Μια έκθεση στη Γκαλερί Caricatura του Κάσελ παρουσιάζει από σήμερα επίκαιρες γελοιογραφίες από την Τουρκία. Παρά τους περιορισμούς που ισχύουν στη χώρα, ο πρόεδρος Ταγίπ Ερντογάν είναι πολύ συχνό μοτίβο.
Ο Τούρκος πρόεδρος Ταγίπ Ερντογάν φέρει το Σύνταγμα της χώρας ως χιτλερικό μουστάκι: Ένα σκίτσο που σοκάρει το γερμανικό κοινό. Για τα τουρκικά μέτρα και σταθμά δεν προκαλεί τόσο μεγάλη αναστάτωση. Με αυτό το σκίτσο κυκλοφόρησε πρόσφατα μια σατιρική εφημερίδα στην Τουρκία και μάλιστα χωρίς να υπάρξουν νομικές επιπτώσεις. Το εν λόγω πρωτοσέλιδο είναι μέρος μια έκθεσης που ανοίγει τις πύλες της σήμερα Πέμπτη στο κοινό στην Γκαλερί Caricatura του Κάσελ, παρουσιάζοντας επίκαιρα σατιρικά έργα από την Τουρκία.
46 τούρκοι σκιτσογράφοι εκθέτουν εκεί τις δημιουργίες τους και δείχνουν τι επιτρέπεται ακόμη στην Τουρκία παρά τους διαρκώς αυξανόμενους περιορισμούς που επιβάλλει η τουρκική ηγεσία στην ελευθερία του τύπου. Η γερμανίδα επιμελήτρια της έκθεσης Ζαμπίνε Κούπερ-Μπους, η οποία ζει στην Κωνσταντινούπολη, επέλεξε συνειδητά αποκλειστικά γελοιογραφίες που έχουν δημοσιευθεί στην Τουρκία χωρίς να υπάρξουν νομικές κυρώσεις για τους δημιουργούς τους.
«Έχει σημασία για εμάς να μην συμβεί τίποτα στους σκιτσογράφους», επισημαίνει ο Μάρτιν Ζόνταγκ, διευθυντής της Γκαλερί Caricatura, ο οποίος θέλει δώσει στους τούρκους καλλιτέχνες βήμα έκφρασης και προβολής των έργων τους. Το γεγονός ότι παράλληλα με την έκθεση αυτή βρίσκεται σε εξέλιξη και η σπουδαιότερη διεθνής έκθεση σύγχρονης τέχνης documenta14, αποτελεί ιδανική συγκυρία κατά την άποψη του Μάρτιν Ζόνταγκ.
Παράδοση η σάτιρα των ισχυρών στην Τουρκία
Η πολιτική σάτιρα είναι εξαιρετικά δημοφιλής και έχει μακρά παράδοση στην Τουρκία. Ήδη από την εποχή της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας υπήρχαν γελοιογραφίες που σατίριζαν τους ισχυρούς. Κατά τη διάρκεια των σφοδρών διαδηλώσεων γύρω από το Πάρκο Γκεζί στην Κωνσταντινούπολη το 2013, οι διαδηλωτές άσκησαν κριτική στη συντηρητική τουρκική κυβέρνηση και τον πρόεδρο Ερντογάν επιστρατεύοντας σε μεγάλο βαθμό και το χιούμορ. Πάντως, ανάμεσα στους 160 φυλακισμένους δημοσιογράφους και καλλιτέχνες στη χώρα βρίσκεται και ένας σκιτσογράφος. Ένας από τους γνωστότερους τούρκους γελοιογράφους, ο Μούσα Καρτ, που εργαζόταν στην αντιπολιτευόμενη εφημεριδα Τζουμχουριέτ, βρίσκεται εδώ και μήνες προφυλακισμένος με κατηγορίες για τρομοκρατία.
Κατά συνέπεια ολοένα λιγότεροι γελοιογράφοι τολμούν να σατιρίσουν με τα σκίτσα τους την πολιτική επικαιρότητα. Εναντίον πολλών σκιτσογράφων βρίσκονται σε εξέλιξη δικαστικές υποθέσεις για προσβολή του τούρκου προέδρου.
Τα εναπομείναντα σατιρικά περιοδικά στην Τουρκία παλεύουν να επιβιώσουν υπό τις αυξανόμενες κυβερνητικές πιέσεις. Ιδιαίτερο ρίσκο έχουν οι απεικονίσεις του Ταγίπ Ερντογάν με τη μορφή ζώων, υπογραμμίζει η επιμελήτρια της έκθεσης στο Κάσελ. Όπως λέει, «αυτές οι απεικονίσεις θεωρούνται ταπεινωτικές». Αντιθέτως ενδεχόμενες συγκρίσεις με τον Χίτλερ εκλαμβάνονται ως λιγότερο προβληματικές από ό,τι η παρουσίαση του προέδρου με τη μορφή καμηλοπάρδαλης ή γάτας «επειδή ο Ερντογάν παρουσιάζεται στην πρώτη περίπτωση ως ηγέτης του δικού του κινήματος», εκτιμά η Κούπερ-Μπους.
Παρά τις δυσχερείς συνθήκες που επικρατούν στην Τουρκία, πολλοί τούρκοι γελοιογράφοι θέλουν να συνεχίσουν τη δουλειά τους. Ο Ταν Τσεμάλ Γκεντς, ένας από τους πέντε τούρκους σκιτσογράφους που θα παρευρεθούν στην έκθεση του Κάσελ, δημοσιεύει τα έργα του κυρίως στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης επειδή βρίσκονται λιγότερο στο στόχαστρο των αρχών. Όπως σχολιάζει, «οι γελοιογραφίες εξακολουθούν να είναι το καλύτερο μέσο για να ασκεί κανείς κοινωνική κριτική με οξύ και αστείο τρόπο».
Deutsche Welle / Γκέραν Γκέλεν (dpa) / Άρης Καλτιριμτζής