Διάφοροι πολιτικοί αναλυτές, κυβερνητικοί αξιωματούχοι, διπλωμάτες και παράγοντες, μετά το ναυάγιο των συνομιλιών στο Κραν Μοντανά τον Ιούλιο του 2017, κάνουν λόγο για το τέλος μιας εποχής και το κλείσιμο ενός κύκλου του Κυπριακού προβλήματος, όπως το γνωρίζαμε μέχρι σναυάγιο των συνομιλιών στο Κραν Μοντανά τον Ιούλιο του 2017, κάνουν λόγο για το τέλος μιας εποχής και το κλείσιμο ενός κύκλου του Κυπριακού προβλήματος, όπως το γνωρίζαμε μέχρι σήμερα.
Οι φράσεις όπως: κρίσιμη περίοδος, καθοριστικές εξελίξεις ή ιστορικές στιγμές, διαχέονται στην περιρρέουσα ατμόσφαιρα την ίδια ώρα που το παρατεταμένο αδιέξοδο συνεχίζεται. Παράλληλα, η Τουρκία, φέρεται να επιδιώκει αλλαγή βάσης του Κυπριακού, ζητώντας λύσεις εκτός πλαισίου των Ηνωμένων Εθνών.
Την ερχόμενη Δευτέρα (15/10) ο Γενικός Γραμματέας του ΟΗΕ, Αντόνιο Γκουτέρες, αναμένεται να καταθέσει προς το Συμβούλιου Ασφαλείας του Οργανισμού, την έκθεσή του για το Κυπριακό. Μια έκθεση που χαρακτηρίζεται ως «κομβικής» σημασίας για την εξέλιξη του Κυπριακού προβλήματος.
Προσφάτως, ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας, Νίκος Αναστασιάδης, κατά την συνεδρίαση του Εθνικού Συμβουλίου (8/10) έθεσε στο τραπέζι την ιδέα – πρόταση, για χαλαρή ή αποκεντρωμένη ομοσπονδία.
Πώς εξελίχθηκε ιστορικά όμως το Κυπριακό; Πότε ξεκινά; Ποιοι ήταν στόχοι και από ποια στάδια περάσαμε για να καταλήξουμε εδώ σήμερα; Ας δούμε το χρονικό του Κυπριακού προβλήματος.
Δημιουργία εθνικής συνείδησης:
1571: Η οθωμανική αυτοκρατορία καταλαμβάνει την Κύπρο από τους Ενετούς.
1821: Οι αρχές του 19ου αιώνα σημαδεύτηκαν από την ένοπλη εθνεγερτική επανάσταση στην Ελλάδα κατά της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και την διεκδίκηση εθνικού κράτους και εθνικής ανεξαρτησίας. Το εθνικό κίνημα γεννιέται και στην Κύπρο με αρκετούς Έλληνες της νήσου να λαμβάνουν μέρος στις πολεμικές επιχειρήσεις στην ηπειρωτική Ελλάδα. Ο φόβος ότι και οι Έλληνες της Κύπρου θα ένωναν τα όπλα τους με εκείνα των Ελλήνων της Ηπειρωτικής Ελλάδας οδήγησε τον Τούρκο διοικητή στην γνωστή σφαγή της 9ης Ιουλίου.
1828: Οι Κύπριοι ζητούν με υπόμνημα που παραδόθηκε στο Καποδίστρια από τριμελή αντιπροσωπεία να συμπεριληφθεί το νησί στα όρια του ελληνικού κράτους.
1878: Η Κύπρος παραχωρείται από τους Τούρκους στους Άγγλους παραμένοντας όμως κάτω από την υψηλή επικυριαρχία του Σουλτάνου
Οι διεθνείς εξελίξεις και ο πόθος για Ένωση:
1912: Το Λονδίνο φέρεται να προτείνει παρασκηνιακά στον Βενιζέλο την παραχώρηση της Κύπρου με αντάλλαγμα μια ναυτική βάση στο Αργοστόλι.
