Ἐκτός ἀπό ὅσα ἔχω ἀκούσει καί ἔχω διαβάσει γιά τόν μεγάλο μουσικοσυνθέτη Μίκη Θεοδωράκη ἀκόμη ἀπό τά φοιτητικά μου χρόνια, εἶχα πολυχρόνια προσωπική ἐπικοινωνία μαζί του κυρίως μέ ἀφορμή τό Χορωδιακό Φεστιβάλ Ναυπάκτου, τό ὁποῖο διοργανώθηκε μέ πρωτοβουλία τῆς Μικτῆς Χορωδίας Ναυπάκτου σέ συνεργασία μέ τόν Δῆμο Ναυπάκτου, πού ἄρχισε τήν λειτουργία του τό 2001 καί πραγματοποιεῖται ἀνά διετία.
Μάλιστα, τό ἔτος 2013 μαζί μέ τόν τότε Δήμαρχο Ναυπάκτου κ. Γιάννη Μπουλέ καί τούς ὑπευθύνους τοῦ Φεστιβάλ τόν ἐπισκεφθήκαμε στό σπίτι του, εἴχαμε μιά ἐνδιαφέρουσα συζήτηση καί ἦταν πραγματικά μιά σημαντική ἐμπειρία.
Μέ τήν εὐκαιρία αὐτή θά ἤθελα νά εὐχαριστήσω θερμά τήν Μικτή Χορωδία Ναυπάκτου γιά τήν ἀγαστή συνεργασία πού ἔχουμε ὅλα αὐτά τά χρόνια, γιά τίς πολιτιστικές ἐκδηλώσεις τῆς πόλεώς μας.
Στήν συνέχεια θά παραθέσω μερικούς ἀπό τούς κατά καιρούς χαιρετισμούς τοῦ Μίκη Θεοδωράκη στά Διεθνῆ Χορωδιακά Φεστιβάλ πού πραγματοποιήθηκαν στήν Ναύπακτο, ὅπως καί δικούς μου χαιρετισμούς, μιά ἐπιστολή πού τοῦ ἀπέστειλα καί ἕναν ποιητικό μου χαιρετισμό γιά τό ἔργο του, πού παραδόθηκε στόν ἴδιο.
Ἐγκάρδια συνομιλία μέ τόν Μίκη Θεοδωράκη, πού τίμησε μέ τήν παρουσία του τό Φεστιβάλ τῆς Ναυπάκτου (2007).
1. Χαιρετισμός μου στό 1ο Διεθνές Χορωδιακό Φεστιβάλ Ναυπάκτου 2001
Ἐκφράζω τήν χαρά μου γιά τήν διοργάνωση, στήν Πόλη μας, τοῦ 1ου Διεθνοῦς Χορωδιακοῦ Φεστιβάλ Ναυπάκτου «Μίκης Θεοδωράκης» καί συγχαίρω τούς διοργανωτάς, τήν Μικτή Χορωδία Ναυπάκτου καί τούς χορηγούς, τόν Δῆμο Ναυπάκτου καί τήν Νομαρχία Αἰτωλοακαρνανίας.
Ἡ χαρά μου ὀφείλεται στό ὅτι εἶναι ἕνα σημαντικό γεγονός γιά τήν Πόλη μας καί τήν περιοχή μας μέ τήν τόσο μεγάλη μουσική παράδοση, μέ τίς χορωδίες καί τά ’Ωδεῖα καί τίς Σχολές Μουσικῆς. Καί γνωρίζουμε καλά ὅτι ἡ μουσική παιδεία εἶναι ἀπαραίτητο στοιχεῖο τῆς παιδείας, ὥστε πολλές φορές οἱ ἀρχαῖοι Ἕλληνες κατηγοροῦσαν τήν ἀπαιδευσία ὡς μιά ζωή πού ἐστερεῖτο εὐρύτητα γνώσεως καί μουσικῆς. Ὁ Θουκυδίδης ὁμιλοῦσε περί «ἀπαιδευσίας καί βραχύτητος γνώμης» (στενότητα σκέψεως), ὁ δέ Αἰλιανός ἀναφέρει ὅτι οἱ Μυτιληνοί τιμωροῦσαν τούς ἀποστάτες ἀπό τούς συμμάχους μέ τό νά μένουν τά παιδιά τους ἀγράμματα καί νά μή διδάσκονται τήν μουσική, γιατί θεωροῦσαν ὅτι «πασῶν ζημιῶν βαρυτάτην εἶναι ταύτην, ἐν ἀμουσίᾳ καί ἀμαθίᾳ ζῆν». Ἐμεῖς ἐδῶ στήν Πόλη μας ἔχουμε μουσική παιδεία, ἀφοῦ φροντίζουν νά μᾶς τήν προσφέρουν ἡ Μικτή Χορωδία Ναυπάκτου, τά ’Ωδεῖα καί οἱ Μουσικές Σχολές πού λειτουργοῦν στήν Πόλη μας. Σήμερα δέ καί αὔριο ὁλόκληρη ἡ Πόλη θά γεμίση ἀπό ἀχους ἀπό ὅλη τήν Ἑλλάδα. Μακάριοι ὅσοι μποροῦν νά ἀκούσουν αὐτούς τούς ἀχους καί τίς μουσικές παραδόσεις.
