτη επιβαίνοντες σε πλοία του Βασιλικού Ναυτικού, και κάθε άλλο διαθέσιμο μέσο, προκειμένου να συνεχίσουν τον αγώνα κατά του Άξονος. Η έδρα της κυβερνήσεως ήταν στα Χανιά και μαζί τους είχαν καταφύγει στην Κρήτη και τα υπολείμματα του Βρετανικού Εκστρατευτικού Σώματος (ΒΕΣ) που είχε πολεμήσει σκληρά στην ηπειρωτική Ελλάδα.
Στην Κρήτη, υπήρχαν ήδη σημαντικές βρετανικές δυνάμεις, αφού η Κρήτη αποτελούσε τμήμα της στρατηγικής σημασίας γραμμής Γιβραλτάρ – Μάλτα – Κύπρος – Συρία για τη σύνδεση μέσω Σουέζ των βρετανικών βάσεων της Μεσογείου και της Μ. Ανατολής με τα λιμάνια του Ειρηνικού και του Ινδικού Ωκεανού.
Αριθμητικώς οι ελληνοβρετανικές δυνάμεις ήταν – ως προελέχθη – σημαντικές, ανερχόμενες στις περίπου 45.000 στρατιώτες, όμως η Ναζιστική Γερμανία διαθέτει τεράστια στρατιωτική και ποιοτική υπεροχή, ιδίως στην αεροπορία.
Επικεφαλής της αμύνης του νησιού ήταν ο Νεοζηλανδός Υποστράτηγος Φράϋμπεργκ, ήρωας του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου και κάτοχος της ύψιστης ηθικής αμοιβής για επίδειξη θάρρους εν πολέμω, του Σταυρού της Βικτωρίας, ο οποίος μολονότι διέθετε απαράμιλλο προσωπικό θάρρος, υστερούσε σημαντικότατα από πλευράς τακτικής και σχεδιασμού, κάτι που στην Κρήτη αποδείχτηκε «επί του πεδίου».
Μετά από προετοιμασία ενός περίπου μηνός, οι Γερμανοί έθεσαν σε εφαρμογή την «Επιχείρηση Ερμής», όπως ήταν η κωδική ονομασία της προσβολής του νησιού από τους Γερμανούς και επιτίθενται στην Κρήτη αποκλειστικώς από τον αέρα, όπου οι Γερμανοί διέθεταν συντριπτική υπεροπλία με 1.370 αεροπλάνα και ανεμοπλάνα κάθε είδους και τύπου, σε αντίθεση με την θάλασσα, όπου υπερείχαν συντριπτικώς οι Βρετανοί με τον πανίσχυρο Στόλο της Μεσογείου, και εκεί οι Γερμανοί επιχείρησαν δευτερεύουσα αποβατική ενέργεια για μεταφορά ενισχύσεων, ενέργεια που απέτυχε, καθώς τα πλοία που μετέφεραν τις γερμανικές δυνάμεις βυθίστηκαν από το Βρετανικό Στόλο, με σημαντικές γι’ αυτούς απώλειες.
Στην πραγματικότητα, η επίθεση των Γερμανών στην Κρήτη είναι η πρώτη απόπειρά τους για διεξαγωγή τέτοιας εκτάσεως επιχειρήσεως αποκλειστικώς από αέρος, με τη Μεραρχία των Αλεξιπτωτιστών που τυπικώς ανήκε μεν στην Γερμανική Αεροπορία (Luftwaffe), ουσιαστικώς όμως τελούσε υπό την τακτική διοίκηση του Στρατού, λόγω δε των τεράστιων απωλειών τους, θα είναι και η τελευταία που θα χρησιμοποιηθούν αλεξιπτωτιστές από αέρος στον υπόλοιπο Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο.
Στις 20 Μαΐου 1941 και αφού προηγήθηκε σφοδρός αεροπορικός βομβαρδισμός, οι Γερμανοί αλεξιπτωτιστές επιτέθηκαν κατά κύματα εναντίον Χανίων, Ρεθύμνου και Ηρακλείου, των τριών πόλεων δηλαδή που διέθεταν αεροδρόμια ή καλύτερα χωμάτινους διαδρόμους από-προσγειώσεων για να είμαστε πιο σωστοί.
Κομβικής σημασίας για την εξέλιξη της Μάχης ήταν η κατάληψη του αεροδρομίου του Μάλεμε, με την κατάληψη από τους Γερμανούς αλεξιπτωτιστές του λόφου 106, ο οποίος δεσπόζει του αεροδρομίου και υπερασπιζόταν από ένα Τάγμα Νεοζηλανδών, που από κακή συνεννόηση το βράδυ της δεύτερης μέρας …αποχώρησαν από τις θέσεις τους! Η συνέχεια ήταν «εύκολη» για τους Γερμανούς. Έχοντας ήδη υπό τον έλεγχό τους ένα αεροδρόμιο έριξαν εκεί όλο το βάρος και μετέφεραν – αδιαφορώντας για τις απώλειες – ενισχύσεις σε προσωπικό (αλεξιπτωτιστές και ορεινούς κυνηγούς, οι οποίοι ήταν επίλεκτες δυνάμεις του Στρατού Ξηράς) και εφόδια.