1914: Ξεκινά ο Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος. Η Βρετανία προχωρεί στην επίσημη προσάρτηση της Κύπρου.
1915: Το Λονδίνο σε αντάλλαγμα της εισόδου της Ελλάδας στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο και για να εγκαταλείψει την «ουδετερότητα» προσφέρει την Κύπρο με την προϋπόθεση να βοηθήσει την Σερβία που δεχόταν επίθεση από τους Βούλγαρους. Ο Πρωθυπουργός Ζαΐμης λόγω της Γερμανικής «επιρροής» απορρίπτει την πρόταση.
1919: Υπογράφεται η συνθήκη των Σεβρών που αναγνώριζε αναδρομικά την προσάρτηση της Κύπρου από την Βρετανία ενώ η Τουρκία παραιτείτο από κάθε δικαίωμα στην Κύπρο.
1923: Υπογράφεται η Συνθήκη της Λωζάνης σε αντικατάσταση με αυτή των Σεβρών. Τίθενται τα γεωγραφικά όρια της σύγχρονης Τουρκίας η οποία και πάλι απεμπολή όλα τα κυριαρχικά δικαιώματα επί της Κύπρου.
1925: Η Κύπρος ανακηρύσσεται «αποικία του Στέμματος»
1931: Ξεσπά στην Κύπρο η πρώτη μαζική εξέγερση κατά των Άγγλων αποικιοκρατών. Αφορμή στάθηκαν τα κοινωνικοοικονομικά προβλήματα της εποχής αλλά και ο πόθος για Ένωση με την Ελλάδα. Έμειναν στην ιστορία γνωστά ως «Οκτωβριανά».
1939: Ξεσπά ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος. Οι Κύπριοι πολεμούν στο πλευρό των Συμμάχων πιστεύοντας ότι η Βρετανία θα τους ανταμήφσει παραχωρώντας τους αυτοδιάθεση για να επιτευχθεί η Ένωση με την Ελλάδα.
1946: Κυπριακή αντιπροσωπεία επισκέπτεται το Λονδίνο για να προωθήσει το αίτημα της Ένωσης. Η απάντηση ήταν αρνητική.
1946 – 1949: Το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου (1945) φέρνει την Ελλάδα ενώπιον εμφυλίου πολέμου ο οποίος επηρεάζει πολιτικό – ιδεολογικά και την Κύπρο.
Από το Ενωτικό δημοψήφισμα στην κουτσουρεμένη Ανεξαρτησία:
1950: Διεξάγεται το Ενωτικό Δημοψήφισμα που οργάνωσε το Εθναρχικό Συμβούλιο. Το 95,7% του λαού ψήφισε υπέρ της Ένωσης. Την ηγεσία του κινήματος για Ένωση αναλαμβάνει ο νέος Αρχιεπίσκοπος ο Γ’.
1953: Ο Μακάριος επιχειρεί να προσφύγει στα Η.Ε ζητώντας από τον Γενικό Γραμματέα να συμπεριλάβει στην ημερήσια διάταξη της Γενική Συνέλευσης το αίτημα της Κύπρου για αυτοδιάθεση κάτι που δεν έγινε κατορθωτό.
1954: Ο Έλληνας Πρωθυπουργός Παπάγος με έγγραφο του ζητά από τον Γενικό Γραμματέα του ΟΗΕ να συζητηθεί στην ημερήσια διάταξη της Γενικής Συνέλευσης η αυτοδιάθεση της Κύπρου κάτι που απορρίφθηκε.
1955: Κυβερνητικά κτήρια ανατινάζονται την 1η Απριλίου. Ο ένοπλος αγώνας της ΕΟΚΑ για Απελευθέρωση – Αυτοδιάθεση – Ένωση αρχίζει.