Ἐπίσης, ἡ χαρά μου εἶναι μεγάλη γιατί ἔχουμε τήν τιμή νά εὑρίσκεται στήν Πόλη μας ὁ μεγάλος καλλιτέχνης Μίκης Θεοδωράκης. Συνήθως λέγω ὅτι ὅλοι οἱ συγγραφεῖς καί πνευματικοί ἄνθρωποι ἔχουν φανερούς καί ἀφανεῖς μαθητάς. Ἔτσι καί ὁ Μίκης Θεοδωράκης ἔχει φανερούς καί κρυφούς μαθητάς. Μεταξύ τῶν κρυφῶν μαθητῶν συγκαταλέγομαι καί ἐγώ. Κυρίως ὑπογραμμίζω δύο σημεῖα ἐπαφῆς μαζί του. Τό πρῶτο, ὅταν τήν ἐποχή τῆς χούντας κάθε βράδυ παρακολουθοῦσα τήν Ντόϋτσε Βέλλε, κρυφά μέσα στό δωμάτιό μου, καί μέ συγκινοῦσε τό τραγούδι, ὁ νέος ἐθνικός ὕμνος ἐλευθερίας, «τῆς δικαιοσύνης ΄Ηλιε νοητέ». Ἀκόμη καί τώρα, ὅταν τό ἀκούω μεταφέρομαι σέ ἐκεῖνες τίς στιγμές. Καί τό δεύτερο ἦταν, ὅταν τά πρῶτα χρόνια τῆς μεταπολίτευσης διάβασα μιά συνέντευξή του, ὅταν συνέθεσε τήν θεία Λειτουργία, καί ἔλεγε ὅτι τά πρῶτα μουσικά ἀκούσματα τά εἶχε ἀπό τό Ψαλτήρι τοῦ ΄Αη - Βασίλη Τριπολιτσᾶς καί ὅτι αἰσθάνεται πώς ἡ Ἐκκλησία εἶναι τό λίκνο τῆς παραδόσεως καἰ τοῦ πολιτισμοῦ.
Γιά ὅλα αὐτά χαίρομαι, γιά ὅλα αὐτά συγχαίρω τούς διοργανωτάς, ὡς Μητροπολίτης τῆς περιοχῆς αὐτῆς, καί εὔχομαι καλή ἐπιτυχία.
† Ὁ Ναυπάκτου καί Ἁγίου Βλασίου ΙΕΡΟΘΕΟΣ
2. Χαιρετισμός μου στό 2ο Διεθνές Χορωδιακό Φεστιβάλ Ναυπάκτου 2003
Δέν εἶναι εὔκολο νά ἀπευθύνη κανείς χαιρετισμό στήν ἔναρξη τῶν ἐκδηλώσεων τοῦ 2ου Χορωδιακοῦ Φεστιβάλ Ναυπάκτου «Μίκης Θεοδωράκης» μπροστά σέ ἱεροφάντες τῆς μουσικῆς καί τοῦ ἔντεχνου λαϊκοῦ ἑλληνικοῦ Τραγουδιοῦ καί μάλιστα μπροστά στόν Πρύτανη τῆς σύγχρονης μουσικῆς μέ παγκόσμια ἀκτινοβολία ἀγαπητό μας Μίκη Θεοδωράκη. Καί εἶναι δύσκολος ἕνας τέτοιος χαιρετισμός, γιατί σέ ἕνα τέτοιο ἀκροατήριο ἀκούγονται καί οἱ παραμικρές παραφωνίες.
