Τις τελευταίες 11 ημέρες, μια συμμαχία αντικαθεστωτικών τζιχαντιστικών ομάδων διέσχισε τη Συρία στην πιο τολμηρή αμφισβήτηση της διακυβέρνησης Άσαντ η οποία κατέληξε στην εκδίωξη του τελευταίου, μετά από περισσότερα από 50 χρόνια βάναυσης δικτατορίας.
Ο πρόεδρος Μπασάρ αλ Άσαντ και η οικογένειά του κατέφυγαν στη Μόσχα και έλαβαν πολιτικό άσυλο. Όλα συνέβησαν αστραπιαία. Σύμφωνα με Ιρανό αξιωματούχο ο ίδιος ο έκπτωτος πρόεδρος “έμεινε εμβρόντητος” από την κατάρρευση του στρατού του.
Τώρα, καθώς ο αντικαθεστωτικός συνασπισμός αρχίζει να διαλύει τον στρατό του Άσαντ και διατυπώνει το όραμά του για τη Συρία, οι ειδικοί αναρωτιούνται αν η επόμενη φάση θα σηματοδοτήσει μία νέα εποχή για έναν λαό που καταπιέστηκε – ή αν θα φέρει έναν διαφορετικό τύπο αυταρχικής διακυβέρνησης.
Η ένοπλη τζιχαντιστική αντιπολίτευση της Συρίας σχεδιάζει να σχηματίσει μια κυβέρνηση που θα ορίζεται από θεσμούς και ένα “συμβούλιο που θα επιλέγεται από το λαό”, δήλωσε στο CNN ο Αμπού Μοχάμαντ αλ Τζολάνι, ο άνθρωπος που ηγήθηκε της τελευταίας επίθεσης των ενόπλων και επικεφαλής της κυρίαρχης ομάδας του συνασπισμού, της Χάγιατ Ταχρίρ αλ Σαμ (HTS), πρώην παραρτήματος της Αλ Κάιντα.
Ο Τζολάνι κήρυξε τη νίκη για “ολόκληρο το ισλαμικό έθνος” την Κυριακή, στις πρώτες δημόσιες δηλώσεις του μετά το πραξικόπημα υπό την ηγεσία των ανταρτών, το οποίο, όπως είπε, “σηματοδοτεί ένα νέο κεφάλαιο στην ιστορία της περιοχής”. “Η Συρία εξαγνίζεται με τη χάρη του Παντοδύναμου Θεού και χάρη στις προσπάθειες των ηρωικών Μουτζαχεντίν”, είπε ο Τζολάνι σε πλήθος στο μεγαλοπρεπές τέμενος Ομαγιάντ, στη Δαμασκό. Κατήγγειλε τις “ιρανικές φιλοδοξίες” στη Συρία, όπου η Τεχεράνη και η πληρεξούσια Χεζμπολάχ ήταν οι βασικοί υποστηρικτές της κυβέρνησης Άσαντ. “Η καρδιά μου λαχταρούσε αυτή τη στιγμή”, πρόσθεσε ο Τζολάνι. “Δεν υπάρχει ούτε ένα νοικοκυριό στη Συρία που να μην έχει αγγίξει ο πόλεμος.”
Πριν οι ένοπλοι μαχητές ξεκινήσουν μια σαρωτική επίθεση τον περασμένο μήνα, ο ασφυκτικός κλοιός τους είχε μοιράσει τη συριακή επικράτεια μεταξύ των δυνάμεων του καθεστώτος και των ομάδες ανταρτών – ορισμένες από τις οποίες υποστηρίζονται από διεθνείς δυνάμεις, συμπεριλαμβανομένων των ΗΠΑ και της Τουρκίας. Αυτό που προέκυψε στις 27 Νοεμβρίου ήταν η “Στρατιωτική Διοίκηση Επιχειρήσεων”, ένα φάσμα πολιτοφυλακών που ενώθηκαν από έναν κοινό σκοπό – να απελευθερώσουν περιοχές που ελέγχονται από την κυβέρνηση και να καθαιρέσουν τον πρόεδρο. Ο Τζολάνι είχε δηλώσει στο CNN ότι αν οι δυνάμεις της αντιπολίτευσης καταφέρουν να εκδιώξουν τον Άσαντ, θα σχηματίσουν “ένα κράτος διακυβέρνησης, θεσμούς και ούτω καθεξής”.