1955: To Λονδίνο καλεί την Ελλάδα και την Τουρκία σε Τριμερή Διάσκεψη για την Κύπρο. Η Αθήνα πέφτει στην παγίδα των Άγγλων αποδεχόμενη την πρόσκληση. Η αποδοχή της Τριμερούς από πλευράς Αθηνών θεωρήθηκε αναγνώριση της Τουρκίας ως ενδιαφερόμενο μέρος με ίσα δικαιώματα. Η Τουρκία πλέον αποκτά ρόλο και λόγο στο Κυπριακό πρόβλημα.
1956: Η Βρετανία κάνει για πρώτη φορά αναφορά στην πιθανότητα διχοτόμησης της Κύπρου. Η Άγκυρα υιοθετεί την ιδέα της διχοτόμησης (taksim) και την προωθεί εντός των Τουρκοκυπρίων.
1958: O Βρετανός Πρωθυπουργός, Χάρολντ Μακμιλαν ανακοινώνει σχέδιο λύσης του Κυπριακού (σχέδιο Μακμίλλαν) το οποίο περιείχε πολλά διαιρετικά στοιχεία. Απορρίπτεται από την Ελληνική πλευρά ως διχοτομικό και αντιπροτείνεται η ανεξαρτησία ως συμβιβαστική λύση.
1959: Στις 11 Φεβρουαρίου υπεγράφη η Συμφωνία της Ζυρίχης μεταξύ των τότε πρωθυπουργών της Ελλάδας και της Τουρκίας, Κ. Καραμανλή και Α. Μεντερές. Η εν λόγω Συμφωνία ενσωματώθηκε στη Συμφωνία του Λονδίνου, η οποία υπεγράφη στις 19 Φεβρουαρίου από τους Υπουργούς Εξωτερικών της Μεγάλης Βρετανίας, Ελλάδας και Τουρκίας, τον Αρχιεπίσκοπο Μακάριο εκ μέρους της Ελληνοκυπριακής κοινότητας και τον Δρα. Κουτσιούκ εκ μέρους της Τουρκοκυπριακής κοινότητας.
1960: Στις 16 Αυγούστου η Κυπριακή Δημοκρατία ανακηρύχθηκε ως «ανεξάρτητο και κυρίαρχο κράτος» με ένα δοτό Σύνταγμα το οποίο παραχωρούσε υπερπρονόμια στο 18% που ήταν οι Τουρκοκύπριοι και για το οποίο ουδέποτε κλήθηκε ο κυρίαρχος λαός να επικυρώσει. Με την ανακήρυξη του νέου κράτους τέθηκαν σε εφαρμογή τρεις Διεθνείς Συνθήκες. Η Συνθήκη Εγκαθίδρυσης, η Συνθήκη Εγγυήσεως και η Συνθήκη Συμμαχίας.
Η δυσλειτουργία της νεαρής Κυπριακής Δημοκρατίας:
1963: Ο Πρόεδρος Μακάριος υποβάλλει την γνωστή πρόταση των 13 σημείων για αναθεώρηση του Συντάγματος. Η Τουρκία απορρίπτει τις προτάσεις, απειλεί με μονομερή επέμβαση και δημιουργεί περαιτέρω ένταση ανάμεσα στις δυο κοινότητες. Οι Τουρκοκύπριοι αποχωρούν από τα θεσμικά όργανα της Κυπριακής Δημοκρατίας. Οι διακοινοτικές ταραχές έχουν ως απολογισμό νεκρούς και τραυματίες και από τις δυο κοινότητες ενώ χαράσσεται και η λεγόμενη «πράσινη γραμμή» που χωρίζει την Λευκωσία στα δυο.