Θά ἀρχίσω μέ ἕνα λόγο τοῦ Μίκη Θεοδωράκη πού διάβασα σέ συνέντευξη πού ἔδωσε ὁ ἴδιος στήν ἐφημερίδα «Ἐμπρός». Εἶπε μεταξύ τῶν ἄλλων: «Ἐάν ἡ Μουσική ἔχει θεϊκή καταγωγή, τότε αὐτό σημαίνει ὅτι ὅλοι μας ἔχουμε βαθιά μέσα μας ἕνα κομμάτι θεϊκό. Τό πρόβλημα εἶναι ὅτι γύρω μας τόσοι καί τόσοι προσπαθοῦν μέ κάθε τρόπο νά τό σκεπάσουν μέ χίλια δυό ἄχρηστα ἀρνητικά καί καταστροφικά ὑλικά». Αὐτό τό «κομμάτι θεϊκό» ἔχει ὁ μουσικοσυνθέτης, ἀλλά καί ἐκεῖνος πού ἀποδίδει τίς συνθέσεις τοῦ μουσικοσυνθέτου, καί ἐκεῖνος πού χαίρεται νά ἀκούση τίς ὡραῖες μελωδίες.
Θά χρησιμοποιήσω στήν συνέχεια ἕνα λόγο τοῦ Ουμπέρτο Ἔκκο πού ἔλεγε γιά κάθε συγγραφέα, ἀλλά ἰσχύει καί γιά τόν μουσικοσυνθέτη, καθώς καί τόν ἑρμηνευτή τῶν ἔργων του. « Ὅποιος γράφει μόνον γιά τόν ἑαυτό του εἶναι ἱκανός συγγραφεύς. Ὑπάρχει πάντα κάποιος στόν ὁποῖο θέλουμε νά παραδώσουμε τό μήνυμα πού εἶναι μέσα στό μπουκάλι. Κάθε συγγραφεύς δημιουργεῖ τόν ἀναγνώστη του..... Ἡ συγγραφή εἶναι πάντα μιά πράξη ἀγάπης» (Ἐλευθεροτυπία 15-9-2003).
Σήμερα καί αὔριο θά ἔχουμε στήν πόλη μας μουσικοσυνθέτας, μουσικούς, δασκάλους, χορωδούς πού ἑρμηνεύουν τά μουσικά κομμάτια γιά μᾶς πού ἀγαποῦμε τήν μουσική καί τόν λόγο, πού μεταφέρουν, ἰδίως μέ τό «ἔντεχνο λαϊκό ἑλληνικό τραγούδι» τόν πόνο καί τούς καϋμούς μας καί τήν ἀναζήτηση τῆς ἐλευθερίας καί τῆς ἀγάπης. Θά γεμίση ἡ πόλη αὐτές τίς ἡμέρες ἀπό φωνές, μουσικές καί καρδιές.
Θερμά συγχαρητήρια στήν Μικτή Χορωδία Ναυπάκτου γιά τήν προσφορά της αὐτή στήν Πόλη μας.
3. Χαιρετισμός τοῦ Μίκη Θεοδωράκη στό 5ο Χορωδιακό Φεστιβάλ Ναυπάκτου
«Χαιρετίζω τό 5ο Χορωδιακό Φεστιβάλ Ναυπάκτου καί εὔχομαι ἡ λάμψη του νά φτάση καί νά ξεπεράση ὅλα τά προηγούμενα.
Ἡ χαρά καί ἡ συγκίνησή μου εἶναι πολύ μεγάλη καί δέν βρίσκω λόγια νά εὐχαριστήσω πρῶτα ἀπ' ὅλα τήν ἱστορική καί πανέμορφη Ναύπακτο καί τόν λαό της, πού τό ἀγκάλιασε, ἀλλά καί τούς φίλους μου, τόν ἀγαπητό μου Δήμαρχο, τόν ἐμπνευστή καί δάσκαλο Τεοντόρ Καμπακτσίεφ, τούς ἐπί κεφαλῆς τῶν Χορωδιῶν καί ὅλα τά μέλη τους, πού κατέβαλαν τόσο κόπο καί περιέβαλαν καί περιβάλλουν μέ τόση ἀγάπη αὐτή τήν ξεχωριστή προσπάθεια.