Αμέσως μετά την πτώση της Δαμασκού στους αντάρτες του νότου, ο πρωθυπουργός της Συρίας Μοχάμαντ Γκαζί αλ Τζολάνι δεσμεύτηκε να συνεργαστεί και να υποστηρίξει “μια ομαλή και συστηματική μετάβαση των κυβερνητικών λειτουργιών” και να διατηρήσει “τις κρατικές υποδομές”. Ο Τζολάνι επανέλαβε ένα παρόμοιο μήνυμα, λέγοντας ότι όλοι οι δημόσιοι οργανισμοί θα παραμείνουν υπό τη δικαιοδοσία του πρωθυπουργού “μέχρι την επίσημη παράδοσή τους”. Οι Σύροι αντάρτες υποστήριξαν επίσης ότι ανώτεροι αξιωματούχοι του καθεστώτος ετοιμάζονται να έρθουν με το μέρος τους.
Αλλά η ανάληψη ενός νέου συστήματος εξουσίας θα είναι “εξαιρετικά δύσκολη” για τον “ποικιλόμορφο συνασπισμό” των ένοπλων μαχητών, σύμφωνα με τον Jerome Drevon, ανώτερο αναλυτή του think tank, International Crisis Group με έδρα τις Βρυξέλλες. “Ορισμένες ομάδες είναι πιο δομημένες, πιο οργανωμένες, συμπεριλαμβανομένης της (HTS) και ορισμένων συμμάχων της”, δήλωσε στο CNN την Κυριακή, ενώ άλλες είναι “πιο τοπικές οντότητες”.
Την ίδια ώρα, ο Τζολάνι – ο οποίος ξεχώρισε ως νεαρός μαχητής της Αλ Κάιντα κατά των ΗΠΑ στο Ιράκ – επιδιδόταν σε έναν αγώνα δρόμου να περιορίσει το προφίλ του εξτρεμιστή. Οι Ηνωμένες Πολιτείες χαρακτήρισαν την HTS τρομοκρατική οργάνωση το 2018 και επικήρυξαν τον Τζολάνι με 10 εκατομμύρια δολάρια.
Εκατομμύρια Σύριοι, συμπεριλαμβανομένων εκείνων που ανήκουν σε μειονοτικές χριστιανικές και άλλες θρησκευτικές κοινότητες, στοιχειώνονται από τις διώξεις που υπέστησαν από εξτρεμιστικές ομάδες όπως η Αλ Κάιντα και το ISIS. Υποστηρικτές των ανθρωπίνων δικαιωμάτων έχουν κατηγορήσει την HTS και άλλες αντικαθεστωτικές ομάδες ότι καταδιώκουν τους κατοίκους σε περιοχές που βρίσκονται υπό τον έλεγχό τους – μεταξύ άλλων στις βορειοδυτικές επαρχίες Ιντλίμπ, τη δυτική Χομς και το Χαλέπι – βασανίζουν και κακοποιούν αντιφρονούντες. Ο Τζολάνι δήλωσε στο CNN ότι η κακοποίηση στις φυλακές “δεν έγινε υπό τις δικές μας εντολές ή οδηγίες” και η HTS είχε ήδη τιμωρήσει τους δράστες.
“Οι αντικυβερνητικές ένοπλες ομάδες έχουν υποσχεθεί αυτοσυγκράτηση και τήρηση των ανθρωπιστικών κανόνων, αλλά τελικά θα κριθούν από τη συμπεριφορά τους και όχι από τις δηλώσεις τους”, ανέφερε σε δήλωσή του στις 4 Δεκεμβρίου ο Adam Coogle, αναπληρωτής διευθυντής Μέσης Ανατολής στο Παρατηρητήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων. Σε ομιλία του στην κρατική τηλεόραση την Κυριακή, ένας διοικητής των Σύρων ανταρτών επέμεινε ότι “όλες οι αιρέσεις” θα προστατευθούν, προσθέτοντας: “Η Συρία είναι για όλους, χωρίς εξαίρεση … Η Συρία είναι για τους σουνίτες, τους δρούζους, τους αλαουίτες.”