1964: Ο Κιουτσούκ διακηρύσσει ότι το Σύνταγμα είναι νεκρό. Εφαρμόζεται το Δίκαιο της Ανάγκης με την Κυπριακή Δημοκρατία να παραμένει ζωντανή. Η Τουρκία συνεχίζει να απειλεί με εισβολή βομβαρδίζοντας την Τυλλήρια. Το Συμβούλιο Ασφαλείας εγκαθιστά στην Κύπρο για πρώτη φορά ειρηνευτική δύναμη. Παράλληλα, ο Αμερικανός διπλωμάτης Ντιν Άτσεσον προτείνει σχέδιο διπλής ένωσης της Κύπρου με Ελλάδα και Τουρκία για να αποφευχθεί η Σοβιετική επιρροή στο νησί. Πρόταση που απερρίφθη από τον Πρόεδρο Μακάριο για να συνηγορήσει και η κυβέρνηση του Γ. Παπανδρέου.
1965: Ο μεσολαβητής του Γενικού Γραμματέα του ΟΗΕ στην Κύπρο Γκάλο Πλάζα προτείνει με έκθεση ως βάση λύσης του Κυπριακού την απαγόρευση της ένωσης της Κύπρου με την Ελλάδα αλλά και την διχοτόμηση όπως επίσης και την κατάργηση ανεφάρμοστων προνοιών της Ζυρίχης καθώς και των συνθηκών εγγυήσεων και συμμαχίας. Η Τουρκία απορρίπτει την πρόταση.
1967: Η Χούντα των Συνταγματαρχών στην Αθήνα καταλαμβάνει την εξουσία μετά από στρατιωτικό πραξικόπημα. Η ελληνική στρατιωτική μεραρχία αποσύρεται λίγο αργότερα από την Κύπρο, αποδυναμώνοντας την αμυντική θωράκιση του νησιού.
Τουρκική εισβολή και «ομοσπονδία»:
1974: Η Χούντα των Αθηνών και η ΕΟΚΑ Β΄ διενεργούν στις 15 Ιουλίου πραξικόπημα κατά του Προέδρου Μακαρίου. Μετά από δέκα χρόνια προεργασίας, η Τουρκία εισβάλει στην Κύπρο, στις 20 Ιουλίου, με πρόσχημα δήθεν την «αποκατάσταση της Συνταγματικής τάξης μέσω μιας ειρηνευτικής ενέργειας», επικαλούμενη σχετικό άρθρο της Συνθήκης Εγγυήσεως. Η παράνομη Τουρκική εισβολή με την κωδική ονομασία «Αττίλας», είχε ως τραγικό απολογισμό την κατοχή του 37% των εδαφών της Κυπριακής Δημοκρατίας, την προσφυγοποιήση 200.000 Ελληνοκυπρίων, χιλιάδες νεκρούς και αγνοομένους. Μεταξύ της πρώτης και της δεύτερης εισβολής, πραγματοποιήθηκαν και δυο διασκέψεις στη Γενεύη. Η Τουρκική πλευρά επεδίωξε να επιβάλει δυο σχέδια. Το σχέδιο «Γκιουνές» που προέβλεπε την εγκαθίδρυση πολυπεριφερειακής γεωγραφικής ομοσπονδίας με τους Τούρκους να ελέγχουν το 34% της Κύπρου ή το σχέδιο «Ντενκτάς» που προέβλεπε διζωνική ομοσπονδία με τους Τούρκους να ελέγχουν και πάλι το 34% κάτι που δεν έγινε αποδεκτό.
1975: O Μακάριος αποδέχεται την λύση ομοσπονδίας και προτείνει πολυπεριφερειακή ομοσπονδία με κεντρική κυβέρνηση που θα έχει ουσιαστικές – ισχυρές εξουσίες. Η Τουρκοκυπριακή πλευρά επιμένει ότι οι εξουσίες της Κεντρικής κυβέρνησης θα έπρεπε να είναι δοτές από τις δυο ομόσπονδες κυβερνήσεις και να αναφέρονται περιοριστικά στο Σύνταγμα ενώ όλες οι άλλες εξουσίες θα έπρεπε να ανήκουν σε αυτές (αποκεντρωμένη - χαλαρή ομοσπονδία).