Τέλος νά ὑποβάλω τά σέβη μου στόν Σεβασμιώτατο Μητροπολίτη σας, πού τόσο μέ τιμᾶ μέ τήν ἐκτίμησή του καί μέ συγκινεῖ μέ τήν ἀγάπη του γιά ἕνα θεσμό πού λάμπει σάν φάρος μέσα στήν πολιτιστική σκοτεινιά τῆς ἐποχῆς μας.
Μέ ὅλη μου τήν ἀγάπη καί τίς εὐχές,
Μίκης Θεοδωράκης»
4. Χαιρετισμός τοῦ Μίκη Θεοδωράκη στό 6ο Διεθνές Χορωδιακό Φεστιβάλ Ναυπάκτου 2012
«Γιά μιά ἀκόμα φορά χαιρετίζω τό Χορωδιακό Φεστιβάλ Ναυπάκτου.
Ὅπως τόνισα καί τήν πρώτη φορά πού μέ προσκαλέσατε στήν πανέμορφη καί ἱστορική πόλη σας, δέν βρίσκω λόγια γιά νά σᾶς εὐχαριστήσω ὅλους ἐσᾶς πού στό πρόσωπό μου τιμᾶτε τήν ἀληθινή Ἑλλάδα.
Πού τιμᾶτε τίς Πολιτιστικές μας ρίζες, τήν παράδοση αἰώνων, τόν ἀγῶνα τῶν πνευματικῶν μας δημιουργῶν γιά μιά πολιτιστική ἀναγέννηση τῆς Πατρίδας.
Νά εἶστε βέβαιοι ὅτι αἰσθάνομαι σάν νά βρίσκομαι μαζί σας, μέ ἀγαπημένους φίλους ὅπως ὁ Γιάννης Σπανός, ὁ Ἠλίας Ἀνδριόπουλος, ὁ Δημήτρης Τυπάλδος, ὁ Κώστας Μακεδόνας, καί ὁ Γιῶργος Λογοθέτης.
Σᾶς εὐχαριστῶ ἀπό καρδιᾶς καί σας εὔχομαι Καλή Δύναμη τοῦτες τίς κρίσιμες ὧρες.
Ὑποβάλω ἐπίσης τά σέβη μου στόν ἐμπνευσμένο Σεβασμιώτατο Μητροπολίτη, πού μέ περισσή ἀγάπη στηρίζει ἕνα θεσμό πού λάμπει σάν φάρος στήν πολιτιστική σκοτεινιά τῆς ἐποχῆς μας.
Μέ ὅλη μου τήν ἀγάπη.
Ἀθήνα, 25 Μαΐου 2012
Μίκης Θεοδωράκης».
Ἀπό τήν ἐπίσκεψη στήν οἰκία τοῦ Μίκη Θεοδωράκη (2013)
5. Ἐπιστολή μου πρός τόν Μίκη Θεοδωράκη
Ναύπακτος, 4 Ἰουλίου 2012
Κύριον Μίκη Θεοδωράκη, Ἀθήνα
Ἀγαπητέ μου Μίκη,
Κατά τήν ἔναρξη τοῦ Διεθνοῦς Φεστιβάλ «Μίκης Θεοδωράκης» στήν Ναύπακτο, ὁ φίλος σας κ. Λογοθέτης διάβασε τό μήνυμα μέσα στό ὁποῖο ἀναφερόσασταν καί στό πρόσωπό μου καί αἰσθάνομαι τήν ἀνάγκη νά σᾶς εὐχαριστήσω θερμά, τόσο γιά τά καλά σας λόγια, ὅσο καί γιά τήν ἐκτίμηση τήν ὁποία ἔχετε γιά μένα.
Ἐννοεῖται, βέβαια, ὅτι ἡ ἐκτίμηση αὐτή εἶναι ἀμοιβαία καί σᾶς ἀγαποῦσα καί πρίν σᾶς γνωρίσω. Μεγάλωσα μέ τήν μουσική σας, ἀλλά καί μέ τόν στιβαρό, εἰλικρινῆ καί αὐθόρμητο λόγο σας, πού κινεῖται πέρα ἀπό ποικιλόμορφες ἀγκυλώσεις.
