Ένα ιδιαίτερα φιλόδοξο σχέδιο και ταυτόχρονα πολυσυζητημένο, με πολιτικές και γεωπολιτικές διαστάσεις, είναι η κατασκευή του αγωγού East Med για τη μεταφορά του φυσικού αερίου από τη λεκάνη της Μεσογείου στην Ευρώπη, που, όπως εκτιμάται, θα αλλάξει τα δεδομένα για όλη την περιοχή.
Η φιλοδοξία της να διεκδικήσει για λογαριασμό της τη μεταφορά του αερίου προς την Ευρώπη, χρησιμοποιώντας και απειλές, κυρίως κατά της Κύπρου, καθιστά την εν λόγω υπόθεση και διπλωματικό θρίλερ, που θα μας απασχολήσει για πολύ καιρό ακόμη, μέχρι να ληφθούν οι τελικές αποφάσεις. Οι απειλές της Τουρκίας έχουν απορριφθεί ήδη. Ταυτόχρονα, συγκρίνοντας τα πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματα των αγωγών, μέσω Ελλάδας ή μέσω Τουρκίας, ο Κωνσταντίνος Φίλης, διευθυντής Ερευνητικών Προγραμμάτων του Ινστιτούτου Διεθνών Σχέσεων του Παντείου Πανεπιστημίου, σημειώνει την πολιτική στήριξη που πλέον απολαμβάνει ο East Med, την τεχνολογικά εφικτή κατασκευή του και τις δυνατότητές του, ενώ ταυτόχρονα υπογραμμίζει το αρνητικό πολιτικό κλίμα για την Τουρκία, τον έντονο σκεπτικισμό των Ευρωπαίων να καταστεί η 'Αγκυρα κόμβος που θα χρησιμοποιήσει την ευκαιρία για πολλαπλά ανταλλάγματα κατά τις συνήθειές της, αλλά και το γεγονός ότι κάθε άλλο παρά φθηνή είναι η επιλογή της Τουρκίας.
Το ζήτημα αυτό θα βρεθεί στο επίκεντρο της τριμερούς συνάντησης που θα έχουν στη Θεσσαλονίκη, η , η Κύπρος και το Ισραήλ, στις 15 Ιουνίου, καθώς θα πραγματοποιηθεί λίγες εβδομάδες μετά τη διακήρυξη που υπέγραψαν οι τρεις χώρες και η Ιταλία υποστηρίζοντας τον East Med.
Το ίδιο θέμα θα βρεθεί στο επίκεντρο των επαφών που θα έχει ο πρόεδρος Νίκος Αναστασιάδης στην Ουάσιγκτον από 4-6 Ιουνίου όπου, μεταξύ άλλων, θα μιλήσει στο συνέδριο της Αμερικανικής Εβραϊκής Επιτροπής.
Παράλληλα, ο East Med συζητείται ήδη και στα ευρωπαϊκά θεσμικά όργανα. Μελέτη, που διενεργήθηκε για λογαριασμό του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Εξωτερικών Σχέσεων, τονίζει ότι η ΕΕ μπορεί να παίξει σημαντικό ρόλο και να συμβάλει, ώστε το φυσικό αέριο από την ανατολική Μεσόγειο να καλύψει τις ανάγκες πολλών χωρών στην Ευρώπη.
Στην έκθεση σημειώνεται, μεταξύ άλλων, πως «οι ανακαλύψεις φυσικού αερίου στην Ανατολική Μεσόγειο έχουν αναπτερώσει τις ελπίδες ότι η περιοχή μπορεί να εξυπηρετήσει τις ενεργειακές ανάγκες της ΕΕ, συμβάλλοντας στην εκπλήρωση των στόχων της ενεργειακής διαφοροποίησης, της ασφάλειας και της ανθεκτικότητας».
Όπως τονίζει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο κ. Φίλης, η σχεδιαζόμενη δυναμικότητα του αγωγού East Med είναι 10 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα φυσικού αερίου ετησίως, με δυνατότητα να ανέλθει υπό προϋποθέσεις στα 16 δισ. κυβικά μέτρα από τις πηγές της ανατολικής Μεσογείου στην Ευρώπη μέσω Ελλάδας.
Αφορά στην πόντιση ενός υποθαλάσσιου αγωγού από τα χωρικά ύδατα του Ισραήλ, εν συνεχεία και της Κύπρου προς τη δυτική Ελλάδα και από εκεί στην Ιταλία (υπάρχει και η εναλλακτική μέσω Κρήτης και Πελοποννήσου), αφού πρώτα ένα κομμάτι του διαβεί διεθνή χωρικά ύδατα. Ως προς αυτή τη διαδικασία, η Τουρκία δεν έχει κανένα νομικό επιχείρημα για να αποτρέψει την κατασκευή του.
Παρατηρώντας τη στάση της Τουρκίας, αλλά και των μεγάλων εταιρειών που δραστηριοποιούνται στην περιοχή, ο κ. Φίλης αναφέρει: «είναι δε χαρακτηριστικό πως παρότι η 'Αγκυρα αμφισβητεί το δικαίωμα της Λευκωσίας να διεξάγει διαγωνισμούς και να παραχωρεί ενεργειακά τεμάχια, σημαντικές εταιρείες στο χώρο της ενέργειας, όπως η Total, η ENI και η Exxon-Mobil, έχουν αψηφήσει τις τουρκικές απειλές και έχουν λάβει τις σχετικές άδειες.
