«Πατήσανε τη Μελαβή το μέγα μοναστήρι.
Πούχε τριακόσια σήμαντρα και εξήντα δυο καμπάνες
Πάσα καμπάνα και παπάς κι η σιδεριά δυο διάκους...».
Αυτή η μικρή απόστροφος ενός δημοτικού τραγουδιού που αναφέρεται στη σύγκρουση των κλεφτών με τους Τούρκους σχεδόν 30 χρόνια πριν από την επανάσταση του 1821, αποκαλύπτει με τον πιο χαρακτηριστικό τρόπο οτι εδώ, την τεράστια σημασία που είχε για όλη την περιοχή η μονή της Παναγίας της Μαλεβής.
Για την θέση της, σε σχέση με τα άλλα μοναστήρια, για τον πλούτο της και για την μεγάλη της μοναστική κοινότητα.
Το ιστορικό πια μοναστήρι το συναντάμε σε απόσταση 8 χιλιομέτρων από το χωριό Άγιος Πέτρος Κυνουρίας, στον Πάρνωνα "κρυμμένο" στα έλατα και την επιβλητική φύση.
Η μονή, όπου σήμερα ζουν 12 μοναχές, φαίνεται πως κτίστηκε για "δεύτερη" φορά το 1616, όπως τουλάχιστον αναφέρεται σε εντοιχισμένη πλάκα.
Από την χρονιά εκείνη αρχίζει και η νεώτερη σημαντική περίοδος για το μοναστήρι το οποίο όλες τις ημέρες του χρόνου και κυρίως από τον Μάιο και μετά δέχεται δεκάδες χιλιάδες επισκέπτες από όλη την Ελλάδα.
Σύμφωνα με την παράδοση την πρώτη μονή να ιδρύεται από μοναχούς στους κανάλους (περιοχή με πολλά νερά) στον Πάρνωνα σε ιδιαίτερα δυσπρόσιτη θέση περί το 717 μ.χ.
Όμως έναν Χειμώνα ο θρύλος θέλει την μονή να αποκλείεται επί μέρες από το χιόνι, γεγονός που ανάγκασε την αδελφότητα των μοναχών να την εγκαταλείπει και να μετακινείται στη σημερινή του θέση.
Κατ΄ άλλους η πρώτη μονή εγκαταλείφτηκε από τους μοναχούς λόγω των κακών καιρικών συνθηκών που διαρκούσαν πολλούς μήνες μη επιτρέποντας την επαφή τους με τον έξω κόσμο. Η απομόνωση σε συνδυασμό με τους βαρείς χειμώνες, καθιστούσε όχι απλώς δύσκολη αλλά αδύνατη την διαβίωση εκεί ανθρώπων δεδομένου οτι εκείνη την περίοδο δεν υπήρχαν ούτε δρόμοι, ούτε δυνατότητα αποθήκευσης τροφίμων. Βεβαίως υπάρχει και η θέση οτι καταστράφηκε από ασιάτες επιδρομείς, χωρίς ωστόσο να υπάρχουν στοιχεία για αυτή την εξέλιξη.
Η νέα μονή θεωρείται από τις αρχαιότερες της περιοχής αφού φαίνεται οτι κτίστηκε το 1116.
Ωστόσο την πρώτη επίσημη γραπτή αναφορά την έχουμε το 1320 σε αυτοκρατορικό χρυσόβουλο του αυτοκράτορα Ρωμαίου Ανδρονίκου του Παλαιολόγου.
Εδώ στην παναγία δύο μοναχοί, ο Μακάριος ο αγιοπετρίτης το γένος Τερζάκη και ο ανηψιός του Νικόλαος Τερζάκης ο οποίος έλαβε το όνομα Νείλος έδωσαν ζωή στο μοναστήρι τουλάχιστον κατά 15 χρόνια και στη συνέχεια άφησαν την περιοχή και συνέχιζαν την ασκητική τους ζωή στο Αγιο Ορος. Στους δύο αυτούς μοναχούς αναφέρονται πολλοί μελετητές οι οποίοι συνδέουν τον Πάρνωνα με τον Άθω.
Η μονή φαίνεται πως έπαιξε καθοριστικό ρόλο στον αγώνα κατά των Τούρκων, αφού 30 χρόνια πριν από το ξέσπασμα της επανάστασης του 1821 η περιοχή ήταν το λημέρι του πρωτοκλέφτη Ζαχαριά του επονομαζόμενου και Μπαρμπιτσιώτη επειδή καταγόταν από το χωριό Μπαρμπίτσα της Λακωνίας.