Εἶσθε μιά μουσική μεγαλοφυΐα, παγκόσμιας κλάσης, ἀλλά καί μιά ζωντανή ἱστορία, ἀφοῦ πάνω σας, ὄχι μόνον στό μυαλό καί τήν ψυχή σας, ἀλλά καί στό σῶμα σας, ἀποτυπώθηκε ἡ πρόσφατη πολυτάραχη ἱστορία τοῦ τόπου μας. Λυπᾶμαι πού δεχθήκατε διωγμούς, ἐξορίες καί ποικίλες ταλαιπωρίες στό σῶμα σας καί στήν ζωή σας γενικότερα.
Ἀπό τήν προσωπική σας ἱστορία φαίνεται καθαρά ὅτι ὅ,τι εἶναι εἰλικρινές καί ἀληθινό, ἀντέχει στήν ἱστορία καί στόν χρόνο, καί παραμένει ἀνεξίτηλο στήν μνήμη καί τήν εὐαισθησία τοῦ λαοῦ μας.
Θά ἤθελα νά σᾶς παρακαλέσω νά παραμείνετε σταθερός στήν αἰσιοδοξία σας, νά μήν ἀποκάμνετε, νά μήν ἀπογοητευθῆτε, ἀλλά νά περνᾶτε τήν φάση αὐτή τῆς ζωῆς σας μέ θάρρος, ἀγωνιστικότητα καί πίστη.
Εὔχομαι νά ἔχετε δύναμη στόν ὑπόλοιπο χρόνο τῆς ζωῆς σας καί νά ἐμπνέετε μέ τό ἔργο καί τόν λόγο σας τίς νεώτερες γενιές. Ἐπίσης εὔχομαι σέ αὐτήν τήν περίοδο, περισσότερο ἀπό κάθε ἄλλη φορά, νά ἐμπνέεσθε ἀπό τήν ἀτμόσφαιρα τοῦ ἀναλογίου τοῦ Ναοῦ τοῦ Ἁγίου Βασιλείου Τριπολιτσᾶς, ὅπου ὡς παιδί ψάλλατε τίς μελωδίες τῆς ἐκκλησιαστικῆς μας μουσικῆς!!
Μέ πολλή ἀγάπη
† Ὁ Ναυπάκτου καί Ἁγίου Βλασίου Ἱερόθεος.
6. Ποιητικός χαιρετιμός μου πρός τόν Μίκη Θεοδωράκη (2005)
Ἠλεκτροφόρα ξερονήσια
Στό κέντρο τῆς γιορτῆς
ὁ ἄρχοντας τῆς νιότης
καί τῶν γηρατειῶν
τῶν ἀείζωων Ρωμηῶν.
Αἱ γεννεαί πᾶσαι
ὑμνοῦν καί δοξολογοῦν. Ὅλοι τραγουδοῦν τά κάλλη
τῆς ζωῆς καί τοῦ θανάτου.
Εἶναι λέξεις αἱματηρές, ἠλεκτρικές,
ὄχι ἁπλῶς δεξιές κι ἀριστερές,
ἀλλά βγαλμένες ἀπ’ τίς ὀδύνες
πού πλέκονται μέ μουσική ξοδιαστική.
Ξόδι πού σφύζει ἀπό ζωή.
Τόνοι βαρεῖς καί ὑψηλοί,
ἦχοι χαρούμενοι καί μελαγχολικοί,
ὅλοι ἔνδοξοι κι ἀγωνιστικοί.
Δέν μοιάζουν μέ τούς ἄλλους,
τούς μικρούς καί τούς μεγάλους
πού μελαγχολοῦν καί μεγαλαυχοῦν.
Λέξεις καί μουσικές
βγαλμένες ἀπ’ τίς κακοτοπιές,
τίς ἠλεκτροφόρες καί ἠλεκτρικές,
τῆς φυλακῆς καί τῆς ἐξορίας,
μέσα ἀπ’ τά δυό ξερονήσια.
Τό ἕνα στή θάλασσα τῶν ἀφρῶν
καί τῶν κυμάτων.
Σύμβολα ὄχι ἁπλῆς ἰδεολογίας,
ἀλλά θυσίας καί λεβεντιᾶς,
ζωῆς καρδιακῆς καί νεανικῆς.