Ο Μαξάντ, ανώτερος συνεργάτης του Ινστιτούτου Μέσης Ανατολής, προειδοποίησε ότι η πτώση του καθεστώτος Άσαντ θα μπορούσε να είναι μια “στιγμή δυνητικού κινδύνου” για τις μειονοτικές κοινότητες στη χώρα, συμπεριλαμβανομένων θρησκευτικών ομάδων όπως οι αλαουίτες, οι ισμαηλίτες, οι δρούζοι και οι χριστιανοί. “Υπάρχουν ανησυχίες για τα πιο ισλαμιστικά τζιχαντιστικά στοιχεία αυτής της δύναμης των ανταρτών”, είπε, ιδιαίτερα όταν πρόκειται για την HTS, την κύρια ομάδα που καθοδηγεί την ένοπλη αντιπολίτευση της χώρας, η οποία έχει χαρακτηριστεί τρομοκρατική ομάδα από τις ΗΠΑ και πολλές άλλες χώρες”, δήλωσε.
Αλλά στους δρόμους της Συρίας, αυτές οι ανησυχίες επισκιάστηκαν από σκηνές ενθουσιασμού και μαζικών εορτασμών. Χιλιάδες άνθρωποι συγκεντρώθηκαν στην κεντρική πλατεία της Δαμασκού, όπου οι αντάρτες λεηλάτησαν την κατοικία του Άσαντ. Και πιο μακριά, στο εξωτερικό, Σύροι πρόσφυγες που αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν τη χώρα τώρα διατυπώνουν τις ελπίδες τους να επιστρέψουν σε μια ειρηνική χώρα. Θα είναι όμως έτσι;
Ποιοι είναι οι αντάρτες που τερμάτισαν το 25ετές καθεστώς του Άσαντ
Οι περιοχές που ελέγχουν οι οργανώσεις με τις σημαίες τους
HTS: Η Ταχρίρ αλ Σαμ. Ο «ηγέτης»
Στο πολύχρωμο μωσαϊκό των φυλών της Συρίας Σιιτών, Σουνιτών, Χριστιανών, Δρούζων, Αλαβιτών κ.α., την επίθεση- “αστραπή” ξεκίνησαν από τα βορειοδυτικά μικρές ομάδες ανταρτών με ελαφρά φορτηγά και μοτοσικλέτες, καθοδηγούμενες από την συμμαχία των σαλαφιστών ισλαμιστών Hayat Tahrir al-Sham, ή HTS, μαζί με μια ομάδα-ομπρέλα των υποστηριζόμενων από την Τουρκία συριακών πολιτοφυλακών που ονομάζεται Συριακός Εθνικός Στρατός. Το έχει ιδρύσει ο σημερινός επικεφαλής του, Αμπού Μοχάμεντ αλ Τζολάνι (γεννημένος ως Αχμέντ Χουσεϊν αλ- Σαράα, το 1982 στο Ριάντ της Σαουδικής Αραβίας), ο οποίος συμμετείχε στην ιρακινή εξέγερση κατά των ΗΠΑ ως μέλος της ομάδας που τελικά εξελίχθηκε στο Ισλαμικό Κράτος.
Στην προηγούμενη εμφάνισή του, στην αρχή του συριακού εμφυλίου, το 2012, ως Τζαμπάτ αλ- Νούσρα ή “Μέτωπο Αλ-Νούσρα”, το HTS προέκυψε μέσα από το ISIL (ISIS), από το οποίο αποσχίστηκε έναν χρόνο αργότερα, δηλώνοντας πίστη στην Αλ Κάιντα. Πίστη που θα αποκήρυσσε, διακόπτωντας τους δεσμούς μαζί της με μια δημόσια δήλωση το 2016, μετά την οποία μετονομάστηκε σε Χαϊάτ Ταχρίρ αλ- Σαμ, ή Οργάνωση για την Απελευθέρωση του Λεβάντε.
Σήμερα, η HTS είναι η μεγαλύτερη ένοπλη ομάδα στη Συρία, καθώς στους κόλπους της περιλαμβάνονται και τα μέλη των οργάνωσεων Τζαμπάτ Φατέχ αλ- Σαμ, Λίβα αλ-Χακ, Τζαμπάτ Ανσάρ αλ- Ντιν και Τζαϊς αλ- Σουνά.