Μετά τα Ορλωφικά το 1770, των βιοπραγιών που ακολούθησαν και κυρίως μετά τον θάνατο του Κωσταντή Κολοκοτρώνη πατέρα του Θεόδωρου είχαν συγκροτηθεί στην ευρύτερη περιοχή νέα σώματα κλεφτών τα οποία προστάτευαν τους ντόπιους από τους Αρβανίτες που είχαν επιστρατευθεί από τον σουλτάνο και είχαν μεταβεί στην Πελοπόννησο για να καταπνίξουν το κίνημα.
Εδώ, το 1786 έγινε η πρώτη μεγάλη μάχη μεταξύ Τούρκων και κλεφτών μετά το αποτυχημένο κίνημα των αδελφών Ορλώφ. Η μάχη, γνωστή ως "μάχη της Μαλεβής" έδωσε άλλη πνοή στους υπόδουλους Έλληνες και σήμανε την απαρχή του ξεσηκωμού στον Πάρνωνα. Όλα ξεκίνησαν όταν ο Ζαχαριάς αιχμαλώτισε τον τούρκο αγά Λουμάνη και τον αποκεφάλισε.
Όταν οι Τούρκοι στρατιώτες περικύκλωσαν το μοναστήρι ο Ζαχαριάς έφυγε για να μην εκθέσει σε κίνδυνο τους μοναχούς αλλά και το ίδιο το μοναστήρι και ταμπουρώθηκε στην περιοχή Ταρμίρι λίγο πιο κάτω, όπου μετά από τρείς μέρες πόλεμο διέσπασε τις τάξεις των Τούρκων και έφυγε. Ακολούθησε καταδρομή των Τούρκων οι οποίοι προκάλεσαν μεγάλες ζημιές σε όλο το κτιριακό συγκρότημα.
Ο καθηγητής Νίκος Βέης γράφει ότι είδε σε ένα "παράφυλλο του ευαγγελίου" στο μοναστήρι του Σοποτού στο παλιό δήμο Αλιφείρας ένα σημείωμα που αναφέρεται στην καταστροφή της Μονής: "Απτήσανε το μοναστήρι Μαλεβής το 1786 Μαίου 7 και σκοτώσανε καλογέρους και γράφω θύμηση".
Στη μάχη της Μαλεβής αναφέρεται με ιδιαίτερα γλαφυρό τρόπο και ο κλέφτης Γιάννης Ρούσης σε επιστολή του προς τον ηγούμενο της μονής Ρέτσικα. "...Καμμιά φορά κάμποσοι τουρκαλάδες ζώσανε την περιοχή ,τι γένηκε δεν μολογιέται, ως το βράδυ δούλεψε το τουφεκίδι πολλούς αγαρινούς αφήκαμε στον τόπο και άλλοι τόβαλαν στα πόδια.
Απο μάς λαβώθηκε ο Καράμπελας στο χέρι.Αι! να σκοτωθεί και ο Θανάσης.Μαζί ήρθαμε απο προχθές.Ηρθαμε να λαμπρέψουμε με τους δικούς μας".
Το πόσο σημαντική ήταν η μάχη της Μαλεβής φαίνεται και από το γεγονός οτι υμνήθηκε από την λαϊκή παράδοση:
«ποιός είδε ήλι απο βραδυού και άστρι τ' μεσημέρι
ποιός έιδε τον Καράμπελα τον καπετάν Θανάση...
πούσουν εψές Καράμπελα που ήσουν εψές Θανάση. Εψες ήμουν στη Βέρβενα προψες στον Αγιο Πέτρο
κι απόψε μούρθε μιά γραφή σε τρείς μεριές καϋμένη,
κι απόξω λέει τ΄απόγραμμα και μέσα λέει το γράμμα.
Θανάση νάχης την ευχή απ' ούλους τους πατέρες ογλήγορα ναρθης εδω, να ρθης να μας γλυτώσεις.
Πατήσανε τη Μελαβή το μέγα μοναστήρι.
Πούχε τριακόσια σήμαντρα και εξήντα δυο καμπάνες
Πάσα καμπάνα και παπάς κι η σιδεριά δυο διάκους...
Πήραν αστρα, πήραν φλωργιά, πήραν μαργαριτάρια, πήραν ασημοκάντηλα βαγγέλια χρυσωμένα».
