Σαν σήμερα, στις 13 Σεπτεμβρίου 1922, (31 Αυγούστου με το παλαιό ημερολόγιο) καιγόταν και χανόταν οριστικά η πρωτεύουσα της Ιωνίας και όλης της Μικράς Ασίας Σμύρνη και ο Μικρασιατικός Ελληνισμός …
Σμύρνη. Το πιο σημαντικό λιμάνι της Ανατολικής Μεσογείου.
Οι Οθωμανοί Τούρκοι την αποκαλούσαν «Άπιστη» («Γκιαούρ Ιζμίρ»), λόγω της πολυθενικής, πολυθρησκευτικής, ή πολυπολιτισμικής όπως θα λέγαμε σήμερα, συνθέσεως του πληθυσμού της.
Οι Ευρωπαίοι από την πλευρά τους την αποκαλούσαν «Το μάτι της Ανατολής» και «Καρδιά του Ελληνισμού».
Ήταν η Σμύρνη των Τεχνών, του Πολιτισμού, του Εμπορίου, του Πλούτου, της Ευημερίας, της Ανεκτικότητος! Των Ελλήνων, που κυριαρχούσαν στην πόλη και τα αριστοκρατικά της περίχωρα πληθυσμιακά, των Αρμενίων, των Εβραίων, των Λεβαντίνων, αλλά και των Τούρκων…
Οι Τούρκοι την αποκαλούσαν «Γκιαούρ Ιζμίρ», αφού από τους 400.000 κατοίκους της, οι 150.000 ήταν Έλληνες και πολλοί ακόμα Αρμένιοι.
Στις 13 Σεπτεμβρίου 1922 ξεκίνησε η μεγάλη πυρκαγιά που κατέκαψε την πρωτεύουσα της Μικρασίας, τρείς μέρες μετά την αποχώρηση του Ελληνικού Στρατού και την ταυτόχρονη είσοδο των Τούρκων στην πόλη.
Μετά την είσοδο του Τουρκικού στρατού αλλά και των Τσετών ατάκτων ξέσπασαν πολλά έκτροπα και πλήθος σφαγών εναντίον των Αρμενίων και των Ελλήνων, με τον Μητροπολίτη Σμύρνης Εθνομάρτυρα, και σήμερα Άγιο, Χρυσόστομο να συγκαταλέγεται μεταξύ των πρώτων θυμάτων της τουρκικής βαρβαρότητος, αφού αρνήθηκε να φύγει και να εγκαταλείψει το ποίμνιό του!
Τα τραγικά, όσο και θλιβερά, αυτά γεγονότα της τουρκικής βαρβαρότητος προκάλεσαν την αποβίβαση αμερικανικών, βρετανικών και γαλλικών στρατιωτικών τμημάτων από 25 πολεμικά, που ναυλοχούσαν στον κόλπο της Σμύρνης, για να προφυλάξουν τις προξενικές αρχές τους στην πόλη, αλλά δυστυχώς όχι και τους Χριστιανικούς πληθυσμούς αυτής, που αφέθηκαν κυριολεκτικώς στην τύχη τους.
Οι πρωτοφανείς σφαγές επεκτάθηκαν σε όλη την πόλη, εκτός της τουρκικής συνοικίας, και πολλές συνοικίες της πόλεως, εκτός πάντα της τουρκικής, παραδόθηκαν στις φλόγες. Οι ισχυροί άνεμοι που φυσούσαν συντηρούσαν και αναζωπύρωναν τη φωτιά στην ελληνική και αρμενική συνοικία.
Πολλές χιλιάδες Χριστιανών, πανικόβλητοι, κατέφυγαν στην προκυμαία, την άλλοτε φημισμένη και χιλιοτραγουδισμένη «Και» (“Quai”), επιζητώντας τη σωτηρία και προστασία των συμμαχικών πλοίων, χωρίς όμως αποτέλεσμα.
Οι απώλειες είναι δύσκολο να υπολογιστούν ακόμα και σήμερα, αλλά μετριοπαθείς εκτιμήσεις κάνουν λόγο για 30.000 έως 100.000 άτομα! Οι επιζώντες έγιναν πρόσφυγες, σε πρώτη φάση στα γειτονικά της Μικράς Ασίας ελληνικά νησιά του ανατολικού Αιγαίου και στη συνέχεια, σε δεύτερη φάση, στην ηπειρωτική Ελλάδα.
Η προαναφερθείσα καταστροφή της Σμύρνης αποτέλεσε τον τραγικό επίλογο της Μικρασιατικής Καταστροφής και του ξεριζωμού του Ελληνισμού της Ανατολής που ακολούθησε, αποτελώντας μια από τις μεγαλύτερες, στοχευμένες, ανθρώπινες καταστροφές του 20ου αιώνος!
Το 1998, η Βουλή των Ελλήνων ψήφισε ομοφώνως την ανακήρυξη της 14ης Σεπτεμβρίου ως «Ημέρα Εθνικής Μνήμης της Γενοκτονίας των Ελλήνων της Μικράς Ασίας και της Ανατολικής Θράκης από το Τουρκικό Κράτος».