1977: Στις 12 Μαρτίου επιτυγχάνεται η λεγόμενη Συμφωνία Υψηλού Επιπέδου Μακαρίου - Ντενκτάς η οποία περιέχει τέσσερα σημεία στο πλαίσιο μιας «αδέσμευτης διακοινοτικής Ομοσπονδιακής Δημοκρατίας». Την ίδια χρονιά ο Μακάριος πεθαίνει και διακηρύττει τον μακροχρόνιο αγώνα.
1978: H Τουρκοκυπριακή πλευρά υποβάλλει νέες προτάσεις. Όσο αφορά την εκτελεστική εξουσία επιμένει ότι θα πρέπει οι εξουσίες της κεντρικής διοίκησης να είναι δοτές από τα ομόσπονδα κράτη ενώ θέτει και θέμα εκ περιτροπής Προεδρίας ανά διετία καθώς επίσης και αριθμητική ισότητα Ε/κ και Τ/κ Υπουργών – Υφυπουργών στην Κεντρική Κυβέρνηση. Η Ελληνοκυπριακή πλευρά προσεγγίζει τις προτάσεις αυτές ως προσπάθεια δημιουργίας δυο ξεχωριστών οντοτήτων που νομιμοποιούσαν την εισβολή και την κατοχή. Τον Νοέμβριο της ίδιας χρονιάς κατατέθηκε το αγγλο-αμερικανο-καναδικό σχέδιο ως πρόταση. Απορρίφθηκε ως από την Ε/κ ως διχοτομικό αφού η κεντρική ιδέα ήταν ότι εναπομένουσα εξουσία ανήκει στις περιφερειακές κυβερνήσεις και όχι στην κεντρική εξουσία.
1979: Στις 19 Μαΐου η Συμφωνία Μακαρίου – Ντενκτάς επαναλαμβάνεται αυτή την φορά μεταξύ του Κυπριανού και του Ραούφ Ντενκτάς η οποία περιλαμβάνει 10 σημεία. Ο Γ.Γ του ΟΗΕ Κουρτ Βάλντεχαϊμ υπέβαλε ένα σχέδιο το οποίο έμεινε γνωστό ως «φόρμουλα Βάλνταχαϊμ». Η ελληνοκυπριακή πλευρά εμφανίστηκε πρόθυμη να συζητήσει επί του συγκεκριμένου σχεδίου το οποίο είχε θετικά στοιχεία. Αντιθέτως η τουρκοκυπριακή πλευρά φάνηκε απρόθυμη να μπει σε Διακοινοτικές Συνομιλίες πάνω στην «φόρμουλα Βάλντεχαϊμ».
1983: Ανακηρύσσεται το ψευδοκράτος με την ονομασία «Τουρκική Δημοκρατία Βόρειας Κύπρου» η οποία αναγνωρίζεται μέχρι σήμερα μόνο από την Τουρκία. Την ίδια χρονιά Κυπριανού – Ντενκτάς απορρίπτουν τους «δείκτες Κουεγιάρ» ως βάση για επανέναρξη των συνομιλιών.
1992: Ο Γ.Γ του ΟΗΕ Μπούτρος Γκάλι παρουσιάζει τις ιδέες του για επίλυση του Κυπριακού με σαφή αναφορά πλαίσιο της Δ.Δ.Ο. Οι «ιδέες Γκάλι» ή «δέσμη ιδεών Γκάλι» βασίζονταν στις Συμφωνίες Υψηλού επιπέδου του 1977 και 1979 και στα ψηφίσματα του Σ.Α των Η.Ε. Επίσης γινόταν αναφορά στην µια κυριαρχία που είναι αδιαίρετη και που εκπηγάζει ισότιµα από την Ελληνοκυπριακή και την Τουρκοκυπριακή κοινότητα, στην μια ιθαγένεια και την μια διεθνή προσωπικότητα. Ο τότε Πρόεδρος της Δημοκρατίας Γιώργος Βασιλείου τις αποδέχτηκε ως βάση λύσης του Κυπριακού.
