Εορτολόγιο-Βίοι Αγίων: Σήμερα 30 Νοεμβρίου η Εκκλησία μας τιμά την μνήμη: Άγιος Ανδρέας ο Απόστολος ο Πρωτόκλητος, Άγιος Φρουμέντιος αρχιεπίσκοπος Αβησσυνίας, Άγιος Αλέξανδρος Επίσκοπος Μηθύμνης
Σήμερα 30 Νοεμβρίου γιορτάζουν οι: Ανδρέας, Ανδριάννα, Ανδριανή, Ανδρονίκη, Νίκη.
Άγιος Ανδρέας ο Απόστολος ο Πρωτόκλητος
Σύμφωνα με την Καινή Διαθήκη, ήταν ο πρώτος που κλήθηκε από τον Χριστό να γίνει Απόστολος, γι' αυτό και στην ορθόδοξη παράδοση συχνά αποκαλείται «Πρωτόκλητος».
Ο Ανδρέας φέρει ελληνικό όνομα, το οποίο (όπως και άλλα ελληνικά ονόματα) φαίνεται πως ήταν διαδεδομένο μεταξύ των Εβραίων και άλλων εξελληνισμένων πληθυσμών της Ιουδαίας. Δεν μαρτυρείται άλλο όνομά του, εβραϊκό ή αραμαϊκό.
Γεννήθηκε μεταξύ του 5 και 10 μ.Χ. στην πόλη Βηθσαϊδά της Γαλιλαίας. Ο Ανδρέας και ο αδελφός του Πέτρος μετέρχονταν το επάγγελμα του ψαρά στη λίμνη της Τιβεριάδος, γι' αυτό και όταν κλήθηκαν να ακολουθήσουν τον Χριστό.
Η ιστορία της ζωής του Ανδρέα μέχρι την Σταύρωση, την Ανάσταση και την Ανάληψη, υπήρξε σχεδόν ίδια με εκείνη των άλλων μαθητών. Μετά την Πεντηκοστή και τον σχηματισμό της πρώτης Εκκλησίας, με τον αδερφό του Πέτρο και άλλους μαθητές βρέθηκαν στη Σινώπη του Ευξείνου Πόντου και εκεί έδρασε ανάμεσα σε Εθνικούς και Ιουδαίους έχοντας ως ορμητήριο μια νησίδα κοντά στη Σινώπη. Ο Ευσέβιος Καισαρείας στο έργο του «Εκκλησιαστική Ιστορία» αναφέρει ότι ο Ανδρέας κήρυξε στη Σκυθία. Το «Πρώτο Χρονικό» προσθέτει ότι κήρυξε κατά μήκος της Μαύρης Θάλασσας και του ποταμού Δνείπερου μέχρι το Κίεβο και από εκεί ταξίδεψε στο Νόβγκοροντ. Ως εκ τούτου, έγινε προστάτης άγιος της Ουκρανίας, της Ρουμανίας και της Ρωσίας. Από τη Σινώπη ο Ανδρέας μαζί με τον Ματθία και άλλους μαθητές πήγαν στην Αμισό (Σαμψούντα), όπου ίδρυσαν Εκκλησία. Αφού περιήλθε τις περιοχές του Πόντου, της Ιβηρίας και την Παρθία γύρισε στα Ιεροσόλυμα, μάλλον το 34 μ.Χ., για να γιορτάσει το Πάσχα με τους λοιπούς μαθητές.
Σύμφωνα με την παράδοση, ίδρυσε την Εκκλησία του Βυζαντίου το 38 μ.Χ., εγκαθιστώντας τον Στάχυ ως επίσκοπο. Αυτή η επισκοπή θα εξελιχθεί αργότερα στο Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως, του οποίου ο Ανδρέας θεωρείται προστάτης και η εορτή του (30 Νοεμβρίου) γιορτάζεται ως σήμερα ως «Θρονική Εορτή». Το μαρτύριο του Αποστόλου Ανδρέα από το «Χρονικό της Νυρεμβέργης»
Στην δεύτερη περιοδεία του, μέσω της Αντιοχείας, πήγε στην Έφεσο, τη Λαοδίκεια της Φρυγίας, την Οδυσσούπολη της Μυσίας, στη Νίκαια και την ευρύτερη περιοχή της Βιθυνίας, τη Νικομήδεια, τη Χαλκηδόνα, την Άμαστρη, για να καταλήξει και πάλι στη Σινώπη. Αργότερα επισκέφτηκε τη Σαμψούντα και την Τραπεζούντα, τους Αλανούς, τους Αβασγούς, τους Ζηκχούς, τους Βοσπορινούς και τους Χερσονήτες για να επιστρέψει στη Σινώπη. Στη συνέχεια πέρασε από το Βυζάντιο, την Ηράκλεια της Θράκης, τη Μακεδονία και την Πελοπόννησο με τελικό σταθμό την Πάτρα.
Με ορμητήριο την Πάτρα ο Ανδρέας κήρυττε σε ολόκληρη την Αχαΐα την εποχή που ανθύπατοι ήταν ο Λέσβιος και ο διάδοχός του Αιγεάτης. Εκεί η διδασκαλία του καρποφόρησε και με τις προσευχές του θεράπευσε θαυματουργικά πολλούς ασθενείς. Ακόμα και η Μαξιμίλλα, σύζυγος του ανθύπατου Αιγεάτου, αφού τη θεράπευσε ο Απόστολος από βαριά αρρώστια που είχε, πίστεψε στον Χριστό. Το γεγονός αυτό εκνεύρισε τον ανθύπατο και με την παρότρυνση ειδωλολατρών ιερέων συνέλαβε τον Ανδρέα και τον οδήγησε στο μαρτύριο με σταυρικό θάνατο, πιθανώς την εποχή του διωγμού του Νέρωνα. Το μαρτύριό του υπολογίζεται πως συνέβη περί το 60 μ.Χ., αν και η παράδοση που αναφέρει ότι σταυρώθηκε στην Πάτρα θεωρείται από ορισμένους Δυτικούς «μεταγενέστερη και αναξιόπιστη».