Η συνέχεια της μάχης δόθηκε από τον Ζαχαριά ο οποίος εκδικήθηκε για την καταστροφή όσους συνεργάστηκαν με τους Τούρκους. Ο "πρωτοκλέφτης" αιχμαλώτισε έναν συνεργάτη των Τούρκων από τον Αγιο Πέτρο τον μετέφερε στην Μάνη και τον άφησε μόνο όταν ο ιδικοί του πλήρωσαν για λύτρα 1500 γρόσια!
Το μοναστήρι όπως όλα τα προφορικά και γραπτά στοιχεία δείχνουν, ήταν το μεγάλο αποκούμπι των κατοίκων της Κυνουρίας τους οποίους οι μοναχοί στήριζαν με κάθε τρόπο. Εδώ σύμφωνα πάντα με την παράδοση της περιοχής λειτουργούσε και το μοναδικό κρυφό σκολείο όπου μοναχοί μάθαιναν γραφή και ανάγνωση τους νέους των γύρω χωριών.
Από το 1792 η μονή ζεί ημέρες δόξας και ευμάρειας.Τότε γίνεται μοναχός στη Μαλεβή ο Καλλίνικος Τσαμούρης που καταγόταν από τον Άγιο Πέτρο.
Ο Καλλίνικος το 1809 γίνεται ηγούμενος και από τότε αρχίζει μια νέα λαμπρή περίοδο για την μονή την οποία βρίσκει ακμάζουσα η επανάσταση του 1821. Ο Καλλίνικος δε, είναι ένας από τους πολλούς κληρικούς της Πελοποννήσου οποίος στην μυείται στο μεγάλο μυστικό και στη συνέχεια γίνεται στέλεχος της Φιλικής Εταιρείας.
Ο ηγούμενος κατά την διάρκεια της επανάστασης είχε μετατρέψει τους χώρους της μονής σε νοσοκομείο όπου περιέθαλπε με τις εμπειρικές του γνώσεις τους τραυματίες. Ηταν δε τέτοια η αφοσιωσή του στον αγώνα που ακόμη και ο πρίγκιπας Δημήτριος Υψηλάντης έφτασε ως εδώ για να αναρρώσει από τη φυματίωση που τον ταλαιπωρούσε.
Στο μοναστήρι βρήκε ασφαλές καταφύγιο και η οικογένεια του θεόδωρου Κολοκοτρώνη. Ο ίδιος ο ηγούμενος Καλλίνικος πήρε ο ίδιος μέρος σε πολλές μάχες κατά των Τούρκων .
Το 1826 η Μονή λόγω της συμμετοχής των μοναχών στον αγώνα πυρπολήθηκε από το στρατό του Ιμπραήμ.
Το μοναστήρι αναστηλώθηκε γρήγορα αφού είχε μετόχια σε διάφορες περιοχές που εξασφάλιζαν σημαντικά εισοδήματα. Ο Καλλίνικος πέθανε το 1847, αφού πρόλαβε και είδε τον τόπο του ελεύθερο.
Η Παναγία της Μαλεβής καταστράφηκε για τρίτη φορά κατά την περίοδο της γερμανικής κατοχής. Εχθρικά αεροπλάνα κτύπησαν τη μονή προκειμένου να πλήξουν θέσεις των ανταρτών της περιοχής.
Το 1949 μοναχές από την μονή Επάνω Χρέπας της Τρίπολης έφτασαν έως εδώ για να συνεχίζουν την ιστορία της. Τότε ήταν που το μοναστήρι με βασιλικό διάταγμα μετετράπη από ανδρικό σε γυναικείο.
Η εικόνα της Παναγίας τη Μαλεβής είναι σύμφωνα με την παράδοση μία απ ό τις 70 που ζωγράφισε ο ευαγγελιστής Λουκάς και λέγεται ότι την έφεραν στο πρώτο μοναστήρι στους κανάλους οι κάτοικοι του αγίου Όρους όταν ήρθαν να εγκατασταθούν στην Κυνουρία.
Ο θρύλος, και εδώ, θέλει την εικόνα της Παναγίας να "φεύγει μόνη της από το παλιό μοναστήρι" για να βρεθεί μέσα σε βάτα με ένα καντήλι να καίει δίπλα της. Στη θέση εκείνη κτίστηκε και το νέο μοναστήρι.
Εκτός της εικόνας σημαντικά είναι τα κειμήλια της μονής, ενώ οι χώροι του μοναστηριού έχουν ανακαινισθεί και συνεχίζουν να ανακαινίζονται ακόμη και σήμερα με τις μοναχές αλλά και τους πιστούς να καταβάλουν κάθε προσπάθεια να διατηρηθεί η μονή ώς σύμβολο της Ορθοδοξίας στον Πάρνωνα.