Τό μακρύ νησί εἶναι στενό.
Πάσχει ἀπό στενότητα μυαλοῦ,
σφύζει ἀπό ἅπλωμα ἀγωνιστικό.
Εὐεργέτημα αὐτή ἡ φυλακή.
Ἀπό τίς ἄλλες διαφορετική.
Τό πνεῦμα δέν φυλακίζεται,
τραγουδᾶ τήν ἐξορία,
πυρώνει τήν ἐλευθερία.
Ἔκφραση σταθερή
στήν θάλασσα τήν ἀσταθῆ,
πού γονυπετεῖ καί γλύφει τό νησί,
τό ξερό καί μακρύ,
ἤ μᾶλλον προσκυνᾶ τῆς Ἑλλάδας τά παιδιά.
Στεριώνει τήν ἐλπίδα
τῶν ὀνείρων γεννήτρα.
Διάρκειας πομπός,
ἀείρροος ποταμός,
ἠλεκτροφόρος καί ἠλεκτρικός.
Ὄχι ἁπλῶς αἵματος βιολογικοῦ,
ἀλλά γέννημα ποιητοῦ,
ἐμφάνιση ποίησης ἀγωνιστικῆς,
γεννήτρας φωτιᾶς καί ἤχων
χρωμάτων καί ἀσμάτων.
Τό δεύτερο ξερονήσι
μέσα σέ κρανίο ζωντανό.
Ξερονήσι στή θέα,
πυρφόρο στήν ἐμπειρία
μάνα καί νερομάνα
στή σημερινή ξηρότητα
καί κρυάδα.
Ἡ πηγή τῶν χρωμάτων καί τῶν ἀσμάτων
στοῦ νησιοῦ τό κέντρο.
Πηγάζει ἀπ’ αὐτό νερό
γάργαρο καί θαλερό.
Ἡ θάλασσα ἡ ἁλμυρή
τό ξερονήσι προσκυνᾶ καί φιλεῖ.
Ἡ πηγή τοῦ νησιοῦ
χύνεται εἰρηνική
στή θάλασσα τήν ἁλμυρή.
Τήν γλυκαίνει καί τήν ζωογονεῖ.
Τραγούδια ζωῆς καί λεβεντιᾶς
βγαλμένα ἀπό τόν κλάδο τῆς ἐλιᾶς
πού φυτρώνει στά ξερονήσια
καί τρέφεται
ἀπό τά ξηρά τοῦ ἀγώνα
καί τῆς λευτεριᾶς.
Στήν πόλη μας δεχόμαστε καί πάλι
τό πολυύμνητο κεφάλι
πού ἔζησε στό νησί
τό μακρύ καί τό μικρό
τῆς ἰδεολογίας καί τῆς πάλης,
τοῦ ἐθνικισμοῦ
καί τῆς ἀνθρώπινης τῆς ζάλης.
Ἔχει μέσα του τό ξερό νησί
πού βγάζει τό καλό τό λάδι,
τόν μοῦστο τοῦ ἀμπελιοῦ
πού δέν χρειάζεται ποσότητα νεροῦ,
ἀφοῦ ποτίζεται ἀπό τό αἷμα
τό πυκνό καί τό γερό.
Στήν ψηλή κορυφή του
πομπός οἰκουμενικός,
ἀδελφικός.
Θά τραγουδήσει
ἡ χορωδία μας ἡ μικτή,
τό ἄξιον ἐστί
τοῦ ποιητῆ
καί τοῦ συνθέτη
τῆς Ρωμηοσύνης,
τῶν φτωχῶν καί τῶν πλουσίων
τῶν ἀληθινῶν ἀρχόντων
πού ξέρουν ἀπό θυσία,
ἀγῶνες καί ἐλευθερία,
ἀπό πυρφόρα γῆ
καί ἔνδοξη θανή,
ἠλεκτρική καί χρωματική.
Τιμοῦμε τόν ποιητή
καί τόν συνθέτη τῆς γιορτῆς,
τῶν ἀληθινῶν Ρωμηῶν.
Εὐχαριστίες στήν χορωδία τήν μικτή,
ἄξιόν ἐστι
στῶν ὅλων ποιητή
ἔπαινο στόν δοξασμένο
συνθέτη καί ὑμνητή.