Πέντε χιλιόμετρα δυτικά από το χωριό Διόνυσος του Ορχομενού Βοιωτίας ή αλλιώς Τσαμάλι στην περιοχή Καμπιά, βρίσκεται η Μονή του Οσίου Μάρτυρα Νικολάου του Νέου, που χρονολογείται στις αρχές του 11ου αιώνα.
Σύμφωνα με την παράδοση κατασκευάσθηκε με υλικά που μετέφεραν τα βυζαντινά αυτοκρατορικά καράβια έως την Αταλάντη με τελικό προορισμό τη μονή του Οσίου Λουκά του Στειριώτη. Η διαδρομή από την Αταλάντη έως το Στείρι περνούσε από την περιοχή των Καμπιών.
Η Μονή του Αγίου Νικολάου θεωρείται σύγχρονη αυτής του Οσίου Λουκά, γεγονός που αποδεικνύεται από την ύπαρξη της γνωστής και περίφημης αγιογραφίας στην κρύπτη της Αγίας Βαρβάρας (κάτω από το ναό) του Αγίου Ιωάννη του Καλοχτένη, όπου η στάση, η μορφή και τα χρώματά της μαρτυρούν την εποχή δημιουργίας της και ίδρυσης ταυτόχρονα της Μονής.
Η μορφή, ο ρυθμός, η κατασκευή και τα χρησιμοποιηθέντα υλικά πιστοποιούν επίσης τη χρονολογία ανέγερσής της.
Η παράδοση λέει ότι καθώς μετέφεραν τις μαρμάρινες πέτρες από την Αιδηψό για να χτίσουν το μοναστήρι του Οσίου Λουκά στο Στείρι Βοιωτίας, εμφανίστηκε ο Άγιος Νικόλαος και απαίτησε κάθε φορά που περνούν να αφήνουν από ένα μάρμαρο. Μ’ αυτές τις πέτρες χτίστηκε το μοναστήρι.
Μια άλλη παράδοση μιλάει για τον τρόπο που σκοτώθηκε ο κάλφας (βοηθός) του πρωτομάστορα. Επειδή η πλευρά που έχτιζε ο κάλφας έδειχνε πιο όμορφη, ο πρωτομάστορας αφού τον ανέβασε ψηλά στη σκάλα για να διορθώσει κάτι, τράβηξε τη σκάλα και ο βοηθός βρήκε τραγικό θάνατο.
Στο σημείο φύτρωσε μια συκιά που τα κλαδιά της όταν τα έκοβες αντί για άσπρο υγρό έβγαζαν αίμα.