Ο Ανδρέας δέθηκε σε έναν σταυρό παρόμοιο με του Ιησού. Ωστόσο στη Δύση αναπτύχθηκε μια παράδοση ότι ο Ανδρέας σταυρώθηκε σε έναν χιαστό σταυρό, της μορφής που ονομάζεται crux decussata, υποτίθεται κατόπιν αιτήματός του, καθώς θεωρούσε τον εαυτό του ανάξιο να σταυρωθεί στον ίδιο τύπο σταυρού με τον Ιησού.
Το κρανίο του, που είχε μεταφερθεί στην Κωνσταντινούπολη, επέστρεψε στην Πάτρα από τον αυτοκράτορα Βασίλειο Α΄. Το 1207, αφότου οι Φράγκοι κατέκτησαν την Κωνσταντινούπολη, τα λείψανα του Αγίου Ανδρέα, τα οποία έως τότε φυλάσσονταν μαζί με λείψανα άλλων αγίων εντός της Εκκλησίας των Αγίων Αποστόλων μεταφέρθηκαν στο Αμάλφι της Ιταλίας από τον Καρδινάλιο Πέτρο της Καπύης, ο οποίος καταγόταν από εκεί. Κατόπιν κτίστηκε καθεδρικός ναός (Duomo), ο οποίος αφιερώθηκε στον Άγιο Ανδρέα, όπως και όλη η πόλη, στην κρύπτη του οποίου υποστηρίζεται ότι παραμένουν τα περισσότερα λείψανα του Αποστόλου, συμπεριλαμβανομένου ενός ινιακού οστού.
Το 1461, όταν οι Οθωμανοί πέρασαν τον Ισθμό της Κορίνθου, ο Θωμάς Παλαιολόγος, νεότερος επιζών γιος του Βυζαντινού αυτοκράτορα Μανουήλ Β΄ Παλαιολόγου και Δεσπότης του Μυστρά, έφυγε από την Πάτρα για να βρει καταφύγιο στην Ιταλία, παίρνοντας μαζί του αυτό που θεωρούνταν το κρανίο του Αγίου Ανδρέα. Το παρέδωσε στον Πάπα Πίο Β΄, ο οποίος το ενσωμάτωσε αρχικά σε έναν από τους τέσσερις κεντρικούς πυλώνες της Βασιλικής του Αγίου Πέτρου στο Βατικανό και στη συνέχεια στην Πιέντσα
Τον Σεπτέμβριο του 1964, ο Πάπας Παύλος ΣΤ΄, ως χειρονομία καλής θέλησης προς την Ορθόδοξη Εκκλησία, διέταξε να επιστραφούν στην Πάτρα όλα τα λείψανα του Αγίου Ανδρέα που βρίσκονταν στην Πόλη του Βατικανού. Ο καρδινάλιος Augustin Bea μαζί με πολλούς άλλους καρδιναλίους παρέδωσαν το κρανίο στον Μητροπολίτη Πατρών Κωνσταντίνο στις 24 Σεπτεμβρίου 1964.
Ο σταυρός του Αγίου Ανδρέα φυγαδεύτηκε από την Ελλάδα κατά τη διάρκεια των Σταυροφοριών από τον Δούκα της Βουργουνδίας. Φυλάχθηκε στην εκκλησία του Αγίου Βίκτωρα στην Μασσαλία, έως ότου επέστρεψε στην Πάτρα στις 19 Ιανουαρίου 1980.
Σήμερα, πέρα από τον ναό των Πατρών, τμήματα λειψάνων του Αποστόλου Ανδρέα φυλάσσονται στην Σκήτη του Αγίου Ανδρέα στο Άγιο Όρος, στον καθεδρικό ναό του Αμάλφι και της Σαρτσάνα στην Ιταλία, στον Ρωμαιοκαθολικό Καθεδρικό Ναό της Αγίας Μαρίας στο Εδιμβούργο στην Σκωτία, στην Εκκλησία των Αγίων Ανδρέα και Αλβέρτου στη Βαρσοβία στην Πολωνία, ενώ πολλά μικρότερα λείψανα υπάρχουν επίσης σε όλο τον κόσμο.
Ο Απόστολος Ανδρέας είναι πολιούχος της Πάτρας. Ο παλιός ναός του οικοδομήθηκε στο διάστημα 1836-1843 στη θέση όπου θεωρείται ότι μαρτύρησε. Δίπλα στον παλιό ναό είναι το πηγάδι του Αγίου Ανδρέα. Ο νέος ναός εγκαινιάστηκε τον Σεπτέμβριο του 1974 από τον τότε Αρχιεπίσκοπο Αθηνών Σεραφείμ. Μπροστά και δεξιά του ναού, κοντά στο Άγιο Βήμα, βρίσκεται ο μαρμάρινος τάφος του Αποστόλου. Οι δύο ναοί του πολιούχου της Πάτρας, Αγίου Ανδρέα, αποτελούν πανελλήνιο και πανορθόδοξο προσκύνημα.