Η Μάχη της Κρήτης είχε ουσιαστικώς κριθεί, αν και τυπικώς θα διαρκέσει μέχρι τις 1 Ιουνίου 1941. Τις τελευταίες δύο μέρες του αγώνα από τις νότιες ακτές του νησιού και κάτω από εξαιρετικά αντίξοες, λόγω της γερμανικής αεροπορίας που είχε μεταφέρει τις βάσεις της στα κατειλημμένα αεροδρόμια της Κρήτης, επεκτείνοντας έτσι την ακτίνα δράσεως των μαχητικών της, οργανώθηκε με επιτυχία η επονομαζόμενη και «Ελληνική Δουνκέρκη», δηλαδή η μεταφορά με πλοία των Βρετανικών (Άγγλοι, Αυστραλοί, Νεοζηλανδοί) και Ελληνικών δυνάμεων στην Αίγυπτο για τη συνέχιση του αγώνος.
Αξίζει να σημειωθεί ότι οι Έλληνες στρατιώτες αλλά και οι κάτοικοι της Κρήτης αγωνίστηκαν με πατριωτισμό, ευψυχία, γενναιότητα, αποφασιστικότητα και αυτοθυσία, η οποία πολλάκις επέσυρε τον γενικό θαυμασμό σε μία εξαιρετικά δύσκολη για τους Συμμάχους και τον συμμαχικό αγώνα περίοδο. Οι απώλειες των Γερμανών υπήρξαν ιδιαιτέρως σημαντικές, υπολογιζόμενες σε περισσότερους από 8.000 άνδρες και 370 αεροσκάφη κάθε τύπου.
Μετά την κατάληψη του νησιού, οι Γερμανοί προέβησαν σε σκληρά αντίποινα και καταστροφές χωριών για την ηρωική αντίσταση των κατοίκων τους, καθώς η τότε δικτατορική κυβέρνηση αλλά και οι Άγγλοι, φοβούμενοι τη δημοκρατική παράδοση των Κρητών, δεν ανακήρυξαν εγκαίρως τους άρρενες κατοίκους του νησιού σε νόμιμη «Πολιτοφυλακή», που θα μπορούσε νομίμως να φέρει όπλα, αλλά τους άφησε στο έλεος των Γερμανών με την απλή ιδιότητα του «πολίτη», που βάσει συνθηκών δεν μπορούσαν να φέρουν όπλα και πολύ περισσότερο να συμμετέχουν σε πολεμικές επιχειρήσεις. Επιπροσθέτως, κάποιες μονάδες ιθαγενών Νεοζηλανδών (Μαορί), εφαρμόζοντας πολεμικά ήθη και έθιμα του λαού τους άλλων εποχών, βεβήλωσαν νεκρούς αλεξιπτωτιστές, γεγονός που όταν έγινε αντιληπτό εξόργισε τους επιζώντες συναδέλφους τους, με αποτέλεσμα να ξεσπάσουν σε αθώους πολίτες.
Στο πλαίσιο αυτό λοιπόν, στις 2 Ιουνίου 1941, οι Γερμανοί εκτέλεσαν τον άρρενα πληθυσμό στο χωριό Κοντομαρί και την επομένη καταστρέφουν ολοκληρωτικώς την Κάνδανο.
Τα γεγονότα αυτά δεν έκαμψαν όμως ούτε το φρόνημα αλλά ούτε και τη θέληση των Κρητών, γεγονός που στη συνέχεια του Β’ΠΠ θα δώσει εντυπωσιακές δολιοφθορές και ενέργειες, όπως η απαγωγή του Στρατηγού Διοικητή του νησιού Κράϊπε, παρά τα γερμανικά αντίποινα, που σε κάθε περίπτωση προέβαιναν οι Γερμανοί, προκαλώντας έτσι πλήθος μικρών ή μεγαλύτερων Ολοκαυτωμάτων, όπως στα χωριά Βίανος, Αμάρι, Ανώγεια, Αλικιανό, Μέσκλα και αλλού. Η αντίσταση αυτή των Κρητών θα συνεχιστεί μέχρι το τέλος της Κατοχής και του Β’ΠΠ, που για την Κρήτη συνέπεσε με τη συνθηκολόγηση των Γερμανών και την άνευ όρων παράδοσή του μετά την πτώση του Βερολίνου, στις 9 Μαΐου 1945 και το τέλος του Β’ΠΠ στην Ευρώπη!