Η Ιερά Μονή Αρέθα ή “Τα Ρέθα”, όπως αποκαλούν οι ντόπιοι, βρίσκεται σε χαμηλό λοφίσκο του όρους Μακρυνόρος και ανήκει στην επαρχία Βάλτου του Νομού Αιτωλοακαρνανίας, απέχει δε 5 χιλιόμετρα από το χωριό Αγία Τριάδα και 31 χιλ. βόρεια της Αμφιλοχίας.
Το Ιερό αυτό μοναστήρι είναι το ιερότερο προσκύνημα της περιοχής του Βάλτου και από τα ιερότερα του Νομού Αιτωλοακαρνανίας με τεράστια σαφώς ιστορική και πνευματική προσφορά. Η εικόνα της Παναγιάς της Αρεθιώτισσας (Η Κυρία του Βάλτου) θεωρείται θαυματουργή και κάθε χρόνο πλήθος πιστών-προσκυνητών συρρέει στο μοναστήρι, αρκετές φορές και με τα πόδια, για να” εξοφλήσουν” το τάμα τους προς την χάρη της Παναγιάς.
Πρόκειται για μια μονή κτισμένη περίπου στα 1400 μ.Χ. στην οποία εδράζονταν και εδράζεται ένα γυναικείο μοναστικό τάγμα. Μια ακόμη γνωστή σε εμάς πληροφορία είναι ότι το μοναστήρι χρησιμοποιούνταν για τον εξορκισμό τρελών οι οποίοι δένονταν κατά την διάρκεια της τελετής σε μια από τις δύο κολώνες του πρόναου. Το μοναστήρι «Τα Ρέθα», είναι παλιά μεταβυζαντινή εκκλησία και αποτελεί το ιερότερο προσκύνημα της περιοχής του Βάλτου και ένα από τα ιερότερα του Νομού Αιτωλοακαρνανίας, με μεγάλη ιστορική και πνευματική προσφορά. Πρόκειται για μια μονή κτισμένη περίπου στα 1400 μ.Χ.
Η εικόνα της Παναγιάς της Αρεθιώτισσας «Η Κυρία τους Βάλτου«, θεωρείται θαυματουργή για τους πιστούς προσκυνητές και επισκέπτες της. Από το ’60 και ’70 υπήρχε ένας δρόμος πολύ στενός και χωμάτινος, που δεν έφτανε στο μοναστήρι αλλά ως την ρεματιά πλησίον του. Τρακτέρ ,τρίκυκλα ,τα παλιά λεωφορεία αλλά και με πεζοπορία οι πιστοί έφταναν στον τόπο του προσκυνήματος από την προηγουμένη το απόγευμα κυρίως ή και δυο με τρεις ημέρες νωρίτερα.
Αξίζει να αναφερθεί οτι ποίο παλιά οι γυναίκες «εξοφλώντας » τάματα τους, προς την χάρη της Παναγιάς μετέβαιναν στον τόπο της προσκύνησης με πεζοπορία και μάλιστα αρκετές φρορές ξυπόλητες, διανύοντας την απόσταση 20, 30, 40 ακόμα και 50 χ.λ.μ. . Ιερή μορφή της Μονής είναι ο ιερομόναχος Άνθιμος ο οποίος την Υπηρέτησε σε πολλές διαφορετικές χρονικές περιόδους έως και το 1870, οπότε απεβίωσε και στις συνειδήσεις των πιστών ο π. Άνθιμος έχει ήδη αγιοποιηθεί και στην μονή που υπάρχει ο τάφος του βρίσκεται επίσης και η Κάρα του.
Στο μοναστήρι υπάρχουν 2 λειψανοθήκες που περιέχουν μικρά τεμάχια των Αγίων Προκοπίου, Παρασκευής, Τρύφωνος, Ανδρέου του Ερημίτου, Αναστασίας, Κοσμά και Δαμιανού, Παντελεήμωνα, Βαρβάρας, Νικήτα, Χαραλάμπους και μεταξύ αυτών και ανώνυμων αγίων.
Το μοναστήρι είναι συνεχώς ανοιχτό από το 1984 έως σήμερα και το 2004 έγινε η διαπλάτυνση αλλά και ασφαλτόστρωση του δρόμου που συνδέει την Ιερά Μονή με την εθνική οδό Αμφιλοχίας – Ιωαννίνων στο ύψος του Ανοιξιάτικου.
Ανηφορίζοντας προς την είσοδο του μοναστηριού σας καλωσορίζει μια ψηφιδωτή εικόνα και επιγραφή με την Κυρά του Βάλτου, την Παναγία την Αρεθιώτισα. Περνώντας το κατώφλι της εισόδου φτάνετε στον προαύλιο χώρο και μπροστά σας βρίσκεται η παλιά μεταβυζαντινή εκκλησία της Παναγίας, αφιερωμένη στο Γενέσιο της Θεοτόκου, της οποίας μάλιστα η εικόνα θεωρείται από τους πιστούς πολύ θαυματουργή.
Η ακριβής ημερομηνία ανέγερσης του καθολικού δεν είναι σήμερα γνωστή, μια επιγραφή αναφέρει το έτος 1742, όμως οι διάφοροι μελετητές είναι σίγουροι πως πρόκειται για ημερομηνία ανακαίνισης και όχι κατασκευής του καθολικού. Το καθολικό αποτελεί ένα εξαιρετικά σπάνιο δείγμα της μεταβυζαντινής αρχιτεκτονικής και είναι τύπου τρίκλιτου (τετρακίονου) σταυρεπίστεγου ναού με πέντε οκτάπλευρους τρούλους.
Στο εσωτερικό του Καθολικού βρίσκεται η Θαυματουργή εικόνα της Παναγίας της Αρεθιώτισσας (“Η Κυρία του Βάλτου”) και αποτελεί την πιο δυνατή έλξη για τους πολυάριθμους προσκυνητές και επισκέπτες της Μονής. Ο εσωτερικός διάκοσμος του ναού με το πανέμορφο τέμπλο αλλά και με την πλούσια σε χρώματα και πρωτότυπησε θεματολογία αγιογράφηση θα σας κρατήσει το ενδιαφέρον για αρκετή ώρα. Οι τοίχοι του ναού είναι καλυμμένοι σχεδόν ολόκληροι με τοιχογραφίες από μορφές αγίων όπως ο Άγιος Βάρβαρος, ο σκυλόμορφος Άγιος Χριστόφορος και ο άγιος Σισώης.
Μεγάλο ενδιαφέρον παρουσιάζει η τοιχογραφία με τον ζωδιακό κύκλο, αλλά και αυτή της κολάσεως, στην οποία εμφανίζονται πολλές και διάφορες μορφές.