Έτσι, απομένει στην 'Αγκυρα η παρατεταμένη απειλή χρήσης στρατιωτικής ισχύος, όχι τόσο ως πραγματικό ενδεχόμενο, όσο ως εργαλείο επηρεασμού κατά τη λήψη απόφασης εκ μέρους των εμπλεκομένων μερών (κρατών και εταιρειών) στην κατεύθυνση άθροισης σε ένα τεχνικά δύσκολο και κοστοβόρο έργο και των γεωπολιτικών επιπλοκών που μπορεί να προκαλέσει η 'Αγκυρα, ώστε το ρίσκο επιλογής του East Med να τον καταστήσει λιγότερο ελκυστικό».
Η επόμενη κίνηση (σε περίπτωση που προχωρήσει το έργο) είναι η παρενόχληση των σκαφών που θα ποντίζουν τον αγωγό με διάφορους τρόπους. Παρότι ως ενδεχόμενο ούτε αυτό συγκεντρώνει ισχυρές πιθανότητες, ακόμη και αν συμβεί, δεν μπορεί να είναι επι μακρόν, πολύ περισσότερο εφόσον στερείται νομικών ερεισμάτων.
Αναφερόμενος στα τεχνικά χαρακτηριστικά του έργου, ο κ. Φίλης τονίζει ότι η κυριότερη τεχνική δυσκολία του East Med συνίσταται στα μεγάλα βάθη, έως και 3200 μέτρα, που θα ποντιστεί ο αγωγός. Αυτό, προσθέτει, περιορίζει σχετικά -όχι σημαντικά- τη χωρητικότητά του. Επίσης, σε κάποια σημεία και ενώ προσεγγίζει την Κρήτη, λόγω ηφαιστειογενών περιοχών πρέπει να φτάσει σε μεγάλα βάθη και αμέσως να ανέβει στην επιφάνεια, γεγονός που θα μπορούσε να επηρεάσει τις πιέσεις εντός του αγωγού. Ωστόσο, η εξέλιξη της τεχνολογίας, βάσει των μελετών βιωσιμότητας που έχουν γίνει, φαίνεται πως ξεπερνά και αυτό το εμπόδιο. Επίσης, το κόστος του έργου είναι μεν υψηλό αλλά σε καμία περίπτωση απαγορευτικό.
Απαντώντας σε ερώτηση για το ενδεχόμενο να προτιμηθεί η Τουρκία για τη μεταφορά του αερίου, ο κ. Φίλης αφήνει σαφώς να εννοηθεί ότι η προπαγάνδα της 'Αγκυρας να αντικατοπτρίζει την πραγματικότητα και παρατηρεί:
«Αν το συγκρίνουμε με τον αντίστοιχο αγωγό μέσω Τουρκίας, η δημιουργία ενός νέου συστήματος αγωγών στην ενδοχώρα της γειτονικής χώρας συνεπάγεται σημαντικό οικονομικό κόστος, σχεδόν ανάλογο του East Med. Τυχόν διαμετακόμιση μέρους των υδρογονανθράκων της ανατολικής Μεσογείου μέσω Τουρκίας, όχι μόνο θα ενσωμάτωνε τις αβεβαιότητές της, αλλά θα ήταν και γεωπολιτικά μονόπλευρο, αφού θα ισχυροποιούσε αποκλειστικά την 'Αγκυρα, θα αύξανε το εκτόπισμα της έναντι των παραγωγών (άλλη σχέση ως πελάτης, διαφορετική με επιπρόσθετο ρόλο διαμετακομιστή), πολλαπλασιάζοντας και τους κινδύνους από τη διαχείριση αυτού του πλεονεκτήματος από μεριάς της.
Ταυτόχρονα, προσθέτει ο κ. Φίλης, «η Τουρκία θα εξελισσόταν σε «Ουκρανία του Νότου», με το σύνολο των projects του νότιου διαδρόμου φυσικού αερίου που παρακάμπτει τη Ρωσία να διέρχονται από την τουρκική επικράτεια. Έτσι, η απρόβλεπτη 'Αγκυρα θα αποκτούσε ισχυρό διαπραγματευτικό ατού έναντι της ΕΕ, ενώ στην περίπτωση του East Med, ο οποίος εσχάτως απέκτησε δυναμική λόγω της υποστήριξης που έλαβε από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, ένα από τα αβαντάζ του είναι η συμμετοχή δύο κρατών-μελών (Ελλάδας και Κύπρου), πολύ περισσότερο αξιόπιστων και προσανατολισμένων προς τα ευρωπαϊκά συμφέροντα από τη γειτονική Τουρκία».
Συμπερασματικά, η αξιοπιστία της Ελλάδας και της Κύπρου, ο σταθερός προσανατολισμός τους στις σχέσεις τους με την Ευρώπη, σε αντίθεση με τον Ερντογάν, το γεγονός ότι και τεχνικά και οικονομικά, ο East Med είναι εφικτός δικαιολογούν το διαρκώς αυξανόμενο ενδιαφέρον της ΕΕ και είναι προφανές ότι αυτά τα στοιχεία θα ληφθούν σοβαρά υπόψη για την λήψη των τελικών αποφάσεων, όπως τουλάχιστον μέχρι στιγμής οι εξελίξεις.