1993: Την χρονιά εκείνη ο Γλαύκος Κληρίδης για να κερδίσει τις Προεδρικές Εκλογές και την στήριξη του ΔΗΚΟ υπόσχεται τον ενταφιασμό των «ιδεών Γκάλι», κάτι που πράττει μόλις ανέρχεται στην εξουσία.
1999: Ξεκινούν εκ του σύνεγγυς συνομιλίες ανάμεσα στον Πρόεδρο της Κυπριακής Δημοκρατίας Γλαύκο Κληρίδη και τον κατοχικό ηγέτη Ραούφ Ντενκτάς
2002: Παρουσιάζεται το Σχέδια Ανάν 1 και λίγους μήνες αργότερα το αναθεωρημένο σχέδιο Ανάν 2.
2003: Υποβάλλεται το σχέδιο Ανάν 3 ενώ στην εξουσία της Κυπριακής Δημοκρατίας ανέρχεται ο Τάσος Παπαδόπουλος με την στήριξη το ΑΚΕΛ, του ΔΗΚΟ και της ΕΔΕΚ.
2004: Το σχέδιο «Ανάν 4» το οποίο ήταν και το τελικό τίθεται σε δημοψήφισμα και απορρίπτεται από το 76% των Ελληνοκυπρίων ως διχοτομικό που μετατρέπει την Κύπρο σε τουρκικό προτεκτοράτο. Οι απόψεις για το αν το σχέδιο Ανάν ήταν Διζωνική Δικοινοτική Ομοσπονδία ή συγκαλυμμένη συνομοσπονδία – διχοτόμηση διίστανται μέχρι σήμερα. Την ίδια χρονιά η Κύπρος εισέρχεται στην Ε.Ε.
2008: Εκλέγεται στην Προεδρία ο Δημήτρης Χριστόφιας και επιτυγχάνει σειρά συγκλίσεων στο Κυπριακό. Ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας από την κατηγορείται από την αντιπολίτευση για απαράδεχτες παραχωρήσεις προς τον κατοχικό ηγέτη Μεχμέτ Αλί Ταλάτ.
2014: Ο Πρόεδρος Αναστασιάδης και ο κατοχικός ηγέτης Ντερβίς Έρογλου συμφωνούν στο Κοινό Ανακοινωθέν της 11ης Φεβρουαρίου το οποίο επαναβεβαιώνει την βούληση για λύση Δ.Δ.Ο στα πλαίσια του ΟΗΕ και των ψηφισμάτων του Σ.Α. Από το κοινό ανακοινωθέν ωστόσο χάνεται η αναφορά στην αδιαίρετη κυριαρχία.
2015: Η παράνομη εκλογή του Μουσταφά Ακιντζί στα κατεχόμενα δίνει ώθηση στις ενδοκοινοτικές διαπραγματεύσεις.
2016: Οι συνομιλίες για το Κυπριακό και πιο συγκεκριμένα για την πτυχή του εδαφικού μεταφέρονται στο ελβετικό θέρετρο Μοντ Πελερίν δυο φορές για να καταλήξουν σε αδιέξοδο.
2017: Τον Ιανουάριο οι συνομιλίες για το Κυπριακό μεταφέρονται στην Γενεύη όπου κατατίθενται χάρτες τόσο από Ε/κ πλευράς όσο και από Τ/κ. Τον Ιούλιο του ίδιου χρόνου οι διαπραγματεύσεις κορυφώνονται στο Κραν Μοντανά και καταλήγουν σε ναυάγιο ενώπιον του Γ.Γ του ΟΗΕ Αντόνιο Γκουτέρες, ο οποίος εύχεται «το καλύτερο για όλους του Κύπριους, στον Βορρά και στον Νότο».
2018: Ο Νίκος Αναστασιάδης επανεκλέγεται στην Προεδρία και μπροστά στο παρατεταμένο αδιέξοδο προτείνει «χαλαρή ομοσπονδία» την ώρα που η τουρκική πλευρά θέλει λύση εκτός παραμέτρων των Η.Ε.