Το HTS, το οποίο εκτιμάται πως διαθέτει έως και 30.000 μαχητές, είχε ως ορμητήριο την Ιντλίμπ και τον οικονομικό έλεγχο σε εκτάσεις της επικράτειας και των πόρων εκεί. Από εδώ, λαμβάνουμε και πολλές απαντήσεις σχετικά με την χρηματοδότηση της οργάνωσης, καθώς και τις φιλικές σχέσεις της με την Τουρκία.
Το HTS, το οποίο έχει χαρακτηριστεί από τις ΗΠΑ ως τρομοκρατική οργάνωση, ελέγχει τις πετρελαιοπηγές της περιοχής, το οποίο αποτελεί σημαντική πηγή εσόδων γι' αυτήν, όπως και το συνοριακό πέρασμα Μπαμπ αλ Χάουα, με την Τουρκία.
Το HTS ελέγχει και την οργάνωση SSG (Syrian Salvation Government- Κυβέρνηση Σωτηρίας της Συρίας), η οποία αποτελεί την (επίσης με βάση το Ιντλίμπ) τεχνοκρατική διοίκηση των περιοχών που ήλεγχε η αντιπολίτευση στη βόρεια Συρία. Χρησιμοποιούνται από την Τουρκία από την οποία λαμβάνουν υλικοτεχνική υποστήριξη, για να κρατούν τις κουρδικές ένοπλες ομάδες υπό έλεγχο.
SNA- Συριακός Απελευθερωτικός Στρατός
Πρόκειται επίσης για μια οργάνωση-ομπρέλα για δεκάδες ομάδες ανταρτών που δρουν στη βόρεια Συρία, είναι ευθυγραμμισμένες με την κυβέρνηση του Ιντλίμπ και αποτελείται από ομάδες που υποστηρίζονται και κατευθύνονται από την Τουρκία. Η τουρκική υποστήριξη προς αυτές τις οργανώσεις εκτείνεται πέρα από την πολιτική και οικονομική υποστήριξη, καθώς περιλαμβάνει εκπαίδευση, οπλισμό, υλικοτεχνικές προμήθειες και ανταλλαγή πληροφοριών. Ο συνασπισμός αυτός των μερικών δεκάδων χιλιάδων μαχητών είχε ως ορμητήριό του περιοχές κοντά στα τουρκικά σύνορα και περιλαμβάνει διάφορους επιμέρους συνασπισμούς και συμμαχίες, όπως το Εθνικό Μέτωπο για την Απελευθέρωση (NFL), τον Ελεύθερο Συριακό Στρατό (FSA) και το Κίνημα Απελευθέρωσης και Οικοδόμησης (LCM). Παρά το γεγονός ότι λειτουργεί κάτω από ένα ενιαίο πλαίσιο, εξακολουθούν να υφίστανται σημαντικές τριβές και εσωτερικές αντιπαλότητες μεταξύ των ομάδων που το απαρτίζουν- γεγονός το οποίο οδηγεί συχνά ακόμα και σε ένοπλες συγκρούσεις.
Μπορεί να υποστηρίζεται από την Τουρκία, όμως χρησιμοποιείται και από αυτή, όπως αποδεικνύει και το γεγονός ότι δυνάμεις του SNA έχουν εμπλακεί σε επιχειρήσεις εναντίον κουρδικών ομάδων στην περιοχή του Χαλεπιού, αναγκάζοντας πολλούς Κούρδους να εγκαταλείψουν την περιοχή αυτή.
SDF – Οι Κούρδοι
Οι Συριακές Δημοκρατικές Δυνάμεις (Syrian Democratic Forces ή Hezen Suriya Demokratik) είναι ένας συνασπισμός κυρίως μειονοτικών ομάδων, όπως Κούρδους, Άραβες, Τουρκμένους, Ασσύριους κ.α. και διαδραματίζει βασικό ρόλο στη σημερινή εξελισσόμενη δυναμική της Συρίας. Ο συνασπισμός αυτός εκτιμάται ότι περιλαμβάνει αρκετές χιλιάδες μαχητές. Αν και δεν είναι αντάρτες με την παραδοσιακή έννοια, οι δυνάμεις αυτές έχουν συμμετάσχει ενεργά στις πρόσφατες εξελίξεις στη Συρία και θεωρούνται ζωτικής σημασίας στοιχείο για την αναδιοργάνωση της χώρας στη μετασυγκρουσιακή εποχή.
Η «ραχοκοκαλιά» του SDF είναι και η πολυπληθέστερη, καλύτερα εκπαιδευμένη και εξοπλισμένη στρατιωτική δύναμή του, η κουρδική πολιτοφυλακή YPG (Μονάδες Προστασίας του Λαού), που πρόσκειται στον χώρο της συριακής αριστεράς. Αποτελείται από περίπου 50.000 μαχητές, οι οποίοι έχουν λάβει υλικοτεχνική υποδομή, υποστήριξη και εκπαίδευση από τις ΗΠΑ και αποτέλεσε ίσως τον σημαντικότερο παράγοντα της συντριβής του ISIS, μετά την ίδρυσή της το 2014. Στον SDF εντάσσονται και οι διάσημες ανά τον κόσμο YPJ (Μονάδες Προστασίας Γυναικών), η οποία αποτελείται από Κούρδισες Γεζίντι μαχήτριες που επίσης πολέμησαν κατά του ISIS και έλαβαν μέρος στις τρέχουσες μάχες. Αποτέλεσαν το μεγαλύτερο φόβητρο των τζιχαντιστών του ISIS και τον πιο μισητό εχθρό τους, καθώς σύμφωνα με την ερμηνεία του Κορανίου από αυτούς, εάν ένας μαχητής σκοτωθεί από γυναίκα, χάνει την ευκαιρία να χαρακτηριστεί μάρτυρας και άρα, να πάει στον παράδεισο.
Στον SDF εντάσσονται και άλλες οργανώσεις και ομάδες όπως μέρος του PKK, η συμμαχία Τζαϊς αλ Θουάρ οποία περιλαμβάνει διάφορες παρατάξεις όπως το Κουρδικό Μέτωπο, την Ταξιαρχία Σελτζούκ, την Ταξιαρχία 99, την Ταξιαρχία Σουλτάν Σελίμ, την Ahrar al-Zawiya και άλλες. Μαζί, οι ομάδες αυτές αποτελούν έναν πολύπλευρο και ποικιλόμορφο συνασπισμό, αναπόσπαστο στοιχείο της βόρειας και ανατολικής Συρίας.
Στη διάρκεια της τωρινής επέλασης, έπαιξε καθοριστικό ρόλο στην κατάληψη των περιοχών Al-Bukamal και Deir ez-Zor.
Southern Operations Command- οι «άτακτοι»
Πρόκειται για τη συνένωση τοπικών ομάδων ανταρτών -κυρίως σουνιτών και δρούζων- στη νότια Συρία. Οι ομάδες αυτές έχουν ενωθεί υπό την ονομασία Southern Operations Command και έδρασαν στις πόλεις Daraa, Suwayda, Quneitra, Khan Arnabeh και, ουσιαστικά, ολόκληρη τη νότια περιοχή της Συρίας, συμπεριλαμβανομένων των συνόρων με το Ισραήλ.
Ενώ πολλοί αντάρτες στην περιοχή αυτή είχαν προηγουμένως συνδεθεί με τον Ελεύθερο Συριακό Στρατό (FSA) κατά τη διάρκεια του εμφυλίου πολέμου, η περιοχή γύρω από τη Ντάραα και τα νότια υψίπεδα του Γκολάν φιλοξενεί επίσης τζιχαντιστικά στοιχεία που συνδέονταν με την Jabhat al-Nusra, το ISIS και παρόμοιες ομάδες. Σε αυτό το στάδιο, οι συγκεκριμένες προσχωρήσεις αυτών των νέων ανταρτικών δυνάμεων παραμένουν ασαφείς, ενώ πολλοί από αυτούς πιθανόν περιμένουν να εκτιμήσουν την εξελισσόμενη δυναμική προτού ευθυγραμμιστούν οριστικά με μια συγκεκριμένη παράταξη ή αιτία.